Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 stycznia 2015 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach

V Wydział Karny Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku

w składzie:

Przewodniczący: SSO Jacek Myśliwiec

Sędziowie: SO Janusz Chmiel

SR (del.) Katarzyna Gozdawa-Grajewska (spr.)

Protokolant: Anna Mańka

w obecności Wandy Ostrowskiej Prokuratora Prokuratury Okręgowej

po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 2015 r.

sprawy:

1.  K. T. (1),

syna K. i J.,

ur. (...) w G.,

oskarżonego o przestępstwo z art. 193 kk, art. 157 § 2

2.  R. T.,

syna K. i J.,

ur. (...) w G.,

oskarżonego o przestępstwo z art. 157 § 2 kk

3.  M. K. (1),

syna J. i H.,

ur. (...) w R.,

oskarżonego o przestępstwo z art. 193 kk , art. 157 § 2 kk

na skutek apelacji, wniesionej przez oskarżyciela publicznego i obrońcę oskarżonych

od wyroku Sądu Rejonowego w Raciborzu

z dnia 12 maja 2014r. sygn. akt II K 116/13

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Raciborzu do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt. V.2 Ka 437/14

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Raciborzu wyrokiem z dnia 12 maja 2014r. w sprawie o sygn. akt. II K 116/13 uznał oskarżonego K. T. (1) za winnego występku z art. 193 kk polegającego na tym, że w dniu 5 sierpnia 2012r. w R. przy ul (...) wbrew żądaniu D. C. (1) nie opuścił jego mieszkania i za to na podstawie art. 193 kk w zw. z art. 33 § 1 i 3 kk skazał go na karę grzywny w wysokości 80 stawek dziennych ustalając że jedna stawka wynosi 20 zł. Nadto uznał również oskarżonego K. T. (1) za winnego czynu z art. 157 § 2 kk polegającego na tym, że w dniu 5 sierpnia 2012r. w mieszkaniu przy ul (...) w R. uderzył pięścią w twarz D. C. (2) powodując u niego obrażenia ciała w postaci stłuczenia głowy z pourazowymi bólami, które naruszyły czynności narządów jego ciała na okres poniżej 7 dni i za to na podstawie tego przepisu w zw. z art. 33 § 1 i 2 kk skazał go na karę 60 stawek dziennych grzywny w wysokości 60 stawek dziennych ustalając, że jedna stawka wynosi 20 zł. Sąd na podstawie art. 85 kk i 86 § 1 i 2 kk połączył orzeczone w pkt. 1 i 2 kary grzywny i wymierzył oskarżonemu K. T. (1) łączną karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych ustalając ze jedna stawka wynosi 20 zł.

W punkcie 4 wyroku Sąd Rejonowy uznał oskarżonego R. T. za winnego popełnienia czynu z art. 157 § 2 kk polegającego na tym, że w dniu 5 sierpnia 2012r. w mieszkaniu przy ul (...) w R. uderzył pięścią w twarz D. C. (2) powodując u niego obrażenia ciała w postaci stłuczenia głowy z pourazowymi bólami, które naruszyły czynności narządów jego ciała na okres poniżej 7 dni i za to na podstawie tego przepisu w zw z art. 33 § 1 i 2 kk skazał go na karę 90 stawek dziennych grzywny w wysokości 60 stawek dziennych ustalając że jedna stawka wynosi 20 zł.

Nadto uznał oskarżonego M. K. (1) za winnego występku z art. 193 kk polegającego na tym, że w dniu 5 sierpnia 2012r. w R. przy ul (...) wbrew żądaniu D. C. (1) nie opuścił jego mieszkania i za to na podstawie art. 193 kk w zw z art. 33 § 1 i 3 kk skazał go na karę grzywny w wysokości 80 stawek dziennych ustalając że jedna stawka wynosi 20 zł. Nadto uznał również oskarżonego M. T. za winnego czynu z art. 157 § 2 kk polegającego na tym, że w dniu 5 sierpnia 2012r. w mieszkaniu przy ul (...) w R. kilkakrotnie uderzył pięściami w twarz i tułów D. C. (2) powodując u niego obrażenia ciała w postaci stłuczenia głowy z pourazowymi bólami oraz stłuczenia klatki piersiowej, które naruszyły czynności narządów jego ciała na okres poniżej 7 dni i za to na podstawie tego przepisu w zw z art. 33 § 1 i 2 kk skazał go na karę 60 stawek dziennych grzywny ustalając, że jedna stawka wynosi 20 zł. Sąd na podstawie art. 85 kk i 86 § 1 i 2 kk połączył orzeczone w pkt. 5 i 6 kary grzywny i wymierzył oskarżonemu K. T. (1) łączną karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych ustalając ze jedna stawka wynosi 20 zł.

Na mocy art. 46 § 1 kk Sąd orzekł wobec oskarżonego R. T., K. T. (1) i M. K. (1) środek karny w postaci zadośćuczynienia za doznaną krzywdę poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego D. C. (2) kwoty po 500 zł – każdy z oskarżonych.

Nadto na zasadzie art. 627 kpk w zw z art. 616 § 1 pkt 2 kpk Sąd zasądził od oskarżonych na rzecz oskarżyciela posiłkowego D. C. (2) solidarnie kwotę 1032 zł tytułem wydatków związanych z ustanowieniem w sprawie pełnomocnika procesowego.

Sąd zasądził także od oskarżonych na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe w całości na zasadzie art. 627 kpk i art. 617 kpk.

Z wyrokiem tym nie zgodził się zarówno Prokurator jak i obrońca oskarżonych.

Obrońca oskarżonych zaskarżył wyrok w całości zarzucając:

Obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść wyroku, tj. art. 4,7, 370 § 4 w zw z art. 171 § 6 , 410 i 424 § 1 pkt. 1 kpk wyrażającą się w ustaleniu okoliczności faktycznych zdarzenia na podstawie niekompletnego materiału dowodowego przy wyeliminowaniu opinii psychologicznej biegłego J. K. dotyczącej zeznań świadka A. T. oraz przez uchylenie na rozprawie w dniu 14 listopada 2013r. pytania obrońcy kierowanego do świadka T. K., a ponadto przez nienależyte umotywowanie swojego stanowiska w uzasadnieniu wyroku dotyczącego nieuznania dowodów odciążających w tym zeznań świadków A. T., T. K. , P. S., Z. P. i C. K. oraz wyjaśnień oskarżonych.

Mając na uwadze powyższe zarzuty obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Prokurator w swej apelacji zaskarżył wyrok odnośnie oskarżonych K. t. (1) i M. K. (1) w części dotyczącej orzeczenia o karze. Wyrokowi zarzucił:

-obrazę przepisu postępowania która miała wpływ na treść wydanego orzeczenia to jest art. 413 § 2 pkt 2 kpk polegająca na braku wskazania w pkt 8 wyroku za które z przypisanych oskarżonym K. T. (1) i M. K. (1) czynów orzeczono środek karny w postaci zadośćuczynienia za doznaną krzywdę co powoduje że naruszono ustawową konstrukcję wyroku skazującego. Podnosząc ten zarzut Prokurator wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uzupełnienie jego punktu 8 o wskazanie, że orzeczone w tym punkcie wobec oskarżonych K. t. (1) i m. k. (1) zadośćuczynienie za doznaną krzywdę dotyczy czynów z pkt. II (odnośnie K. T.) i V (odnośnie M. K.) części wstępnej wyroku czyli przestępstw z art. 157 § 2 kk.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja obrońcy oskarżonego zasługuje na uwzględnienie i konsekwencją jej rozpoznania stała się konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

Sąd (ale również wcześniej organ prowadzący dochodzenie) dopuścił się błędów proceduralnych przy przeprowadzaniu dowodu z zeznań świadka A. T.. Przeprowadzenie tego dowodu w sposób ewidentnie błędny miało niewątpliwy wpływ na treść wyroku bowiem A. T. była jedynym, bezpośrednim świadkiem zajścia z dnia 5 sierpnia 2012r.

Po pierwsze należy zwrócić na sposób, formę i treść zeznań oraz oświadczeń woli składanych przez świadka A. T. w dniu 24 października 2012r. kiedy to po raz pierwszy była przesłuchiwana w sprawie.(karta 15) Czynności tej dokonywał nadkom. M. G.. Pouczył on świadka A. T. o prawie do odmowy złożenia zeznań z uwagi na fakt, iż jest osobą najbliższą dla oskarżonych K. i R. T.. Świadek z tego prawa skorzystała oświadczyła, ze nie chce zeznawać, po czym mimo tego funkcjonariusz Policji z zupełnie niezrozumiałych przyczyn dalej przesłuchiwał świadka i to nie tylko na okoliczności dotyczące oskarżonego M. K. (1) ale na okoliczności związane z zachowaniem oskarżonych T. – braci świadka.(!) Kolejne przesłuchanie świadka przez tego samego funkcjonariusza również zostało przeprowadzone w sposób nieprawidłowy. Przesłuchujący świadka funkcjonariusz mimo, iż A. T. poprzednio oświadczyła, że chce skorzystać z prawa do odmowy składania zeznań dążył do odebrania od niej zeznań. Złożyła krótkie trzyzdaniowe zeznania po czym ponownie oświadczyła, że korzysta z prawa do odmowy składania zeznań obciążających braci. (karta 33) W sposób ewidentny naruszono swobodę wypowiedzi świadka zagwarantowaną art. 171 § 1 kpk oraz prawo do odmowy składania zeznań przysługujące osobie najbliższej wyrażone w art. 182 § 1 kpk . Ewidentnie obrażono też art. 186 § 1 kpk który stanowi, że „jeżeli osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznania (…) oświadczy nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania na rozprawie przed sądem pierwszej instancji, że chce z tego prawa skorzystać, poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może ani służyć za dowód ani być odtworzone.” Przepis ten pozostaje w ścisłym związku z przepisami regulującymi odmowę zeznań (art. 182 § 1 i 3 kpk) rozszerzając zakres ich działania, traktuje złożone zeznania jak niebyłe, mimo, że świadek de facto je złożył, lecz później skorzystał z przysługującego mu prawa do odmowy zeznań. Zeznania takie nie mogą służyć za dowód i nie mogą być odtworzone, nie mogą być brane pod uwagę przy rozstrzyganiu sprawy. ( zob. Komentarz do Kodeksu Postępowania Karnego pod. Red. Z Gostyńskiego , Dom Wydawniczy ABC r. 1998) Na tę okoliczność Sąd Najwyższy wydał szereg orzeczeń takich jak chociażby: wyrok Sądu Najwyższego z 14 X 1985r. III KR 340/85, nie publ., wyrok Sądu Najwyższego z 11 XII 1985r. V KRN 996/85) Dla przykładu Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 II 1988r. IV KR 13/88, IP 1988, nr 7-9 poz 24 stwierdził: „Świadek który skorzysta na rozprawie przed sądem I instancji z prawa odmowy zeznań przestaje istnieć jako osobowe źródło dowodowe w tym zakresie. Wszystkie jego wypowiedzi nie mogą być przed sądem odtworzone, bez względu na to jak zostały utrwalone”. Nie ma żadnych powodów by uznać, że zasada ta nie obowiązuje także wówczas gdy świadek złożył takie oświadczenia podczas przesłuchania w toku dochodzenia i to dwukrotnie, potwierdzając w zdecydowany sposób swoją wolę. Wyrażona wyraźnie wola świadka A. T. skorzystania z uprawnienia do odmowy zeznań w toku dochodzenia wykluczała możliwość ujawnienia złożonych wcześniej przez nią zeznań.

Tymczasem Sąd Rejonowy podczas dwukrotnego przesłuchiwania świadka na rozprawie (świadek oświadczyła, że chce zeznawać) odczytał A. T. zeznania złożone w postępowaniu przygotowawczym na zasadzie art. 391 § 1 kpk. Zdaniem instancji odwoławczej, brak było podstaw do odczytywania na rozprawie zeznań A. T. z postępowania przygotowawczego i czynienia w oparciu o nie ustaleń faktycznych w przedmiotowej sprawie gdyż dwukrotnie będąc słuchana w toku dochodzenia wyraźnie oświadczyła , że korzysta z prawa do odmowy zeznań przeciwko swoim braciom. Oświadczenie siostry dwóch z oskarżonych, zaraz po tym jak ją pouczono o treści art. 182 kpk należy traktować jako skorzystanie przez osobę najbliższą z prawa odmowy zeznań i dlatego wcześniejsze jej zeznania nie mogą służyć za dowód i być odtworzone. Wyrażona wyraźnie wola świadka skorzystania z tego uprawnienia wyklucza możliwość ujawnienia złożonych wcześniej przez nią zeznań ( i to jeszcze z naruszeniem swobody wypowiedzi) Inne tłumaczenie złożonego oświadczenia świadka o skorzystaniu z prawa do odmowy złożenia zeznań byłoby jaskrawą nadinterpretacją oświadczenia osoby najbliższej i stanowiłoby w konsekwencji złamanie ważnego zakazu dowodowego. Zastanawiające jest w tej sprawie, że prowadzący przesłuchanie funkcjonariusz policji mimo prawidłowego pouczenia świadka i odebraniu stosownego oświadczenia o odmowie złożenia zeznania nadal przesłuchiwał A. T. na okoliczność tego co zaszło w mieszkaniu przy ulicy (...) w R., także odnośnie zachowania wówczas jej braci-oskarżonych. Nie ulega jakichkolwiek wątpliwości, że nie było podstaw ku takiemu postępowaniu osoby prowadzącej czynność procesową. Natomiast Sąd Rejonowy nie miał podstaw, by w oparciu a art. 391 § 1 kpk odczytywać zeznania tegoż świadka , skoro te zeznania po prostu „nie istniały” dla procesu karnego. W tym miejscu należy przywołać orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 29 1985r. IV KR 297/85, nie publ. „Dowodu takiego nie mogą stanowić oświadczenia osób które skorzystały z prawa odmowy zeznań, odebrane od nich po wypowiedzeniu się że odmawiają zeznań”

Sąd Rejonowy nie tylko w błędny sposób wprowadził do materiału dowodowego zeznania świadka A. T. z postępowania przygotowawczego, które dla procesu karnego „nie istaniały” to jeszcze porównując treść tychże zeznań z zeznaniami świadka z rozprawy oceniał wiarygodność świadka odmawiając dania jej wiary i wywodząc z ujawnionych rozbieżności niekorzystne konsekwencje dla obu oskarżonych – braci A. T.. Ocena zeznań siostry oskarżonych w bezpośredni sposób rzutowała również na zakwestionowanie wiarygodności wyjaśnień samych oskarżonych, którzy nie przyznawali się do winy. Należy pamiętać że A. T. była kluczowym świadkiem w tej sprawie, jedynym bezpośrednim obserwatorem zajścia. Niewątpliwie naruszenie wspomnianych przepisów procesowych (art. 171 § 1 kpk, 182 § 1 kpk, 186 § 1 kpk i 391 § 1 kpk) mogło mieć wpływ na treść wyroku. W tym miejscu na potwierdzenie tej tezy należy przywołać orzeczenie Sądu Najwyższego: „ skoro zeznania osoby uprawnionej do odmowy składania zeznań poprzez swoja sprzeczność z wyjaśnieniami skazanego, poczytane zostały przez Sąd I instancji za okoliczność która wespół z innymi dowodami zdyskredytowała wersję skazanego, to nie da się obronić tezy, iż uchybienie polegające na braku pouczenia tej osoby na rozprawie głównej o prawie do odmowy składania zeznań, co najmniej nie mogło mieć wpływu na treść wyroku” Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2002r. IV KK 124/02, LEX 56068.

Gdyby Sąd Rejonowy nie wywodził negatywnych skutków dla oskarżonych z rozbieżnych zeznań A. T., pominął dowód z jej zeznań uznając go za nieistotny i drugorzędny nie można by wówczas uznać, że zaistniałe uchybienie mogło mieć wpływ na treść wyroku. Jednakże w niniejszej sprawie dokonana przez Sąd Rejonowy ocena zeznań tegoż świadka w bezpośredni sposób rzutuje na powody odmówienia wiary wersji przedstawionej przez oskarżonych.

Reasumując zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie doszło do obrazy przepisów postępowania wskazanych szczegółowo wyżej, która miała wpływ na treść wyroku, co w efekcie musiało skutkować uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Raciborzu.

Sąd Odwoławczy zgodnie z regułą wyrażoną w art. 436 kpk ograniczył rozpoznanie środka odwoławczego tylko do wyżej opisanego uchybienia podniesionego pośrednio przez obrońcę w apelacji gdyż rozstrzygnięcie w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych zarzutów byłoby przedwczesne i bezprzedmiotowe.

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd I instancji przeprowadzi postępowanie dowodowe w pełnym zakresie w szczególności prawidłowo przesłuchując świadka A. T., następnie Sąd prawidłowo ustali wymiar kary zgodnie z dyrektywami wyrażonymi w art. 53 kk pamiętając o zakazie reformationis in peius.