Pełny tekst orzeczenia

301/4/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 28 stycznia 2013 r.
Sygn. akt Ts 218/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Zubik,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej A.S. w sprawie zgodności:
art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. Nr 228, poz. 2255, ze zm.) z art. 18, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 68 ust. 1-3 oraz art. 71 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 27 sierpnia 2010 r. skarżąca zakwestionowała zgodność art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. Nr 228, poz. 2255, ze zm.; dalej: ustawa o świadczeniach rodzinnych) z art. 18, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 68 ust. 1-3 oraz art. 71 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym. Burmistrz Miasta Chrzanowa decyzją z 16 stycznia 2006 r. (nr OPS-SW-514/S-132/3421/82/06) przyznał skarżącej świadczenie pielęgnacyjne w wysokości 420 zł w związku z opieką nad dzieckiem posiadającym orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. Decyzją z 7 kwietnia 2006 r. (nr SKO-8/229/06/R/398/D) Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Krakowie uchyliło decyzję organu I instancji i odmówiło skarżącej prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Po rozpoznaniu skargi wniesionej od powyższej decyzji Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie, wyrokiem z 7 listopada 2007 r. (sygn. akt II SA/Kr 665/06), uchylił zaskarżoną decyzję. Po ponownym rozpatrzeniu sprawy Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z 30 kwietnia 2008 r. (SKO.8/1302/2008.R) ponownie odmówiło przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie wyrokiem z 27 stycznia 2009 r. (sygn. akt III SA/KR/744/08) oddalił skargę skarżącej. Naczelny Sąd Administracyjny w Krakowie wyrokiem z 26 lutego 2010 r. (sygn. akt I OSK 1423/09) oddalił skargę kasacyjną wniesioną od orzeczenia sądu I instancji. Odmowa przyznania świadczenia pielęgnacyjnego była związana z faktem, że córka skarżącej przebywała w ośrodku zapewniającym całodobową opiekę przez 5 dni w tygodniu. Jak twierdzi skarżąca, córka przebywała w nim niepełne 5 dni dlatego, że była przywożona przez matkę do ośrodka w każdy poniedziałek w godzinach porannych, a odbierana w piątek w godzinach popołudniowych.
Z wydaniem wskazanych w skardze rozstrzygnięć skarżąca wiąże naruszenie prawa do rodziny i macierzyństwa, do którego doszło przez brak dostatecznej ochrony rodziny niepełnej, której dziecko zostało umieszczone w placówce szkolno-wychowaczej, oraz przez pozbawienie niepełnosprawnego dziecka opieki macierzyńskiej sprawowanej przez matkę w niezbędnym dla dziecka zakresie (art. 18 Konstytucji). Skarżąca wskazuje również na naruszenie zasady równości przez niezapewnienie obywatelom równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (art. 32 ust. 1 w zw. z art. 68 ust. 1-3 Konstytucji). Ponadto zarzuca naruszenie prawa niepełnej rodziny, znajdującej się w trudnej sytuacji społecznej i materialnej, do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Naruszenie tego prawa skarżąca upatruje w pozbawieniu rodziców sprawujących jednoosobowo opiekę nad dzieckiem niepełnosprawnym, którzy z uwagi na niepełnosprawność dziecka nie mogą podjąć pracy, świadczenia, które zostało ustanowione w celu udzielenia takiej szczególnej pomocy (art. 71 ust. 1 Konstytucji).
W dalszej części skargi, uzasadniając zarzut naruszenia art. 18 ust. 1 Konstytucji przez zaskarżony przepis, skarżąca wskazuje, że nie chroni on rodziny niepełnej, której dziecko zostało umieszczone w placówce o charakterze niecałorocznym (tj. niezapewniającej opieki dzieciom w czasie ferii i wakacji). Okoliczność powyższa oznacza bowiem, że rodzic musi zapewnić dziecku opiekę przez ok. 64 dni w roku, podczas gdy maksymalny okres urlopu wypoczynkowego dla rodzica to 26 dni. Jak podnosi skarżąca – oczywiste jest, że dla przeciętnego rodzica nie jest możliwe znalezienie pracy, w której przysługiwałby 64-dniowy urlop. Skarżąca wskazuje także, że kwestionowany przepis uniemożliwia uzyskanie świadczenia przez osoby, których dzieci przebywają w tego typu placówkach przez okres krótszy niż 5 dni w tygodniu. Oznacza to, że rodzice, którzy będą chcieli spędzać z dzieckiem jak najwięcej czasu i dzielić obowiązki opiekuńcze z placówką, zostaną pokrzywdzeni przez pozbawienie ich prawa do świadczenia. Jak wywodzi dalej skarżąca: „Z powołanych powyżej przyczyn naturalnym i wręcz pożądanym jest, żeby rodzice w miarę możliwości w jak największym zakresie opiekowali się dziećmi, a regulacje ustawodawcy wyłączające taką możliwość należy uznać za niezgodne z art. 18 Konstytucji, jako nie tylko utrudniające wykonywanie przez rodziców obowiązków rodzicielskich ale wręcz stanowiące swoistą karę za podjęcie tych starań”. Podobnie uzasadnia skarżąca zarzut naruszenia prawa wynikającego z art. 71 ust. 1 Konstytucji, który gwarantuje rodzicom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej prawo do szczególnej pomocy władz publicznych. Odmowa przyznania świadczenia pielęgnacyjnego osobom, których dzieci znajdują się w placówkach opiekuńczych o charakterze niecałorocznym, zdaniem skarżącej rażąco narusza art. 71 Konstytucji.
W dalszej kolejności skarżąca wskazuje na naruszenie art. 32 ust. 1 w zw. z art. 68 ust. 1-3 Konstytucji. W jej ocenie dziecko umieszczone w placówce o charakterze niecałorocznym nie może mieć (i najczęściej nie będzie miało) zapewnionej opieki (w tym opieki zdrowotnej) na takiej samej zasadzie, jak dziecko umieszczone w placówkach całorocznych. W sytuacji, w której znajduje się skarżąca, może się bowiem okazać, że podjęcie pracy spowoduje, iż dziecko będzie okresowo pozostawało bez opieki, co z kolei może pozbawić je dostępu do świadczeń zdrowotnych, a nawet zagrażać jego zdrowiu.


Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:


Skarga konstytucyjna stanowi środek ochrony konstytucyjnych praw i wolności, którego wniesienie zostało uzależnione od spełnienia licznych przesłanek wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji wymogiem, którego spełnienie warunkuje merytoryczne rozpatrzenie skargi konstytucyjnej, jest naruszenie konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności wskutek wydania rozstrzygnięcia na podstawie kwestionowanej regulacji. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału przesłanka ta oznacza konieczność wykazania przez skarżącego, że to właśnie w treści zakwestionowanego przepisu upatrywać należy źródło takiego naruszenia.

Skarżąca uprawnienie do wniesienia skargi konstytucyjnej wywodzi z naruszenia przede wszystkim praw zawartych w art. 18 i art. 71 ust. 1 Konstytucji. Naruszenie powyższych praw stanowi – jej zdaniem – konsekwencję odmowy przyznania jej prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.

W dotychczasowy orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny nie wykluczał powołania art. 18 Konstytucji (określającego małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny oraz stanowiącego, że małżeństwo, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej), ani też art. 71 ust. 1 Konstytucji (wskazującego, że państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny, zaś rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych”) jako wzorca kontroli konstytucyjności przepisów kwestionowanych w trybie skargi konstytucyjnej. Jak podkreślił jednak Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 marca 2008 r. (SK 58/06, OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 26), oba te przepisy są w pierwszej kolejności normami programowymi, określającymi status socjalny człowieka i obywatela. Zawierają one pewne minimum praw człowieka i obywatela oraz pewne minimum związanych z tym obowiązków organu władzy publicznej. Poddanie normy prawnej badaniu zgodności z konstytucyjnymi normami programowymi jest możliwe przy wyraźnym wykazaniu naruszenia przez kwestionowane rozwiązanie wskazanego minimum obowiązków organu władzy publicznej (zob. J. Trzciński, Naruszenie konstytucyjnych wolności lub praw jako podstawa skargi konstytucyjnej, „Studia i Materiały”, t. IX, s. 43 i n.). Oznacza to, że do naruszenia praw wynikających ze wskazanych powyżej norm konstytucyjnych dojdzie dopiero wówczas, gdy ustawodawca nie wprowadzi żadnego mechanizmu ochrony rodzin, w tym rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, który zapewniłby uzyskanie tego gwarantowanego konstytucyjnie minimum ochrony.

Z powyższych ustaleń wynika ponadto, że nie ma podstaw do upatrywania, czy to w art. 18, czy w art. 71 Konstytucji, źródła konstytucyjnego prawa do konkretnego świadczenia z zakresu szeroko rozumianej pomocy społecznej. Akceptacja powyższego stanowiska nie wyklucza jednak przyjęcia, że mogą wystąpić sytuacje, w których nieprzyznanie konkretnego świadczenia (w tym świadczenia pieniężnego) prowadzić będzie do naruszenia art. 18 lub art. 71 ust. 1 Konstytucji. Możliwe to będzie jedynie w wypadku, w którym osoba ubiegająca się o to świadczenie wykaże, że odmowa jego przyznania czyni stworzony przez państwo mechanizm pomocy nieefektywnym, lub też wykaże, nie miała ona możliwości skorzystania z innych form pomocy świadczonej przez państwo w ramach tegoż mechanizmu pomocowego.

W analizowanej skardze konstytucyjnej skarżąca upatruje naruszenie przysługujących jej praw konstytucyjnych w nieprzyznaniu jej świadczenia pielęgnacyjnego. Skarżąca nie wykazała jednak, że niemożność skorzystania z tego świadczenia uczyniła funkcjonujący mechanizm pomocy nieefektywnym, tj. że nieuzyskanie tego świadczenia skutkowało brakiem zapewnienia jej gwarantowanego przez Konstytucję minimum ochrony. Wykazanie tej okoliczności jest istotne również z tego względu, że – jak wynika z uzasadnienia skargi – skarżąca korzystała z innych form pomocy państwa. Dziecko skarżącej uczyło się bowiem w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w Krakowie, który przewidywał całodobową opiekę przez 5 dni w tygodniu. W związku z powyższym należy przyjąć, że skarżąca we wniesionej skardze nie uprawdopodobniła, iż odmowa przyznania jej świadczenia pielęgnacyjnego naruszyła prawa wynikające z art. 18 i art. 71 ust. 1 Konstytucji.

Uprawnienie do wniesienia skargi konstytucyjnej skarżąca wiąże także z naruszeniem praw wynikających z art. 32 w zw. z art. 68 ust. 1–3 Konstytucji. W ocenie Trybunału ten wzorzec należy uznać za nieadekwatny. Oczywiste jest – na co wskazuje skarżąca – że inny zakres opieki zdrowotnej ma dziecko umieszczone w placówce o charakterze niecałorocznym, inny zaś dziecko przebywające w placówkach całorocznych. Nie jest to jednak jeszcze jednoznaczne z naruszeniem praw wynikających z art. 68 ust. 1-3 Konstytucji. Ponadto – co jest w tej sprawie najistotniejsze – nie wiąże się to w żaden sposób z przepisami regulującymi zasady przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego.


Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.