Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 stycznia 2015 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący:SSA Wojciech Kociubiński

Sędziowie:SSA Stanisław Rączkowski

SSO del. do SA Piotr Kaczmarek (spr.)

Protokolant:Iwona Łaptus

przy udziale prokuratora Prokuratury Apelacyjnej Urszuli Piwowarczyk-Strugały

po rozpoznaniu w dniu 22 stycznia 2015 r.

sprawy S. W. (1) oskarżonego z art. 189a § 1 k.k. i art. 189 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.; art. 197 § 3 k.k. w zw. z art. 12 k.k.,

W. P. (1) oskarżonego z art. 189a § 1 k.k. i art. 189 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.; art. 197 § 3 k.k. w zw. z art. 12 k.k.,

A. C. (1) oskarżonego z art. 189a § 1 k.k. i art. 189 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.; art. 197 § 3 k.k. w zw. z art. 12 k.k.,

W. A. (1) oskarżonego z art. 189a § 1 k.k. i art. 189 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.,

A. K. (1) oskarżonego z art. 189a § 1 k.k. i art. 189 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.,

z powodu apelacji wniesionych przez wszystkich oskarżonych

od wyroku Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze

z dnia 25 czerwca 2014 roku, sygn. akt III K 48/12

I. uchyla zaskarżony wyrok i sprawę oskarżonych S. W. (1), W. P. (1), A. C. (1), W. A. (1) i A. K. (1) przekazuje Sądowi Okręgowemu w Jeleniej Górze do ponownego rozpoznania;

II. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. Ł. K., adw. P. C. i adw. M. K. po 1033,20 zł, w tym należny podatek od towarów i usług, tytułem obrony z urzędu w postępowaniu odwoławczym oskarżonych W. A. (1), A. K. (1) i W. P. (1), nadto zasądza na rzecz adw. Ł. K. 184,80 zł, adw. M. K. 364,40 zł tytułem zwrotu niezbędnych wydatków.

UZASADNIENIE

S. W. (1), W. P. (1), A. C. (1), W. A. (1), A. K. (1) zostali oskarżeni o to, że:

I.  w okresie od 10 kwietnia 1999 r. do 24 kwietnia 1999 r. w C. i Z. działając wspólnie i w porozumieniu oraz z P. Z. (1) oraz w celu osiągnięcia korzyści majątkowej dopuścili się handlu ludźmi w ten sposób, że po uprzednim wprowadzeniu M. S. (1) oraz A. K. (2) /obecnie J./ przez P. Z. (1) w błąd co do celu ich podróży i charakteru pracy poprzez zapewnienie, że zostaną zatrudnione w charakterze kelnerek – barmanek w barze w Z., a następnie przywiezieniu ich przez S. W. (1), P. Z. (1) i W. A. (1) w godzinach późnonocnych dnia 19 kwietnia 1999 r. do Z. gdzie P. Z. (1) odebrał od A. C. (1) i W. P. (1) pieniądze w kwocie po 4.000 marek niemieckich za każdą z pokrzywdzonych, a następnie podwiezieniu i zakwaterowaniu pokrzywdzonych w hotelu robotniczym przy ulicy (...), gdzie zostały pozbawione wolności i przekazane pod dozór A. K. (1) skąd po uprzednim uzyskaniu podrobionego wpisu w dowodzie osobistym M. S. (1) o jej zameldowaniu w Z., w dniu 24 kwietnia 1999 r. w G. zostały przekazane nieustalonym osobom narodowości tureckiej w celu uprawiania prostytucji,

tj. o czyn z art. 189a § 1 kk i art. 189 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk

a nadto S. W. (1), W. P. (1) i A. C. (1) o to, że:

II.  w okresie od 20 kwietnia 1999 r. do 24 kwietnia 1999 r. w Z. działając w warunkach czynu ciągłego z góry powziętym zamiarem oraz wspólnie i w porozumieniu oraz z innymi co najmniej dwoma nieustalonymi mężczyznami w obecności osób trzecich, po uprzednim użyciu przemocy polegającej na przytrzymywaniu rąk M. S. (1) oraz uderzaniu jej po twarzy a także informowaniu jej o charakterze jej przyszłej pracy w domu publicznym wielokrotnie doprowadzili ją do odbycia stosunków płciowych,

tj. o czyn z art. 197 § 3 kk w zw. z art. 12 kk

III.  w okresie od 20 kwietnia 1999 r. do 24 kwietnia 1999 r. w Z. działając w warunkach czynu ciągłego z góry powziętym zamiarem oraz wspólnie i w porozumieniu oraz z innymi co najmniej dwoma nieustalonymi mężczyznami w obecności osób trzecich, po uprzednim użyciu przemocy polegającej na przytrzymywaniu rąk A. K. (2) / obecnie J./ oraz uderzaniu jej po twarzy a także informowaniu jej o charakterze jej przyszłej pracy w domu publicznym wielokrotnie doprowadzili ją do odbycia stosunków płciowych,

tj. o czyn z art. 197 § 3 kk w zw. z art. 12 kk.

Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze z dnia 25 czerwca 2014 r. (sygn.akt III K 48/12) rozstrzygnął następująco:

I.  uznał S. W. (1), W. P. (1), A. C. (1), W. A. (1) i A. K. (1) za winnych popełnienia czynu opisanego w punkcie I części wstępnej wyroku z tym, że przyjął, że w Z. grożono także pokrzywdzonym pozbawieniem życia osobom im najbliższym, tj. przestępstwa z art. 253 § 1 kk i art. 189 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk i za to na podstawie art. 11 § 3 kk i art. 253 § 1 kk wymierzył:

- S. W. (1) karę 4 (czterech) lat pozbawienia wolności;

- W. P. (1), A. C. (1) i W. A. (1) karę po 3 (trzy) lata pozbawienia wolności;

- A. K. (1) przy zastosowaniu art. 60 § 3 i § 6 pkt 1 kk karę 2 (dwóch) lat pozbawienia wolności;

II.  na podstawie art. 69 § 1 i 2 kk i art. 70 § 1 pkt 1 kk wykonanie kary pozbawienia wolności zawiesił A. K. (1) warunkowo na okres 3 (trzech) lat;

III.  na podstawie art. 63 § 1 kk na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności zaliczył W. P. (1) okres tymczasowego aresztowania od dnia 21 września 1999 r. do dnia 16 marca 2000 r.

IV.  uniewinnił S. W. (1), W. P. (1) i A. C. (1) od czynów opisanych w punkcie II i III części wstępnej wyroku;

V.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. Ł. K., adw. M. K. oraz adw. P. C. koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu w kwocie po 3.600 zł. i dalsze 828 zł. /tytułem podatku VAT/;

VI.  na podstawie art. 627 kpk i art. 633 kpk zasądził na rzecz Skarbu Państwa od S. W. (1) i A. C. (1) koszty postępowania w części związanej ze sprawą każdego z nich, w tym opłaty po 400 (czterysta) złotych, na podstawie art. 624 § 1 kpk zwolnił w całości W. P. (1), A. K. (1) i W. A. (1) od zapłaty kosztów sądowych.

Apelację od tego wyroku wnieśli wszyscy oskarżeni poprzez swoich obrońców.

Obrońca oskarżonego S. W. (1) zaskarżył powyższy wyrok w pkt. I sentencji orzeczenia tj. w zakresie uznania sprawstwa, winy i kary za czyn z art. 253 § 1 k.k. i art. 189 § 1 k.k,. w zw. z art. 11 § 2 k.k.

Wyrokowi temu zarzucił:

I.  rażące i mające wpływ na treść wyroku naruszenie prawa procesowego, a mianowicie art. 607e § 1 kpk i art. 17 § 1 pkt. 11 kpk polegające na skazaniu S. W. (1) za czyn z art. 253 § 1 kk i art. 189 § 1 kk pomimo istnienia negatywnej przesłanki procesowej wyłączającej ściganie, gdyż przestępstwa te nie stanowiły podstawy przekazania skazanego do Polski na mocy europejskiego nakazu aresztowania, ani też nie dotyczyło ich zrzeczenie się przez oskarżonego zasady specjalności, określonej w art. 607e § 1 kpk.

II.  rażącą obrazę przepisu prawa procesowego art. 2 § 2 kpk, 391. 1 kpk i art. 167 § 1 kpk polegającą na zaniechaniu przeprowadzenia bezpośredniego dowodu z zeznań świadka – pokrzywdzonej A. J. (1) zd. K., zawnioskowanego przez oskarżyciela publicznego oraz obronę, mimo rzeczywistej możliwości przeprowadzenia tego niezwykle istotnego dowodu, a przez to doprowadzając do niedopuszczalnego poprzestania jedynie na odczytaniu zeznań tego świadka, skutkiem czego ten niespornie kluczowy w sprawie dowód, szczególnie w świetle różnic relacji oskarżonych a także drugiej z pokrzywdzonych i współoskarżonego K. pozbawiono możliwości należytej i dogłębnej weryfikacji i oceny wiarygodności jego, a jednocześnie dowodów pozostałych, ujawnionych w sprawie na których oparto ustalenia faktyczne będące podstawą wyrokowania,

III.  rażący błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mający istotny wpływ na jego treść polegający na zasadniczo chybionym, uznaniu, iż zestawienie i łączna ocena relacji współoskarżonego, korzystającego z dobrodziejstwa art. 60 § 3 kk – A. K. (1) oraz obu pokrzywdzonych, w tym jednej pozbawionej możliwości bezpośredniego przesłuchania przed Sądem, daje dostateczną podstawę do poczynienia prawdziwych ustaleń faktycznych w sprawie i uznania za udowodnione, iż oskarżony S. W. (1) niewątpliwie dopuścił się czynu o znamionach określonych w art. 253 § 1 kk i art. 189 § 1 kk i opisanych w sentencji wyroku, w sytuacji gdy obiektywna ocena owych dowodów do wniosków takich prowadzić nie może, zwłaszcza wobec niewątpliwych istotnych rozbieżności w relacjach z tych dowodów wynikających, zarówno co do przebiegu zdarzeń, zachowań osób, jak i nawet zaistniałych zdarzeń z art. 197 § 3 kk.

Stawiając powyższe zarzuty obrońca oskarżonego wniósł o

- w przypadku uwzględnienia zarzutu w pkt. I o uchylenie wyroku i umorzenie postępowania karnego,

- w pozostałych przypadkach o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Obrończyni oskarżonego W. P. (1) zaskarżyła wyrok w części tj. pkt. I i III na korzyść tego oskarżonego.

Orzeczeniu temu zarzuciła:

1.  obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść orzeczenia, a to:

a)  zasady bezpośredniości w zw. z art. 391 § 1 kpk, poprzez nie podjęcie wszystkich wystarczających działań, zmierzających do przesłuchania świadka A. K. (2) (obecnie J.) i poprzestanie na odczytaniu protokołów zawierających treść jej zeznań mimo, że dowód z relacji tego świadka miał istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, albowiem stanowił podstawę do przypisania oskarżonemu W. P. (1) sprawstwa w zakresie czynu z art. 253 § 1 kk i art. 189 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk, a zatem istniała potrzeba bezpośredniego jego przesłuchania przed Sądem,

b)  art. 4 kpk oraz art. 7 kpk poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego i nierozważnie wszystkich okoliczności sprawy, a szczególnie tych, które winny przemawiać na korzyść oskarżonego W. P. (1), co w konsekwencji skutkowało błędem w ustaleniach faktycznych, polegającym na przyjęciu, że oskarżony W. P. (1), wspólnie i w porozumieniu z S. W. (1), A. C. (1), W. A. (1) oraz A. K. (1) dopuścił się czynu z art. 253 § 1 kk i art. 189 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk mimo, że prawidłowa ocena uznanych za wiarygodne wyjaśnień oskarżonego A. K. (1) oraz zeznań pokrzywdzonych M. S. (1) oraz A. K. (2) (obecnie J.) prowadzi do wniosku, że zeznania pokrzywdzonych co do udziału W. P. (1) w transakcji sprzedaży, podobnie jak w zakresie przestępstwa zgwałcenia, uznać należy za niewiarygodne, bowiem jak wskazał oskarżony A. K. (1) W. P. (1) nie miał nic wspólnego ze sprzedażą pokrzywdzonych oraz ich przetrzymywaniem, a co za tym idzie decyzja o uznaniu go winnym zarzuconego mu w akcie oskarżenia czynu, jawi się jako wadliwa,

2.  błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na treść orzeczenia, będący skutkiem przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów, w tym m.in. lekceważenia dowodów przemawiających na korzyść oskarżonego W. P. (1), dania wiary dowodom nieprzekonującym oraz oparcia się na faktach w istocie nie udowodnionych, a także sprzecznym z zasadami logiki i doświadczenia życiowego rozumowaniem, który to błąd skutkował przypisaniem oskarżonemu W. P. (1) popełnienie przestępstw z art. 253 § 1 kk i art. 189 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk.

Podnosząc powyższe zarzuty obrończyni wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego W. P. (1) od przypisanego mu czynu z art. 253 § 1 kk i art. 189 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk.

Obrońca oskarżonego A. C. (1) zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 7 kpk przez dowolną ocenę materiału dowodowego dokonaną sprzecznie z zasadami prawidłowego rozumowania, wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego polegającą na:

a) uznaniu za niewiarygodne zeznań pokrzywdzonych tylko w zakresie, w którym ich zeznania sprzeczne są z innymi dowodami zgromadzonymi w sprawie, z których wynika, że pokrzywdzone ewidentnie kłamały, zaś w pozostałym zakresie obdarzenie ich wiarygodnością pomimo, że z zeznań świadków, a także samej pokrzywdzonej M. S. (1) złożonych na rozprawie z dnia 29.01.2013 r. wynika, że świadomie składała w sprawie fałszywe zeznania obciążające oskarżonych, a wcześniej była karana za przestępstwo składania fałszywych zeznań,

b) uznaniu za niewiarygodne zeznań świadków w zakresie w jakim są sprzeczne z zeznaniami pokrzywdzonych M. S. (1) i A. J. (1) w zasadzie tylko dlatego, że pozostają w sprzeczności z zeznaniami pokrzywdzonych w zakresie dotyczącym przestępstwa handlu ludźmi, które Sąd uznał za wiarygodne,

c) uznaniu za wiarygodne zeznań pokrzywdzonych i wyjaśnień oskarżonego A. K. (1) co do przestępstwa handlu ludźmi pomimo, iż zeznania pokrzywdzonych wyjaśnienia oskarżonego A. K. (1) są rozbieżne, a wprost sprzeczne co do udziału oskarżonego A. C. (1) w przekraczaniu granicy przez pokrzywdzone,

2. obrazę przepisów postępowania mającą istotny wpływ na treść orzeczenia, mianowicie art. 5 § 2 kpk przez niewłaściwe zastosowanie przedmiotowego przepisu do oceny wiarygodności zeznań pokrzywdzonych przez przyjęcie, iż istnienie dowodów sprzecznych z zeznaniami pokrzywdzonych powoduje wątpliwości co do wiarygodności pokrzywdzonych w zakresie przestępstw gwałtów, a rozstrzygnięcie tych wątpliwości na korzyść oskarżonych skutkowało zdaniem Sądu uniewinnieniem, w sytuacji gdy przepis ten winien mieć zastosowanie jedynie w przypadku, gdy mimo prowadzonego postępowania dowodowego nie udało się wyjaśnić okoliczności,

3. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art.,. 391 § 1 kpk poprzez odczytanie protokołu zeznań złożonych przez A. J. (1) z uwagi na to, iż świadek przebywa za granicą, w sytuacji gdy dyspozycja tego przepisu ma charakter wyjątkowy, a Sąd I instancji nie podjął wystarczających działań mających skutkować przesłuchaniem przedmiotowego świadka w drodze wideokonferencji, pomimo posiadania wszelkich możliwości w tym zakresie, tylko dlatego, że świadek nie stawił się na wideokonferencji.

Stawiając powyższe zarzuty obrońca oskarżonego wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie I przez uniewinnienie oskarżonego A. C. (1).

Obrońca oskarżonego W. A. (1) zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

I.  naruszenie przepisów postępowania tj. art. 391 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. mających wpływ na treść wydanego orzeczenia poprzez odstąpienie od zasady bezpośredniości wyrażającej się w uznaniu za ujawnione zeznań składanych przez A. J. (1) w toku postępowania przygotowawczego i przydania im waloru wiarygodności nieweryfikując jej zeznań, istotnych dla przypisania winy oskarżonym, w toku postępowania przed Sądem I instancji,

II.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjęty za podstawę wydanego orzeczenia i mający wpływ na jego treść, polegający na nieprawidłowym przyjęciu przez Sąd I instancji, że zachowanie oskarżonego W. A. (1) wypełniło znamiona czynu zabronionego unormowanego w art. 253 § 1 k.k. i art., 189 § 1 k.k. w zw.z art. 11 § 2 k.k. podczas gdy ustalenia takiego nie można dokonać w oparciu o zebrany materiał dowodowy, również z tego względu, że rysopis podany przez pokrzywdzoną nie jest tożsamy z wyglądem W. A. (1).

Obrońca oskarżonego wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie W. A. (1) od popełnienia czynu z art. 253 § 1 k.k. i art. 189 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Obrońca oskarżonego A. K. (1) zaskarżył wyrok w części w punkcie

II.

Wyrokowi temu zarzucił rażącą niewspółmierność kary polegającą na orzeczeniu wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności z warunkowym jej zawieszeniem na okres lat trzech, podczas gdy postawa oskarżonego, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa wskazują jednoznacznie, iż wystarczający dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary będzie dwuletni okres próby, który jednocześnie zapobieży powrotowi A. K. (1) do przestępstwa.

Obrońca oskarżonego wniósł o zmianę wyroku w punkcie II poprzez warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności orzeczonej względem oskarżonego w punkcie I wyroku na okres 2 lat.

Sąd zważył co następuje:

Apelacja obrońców oskarżonych W. A., A. C., W. P., S. W. zasługiwały co do zasady na uwzględnienie, choć nie wszystkie zarzuty (dotyczących ich argumentacji) były trafne. Analiza apelacji obrońców tych oskarżonych wskazuje, że wspólny jest dla nich zarzut naruszenia art. 391 § 1 kpk poprzez zaniechanie bezpośredniego przesłuchania świadka A. J. (1) (poprzednio K.) i poprzestanie na odczytaniu zeznań tego świadka z postępowania przygotowawczego oraz innego postępowania sądowego. Z zarzutem naruszenia art. 391 § 1 kpk wiążą się dalsze zarzuty, a to naruszenia art. 2 § 2, 4, 7 i 167 kpk oraz błędu w ustaleniach faktycznych. Dostrzegając, że wyrażone poprzez zarzut naruszenia prawa procesowego tj. art. 391 § 1 kpk stanowisko oskarżonych i ich obrońców jest w pewnym sensie „nielojalne” procesowo, biorąc pod uwagę ich stanowisko (polegające na zgodnym wniosku o uznanie za ujawnione bez odczytywania zeznań świadka A. J. (1)) wyrażone na rozprawie 17 czerwca 2014 r. (k. 2799 verte), po tym jak Sąd meriti ujawnił informację policji co do doręczenia wezwania dla świadka oraz informację strony niemieckiej co do przesłuchania świadka w drodze tzw. wideokonferencji , uznać jednak należało iż in concreto doszło do naruszenia art. 391 § 1 kpk, które mogło mieć wpływ na treść zaskarżonego wyroku.

Treść uzasadnienia zaskarżonego wyroku (k. 2825-2826) nie pozostawia wątpliwości co do teg,o, że zeznania pokrzywdzonej A. J. (1) , podobnie jak zeznania M. S. (1) były zasadniczą podstawą dowodową do przypisania oskarżonym w pkt 1 części dyspozytywnej zaskarżonego wyroku sprawstwa przestępstwa z art. 253 § 1 kk i 189 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk ,.Dowodom tym dano wiarę, odmawiając wartości dowodowej – co do zasady wyjaśnieniom oskarżonym – za wyjątkiem wyjaśnień A. K.. Jednocześnie Sąd meriti zeznaniom pokrzywdzonych odmówił wiary (k. 2827-2828) w zakresie postawionych oskarżonym S. W., W. P. i A. C. zarzutów dokonania przestępstw z art. 197 § 3 kk w zw. z art. 12 kk , wskazując w tym zakresie na treść zeznań w postępowaniu sądowym złożonych przez M. S., która nie podtrzymała zeznań w zakresie tych zarzutów, zaś co do A. J., oprócz wskazania na rozbieżność w relacji w stosunku do zeznań M. S., treść zeznań pracowników hotelu, na niemożność bezpośredniego zapoznania się z tym dowodem z uwagi na pobyt tego świadka za granicą i odmowę udziału świadka w przesłuchaniu w drodze tzw. wideokonferencji. Taka sytuacja procesowa winna skłonić do szczególnie ostrożnego stosowania instytucji z art. 391 § 1 kpk, albowiem zaniechanie przesłuchania świadka, szczególnie pokrzywdzonego, dostarczającego z reguły najobszerniejszego materiału dowodowego, stanowi odejście od zasady bezpośredniości, może także prowadzić do utrudnienia wykonywania prawa do obrony. Przepis art. 391 § 1 kpk dopuszcza odczytanie zeznań świadka jeżeli w dacie rozprawy przebywa on za granicą, o ile jego pobyt za granicą jest stały, względnie dłużej trwający. Sąd Apelacyjny podziela wyrażany w orzecznictwie i literaturze pogląd, że w sytuacji gdy zeznania świadka są szczególnie doniosłe, zwłaszcza mają istotne znaczenie dla ustalenia sprawstwa, fakt pobytu świadka za granicą nie powinien automatycznie prowadzić do odczytania zeznań bez stwierdzenia, że rzeczywiście zachodzą nie dające się usunąć przeszkody w dochowaniu zasady bezpośredniości (por. R. A. Stefański (w:) Z. Gostyński (red.): Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Warszawa 2004, t. II, s. 719-720; T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 831-832; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego, t. II, Warszawa 2004, s. 422-423 oraz powołane tam orzecznictwo), Jednocześnie podkreślić należy że treść art. 391 § 1 kpk nie wyklucza jego zastosowania także w takich sytuacjach kiedy odczytanie zeznań świadka miałoby dotyczyć świadka o kluczowym znaczeniu dla odpowiedzialności karnej oskarżonego (jak in concreto) , o ile doprowadzenie do bezpośredniego przesłuchania świadka (na rozprawie lub w drodze pomocy prawnej) byłoby niemożliwe bądź połączone z trudnymi do przezwyciężenia przeszkodami, przy czym ocena realności możliwości pełnej realizacji zasady bezpośredniości musi być każdorazowo dokonywana na tle realiów danej sprawy. Okolicznością nie budzącą wątpliwości jest to, że świadek A. J. od długiego czasu (praktycznie od zdarzeń będących przedmiotem zarzutu) ma stałe miejsce zamieszkania za granicą (na terenie Niemiec) pod znanym adresem (m.in. k. 2716, 2903, 2919-2920). Ustalenie miejsca stałego pobytu świadka za granicą stało się podstawą do podjęcia przez Sąd meriti próby przesłuchania świadka w trybie art. 177 § 1 a kpk tj. tzw. wideokonferencji. Uzyskane informacje od strony niemieckiej (k. 2754 – 2755 , tłumaczenie k. 2757-2759 ) co do przyczyn nie dojścia do przesłuchania świadka w tym trybie tj. stanowiska wyrażonego przez świadka , iż nie chce być przesłuchiwana na terenie Niemiec w drodze wideokonferencji (które to stanowisko było prawnie wiążące dla organu niemieckiego ) uprawniały Sąd meriti do odstąpienia od przesłuchania w tym trybie ,przy jednoczesnej potrzebie podjęcia próby przesłuchania świadka bezpośrednio przed sądem ,skoro wyraził on wolę stawienia się. Próbę taką podjęto, wzywając świadka na rozprawę w dniu 14 maja 2014 r. ,zlecając doręczenie wezwania świadkowi za pośrednictwem policji , kierując wezwanie na adres zameldowania w miejscowości (...) ,w sytuacji gdy nie budziło wątpliwości to ,że adres ten od dawna nie jest adresem pod którym świadek faktycznie przebywa, a znany był adres (w Niemczech) umożliwiający faktyczne (realne) wezwanie świadka .Z tej perspektywy nieudana próba doręczenia wezwania dla świadka na adres w Polsce (k. 2775-2776) mogłaby stanowić podstawę do skorzystania z instytucji z art. 391 § 1 kpk , bacząc na znaczenie tego dowodu , wtedy gdyby nie istniały realne możliwości podjęcia próby przesłuchania świadka bezpośrednio przed sądem. Oceniając z perspektywy art. 391 § 1 kpk postawę świadka co do przesłuchania w drodze wideokonferencji uwzględnić należało także to ,że taka postawa świadka o tyle nie powinna być traktowana jako jednoznaczny wyraz odmowy udziału w przesłuchaniu jako takim ,że mogła być determinowana tym, że centrum życiowe świadka od wielu lat znajduje się na terenie Niemiec, gdzie ma określoną sytuację osobistą i rodzinną ,zaś przesłuchanie miało dotyczyć m.in. okoliczności obejmujących nie tylko sferę bardzo intymną ale także dotyczącą świadczenia usług seksualnych na terenie Niemiec , a więc okoliczności, które w ocenie świadka mogłyby w istotny sposób dyskredytować ją przed organami strony niemieckiej. Sąd Apelacyjny mając na uwadze zarzuty podniesione w apelacjach oraz wyrażoną wyżej ocenę zakresu zastosowania art. 391 § 1 kpk podjął próbę bezpośredniego przesłuchania świadka A. J. poprzez przesłuchanie jej na rozprawie odwoławczej. Do takiego przesłuchania , pomimo dwukrotnych prób , ostatecznie nie doszło albowiem na termin rozprawy 18.12.2014 r. świadek nie stawił się z powodu stanu zdrowia, (k. 2914,2919-2920) lub bez wskazania przyczyny (zapisek urzędowy z 15.01.2015 r.). Mimo takiego postąpienia ze strony świadka nie sposób a priori założyć, że wyrażają one jednoznacznie wolę świadka odmowy uczestniczenia w przesłuchaniu , takiemu założeniu wydaje się przeczyć aktywności świadka ,który otrzymując wezwania na rozprawę odwoławczą reagował na nie poprzez bądź to przez przedłożenie usprawiedliwienia bądź też uzyskiwanie informacji co do przysługujących uprawnień związanych z przyjazdem na wezwanie do Polski. W tym kontekście na obecnym etapie postępowania uprawnionym jest założenie, że gdyby istotnie wolą świadka było nieuczestniczenie w przesłuchaniu to dałby temu wyraz wprost (tak jak uczynił to co do czynności tzw. wideokonferencji), bądź też swoje nastawienie wyraził zaniechaniem podjęcia jakichkolwiek czynności związanych z przesłuchaniem. Tym samym , uznając, na obecnym etapie postępowania , za niewykluczoną możliwość doprowadzenia do przesłuchania bezpośrednio A. J. , Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok celem podjęcia przez Sąd meriti czynności mogących doprowadzić do przesłuchania A. J., zastrzegając przy tym ,że jeśli okażą się one bezskuteczne, to w pełni uprawnione będzie skorzystanie z instytucji z art. 391 § 1 kpk .

W dalszym postępowaniu rysują się potencjalnie trzy możliwości przesłuchania A. J. :

- wezwanie jej , na adres faktycznego miejsca pobytu w Niemczech, do osobistego stawiennictwa na rozprawie i przesłuchanie przez Sąd meriti , z rozważeniem, w razie potrzeby, skorzystania z art. 390 § 2 kpk , co uzależnione może być także od stanowiska pokrzywdzonej ,

- przesłuchanie w trybie art. 586 § 1 kpk tj. przez polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne ,

- przesłuchanie w drodze pomocy prawnej przez stronę niemiecką , w tym także w drodze wideokonferencji , o ile nie sprzeciwi się temu stanowisko pokrzywdzonej.

Wyznaczając rozprawę i podejmując decyzję co do sposobu przesłuchania A. J. nic nie stoi na przeszkodzie aby Sąd meriti dysponując adresem pokrzywdzonej (oraz telefonem przekazanym do wyłącznej wiadomości Sądu) uprzednio ustalił poprzez kontakt z nią czy ,kiedy i w jakiej formie (uwzględniając stan zdrowia, ewentualną sytuację rodzinną) możliwe byłoby stawiennictwo świadka celem przesłuchania w jednej z w/w form.

Brak zaskarżenia wyroku przez oskarżyciela publicznego w zakresie uniewinnienia od zarzutu dokonania przestępstw z art. 197 § 3 kk stwarza , co oczywiste, stan prawomocności wyroku w tym zakresie i wiąże Sąd w dalszym postępowaniu , nie oznacza to jednak związania w sensie prawnym dokonaną w zakresie tych zarzutów oceną dowodów. Innymi słowy, dokonując ponownej oceny dowodów Sąd meriti w pełnym zakresie samodzielnie oceni wiarygodność dowodów ,w szczególności zeznań pokrzywdzonych (zwłaszcza A. J.) , także z perspektywy ich spójności lub też jej braku ,co do okoliczności faktycznych składających się na zarzuty co do których postępowanie karne zostało prawomocnie zakończone. Z tej perspektywy , o ile dojdzie do przesłuchania A. J. , znaczenie może mieć także treść jej zeznań w zakresie zarzutów dot. art. 197 kk ,a więc tych co do których M. S. nie podtrzymała pierwotnych zeznań , przyznając że z uwagi na ówczesny stan emocjonalny przypisała oskarżonym zachowania faktycznie dokonane przez inne osoby. Analiza treści zeznań M. S. z postępowania sądowego (k. 2441-2445) wskazuje przy tym ,że nie wyjaśniono w czasie tego przesłuchania – przy założeniu wiarygodności tych zeznań świadka w których wycofał się on z twierdzeń dot. sprawstwa oskarżonych co do czynów z art. 197 kk - okoliczności w których także A. J. miałaby – jak sugerują apelujący – złożyć nieprawdziwe zeznania co do tych okoliczności. Z tego powodu, niezależnie od próby przesłuchania A. J. ,zasadnym jest ponowne , uzupełniające przesłuchanie M. S. zwłaszcza że zaprzeczyła ona kontaktom z A. J. po przedmiotowych zdarzeniach co aktualizuje pytanie kiedy ,w jaki sposób i z jakiego powodu obie pokrzywdzone miałyby – jak się sugeruje – wejść w porozumienie co do w istocie pomówienia oskarżonych , co oczywiście będzie jedną z okoliczności wpływających na ocenę wiarygodności zeznań A. J. (jak też M. S.) .

Apelujący w zakresie sprawstwa oskarżonych , kwestionując wartość dowodową zeznań pokrzywdzonych , podnoszą ,że przeciw wiarygodności tych zeznań przemawia to ,że w relacja pokrzywdzonych co do tego ,że będąc przetrzymywane w hotelu w Z. miały kopać w drzwi i wzywać pomocy, nie znajdują potwierdzenia w zeznaniach pracowników hotelu (S. B. , J. K. , I. S. , G. M. i U. K.) , który to argument był jednym ze stanowiących podstawę odmowy dania wiary zeznaniom pokrzywdzonych przez Sąd meriti w zakresie czynów z art.197 kk (k.2827v-2828).W tym zakresie , nie negując wartości dowodowej zeznań pracowników, z pola uwagi nie może ujść to ,że jak wynika z zeznań A. J. , postępować tak miała jedynie M. S. , wątpliwości – biorąc pod uwagę treść zeznań pracowników hotelu – co do swej trafności może budzić ocena Sądu meriti ,że zeznania tych osób nie potwierdzają zeznań pokrzywdzonych także co do zdemolowania pokoju , skoro opisując wygląd pokoju w istocie świadkowie ci potwierdzają relacje pokrzywdzonych. Wreszcie, przy ocenie tej sprzeczności, jako rzeczywistej lub w istocie pozornej, koniecznym jest uprzednie ustalenie ( w oparciu o zeznania pokrzywdzonych) ,czy opisywane przez A. J. zachowania M. S. w tym zakresie miały charakter jednorazowych czy też powtarzanych , a jeśli tak to jak długo albowiem inaczej ocenić należy tę kwestię gdyby pokrzywdzone wskazywały na powtarzanie , o różnych porach tego typu zachowania , inaczej zaś gdyby miały one charakter jednorazowych , wówczas zrozumiałym byłaby możliwość ujścia uwagi pracowników hotelu .Za tą drugą wersją zdają się przemawiać zeznania M. S. z postępowania sądowego , kiedy zeznała (k.2445) „… to nie było takie kopanie przez pół godziny , bo nie byłyśmy same , ale na pewno próbowałam …pamiętam przez mgłę ,że na samym początku były próby demonstracji , rzucenia krzesłem…”. Przesłuchanie A. J. może także pozwolić ocenić czy pomiędzy jej zeznaniami ,a zeznaniami jej matki U. G. istnieje sprzeczność co do tego ,że A. J. wyjeżdżając do Z. z P. Z. była świadoma miejsca (Niemcy) i charakteru pracy (prostytucja) .Niezależnie od wyników ewentualnego przesłuchania A. J. wątpliwości budzić może trafność tezy, forsowanej przez apelujących ,na podstawie zeznań U. G. , bowiem co do części stwierdzeń świadek ten opisuje swoją wiedzę w trybie przypuszczenia („nie wykluczam”) , zaś całość wiedzy świadek ten posiada z relacji pokrzywdzonej .

W ponownym postępowaniu , Sąd meriti zwróci także uwagę na potrzebę możliwie precyzyjnego określenia czynności wykonawczych dokonywanych przez poszczególnych oskarżonych , zakresu porozumienia pomiędzy nimi , w szczególności co do W. A. ,oceniając także relację w jakiej pozostają wyjaśnienia A. K. co zeznań pokrzywdzonych .

O ile nie ujawnią się nowe okoliczności Sąd meriti, poza przesłuchaniem pokrzywdzonych (o ile będzie ono realne) w szerokim zakresie będzie mógł skorzystać z art.442 § 2 kpk.

O kosztach obrony z urzędu w postępowaniu odwoławczym orzeczono uwzględniając oświadczenie obrońców, liczbę terminów rozpraw w których uczestniczyli oraz należny podatek od towarów i usług.