Pełny tekst orzeczenia

WYROK ZAOCZNY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

w stosunku do (...) sp. z o.o. w S.

Dnia 30 kwietnia 2013r.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXV Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Janina Dąbrowiecka

Protokolant sekr. sądowy Monika Sułecka

Po rozpoznaniu w dniu 16 kwietnia 2013 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa reprezentowanego przez (...) w W.

przeciwko (...) sp. z o.o. w S., Przedsiębiorstwu (...) sp. z o.o. w B.

o zapłatę

I.  powództwo oddala;

II.  zasądza od powoda Skarbu Państwa reprezentowanego przez (...) w W. na rzecz pozwanego Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. w B. kwotę 7.200 zł ( siedem tysięcy dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt XXV C 926/12

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 07 maja 2012 roku Skarb Państwa reprezentowany przez (...) w W. zastępowany przez Prokuratorię Generalna Skarbu Państwa wniósł o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. Wniesiono o zasądzenie solidarnie od pozwanych: (...) sp. z o.o. z siedzibą w S. oraz Przedsiębiorstwa Budownictwa (...) sp. z o. o. z siedziba w B. kwoty898.329,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od kwoty 340.664,34 zł od dnia 17 czerwca 2011 roku do dnia zapłaty, od kwoty 526.906,94 od dnia 18 stycznia 2011 roku do dnia zapłaty oraz od kwoty 30.758,37 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Wniesiono również o zasądzenie od pozwanych na rzecz SP- Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu żądania pozwu wskazano, że w dniu 28 czerwca 2010 roku powód zawarł z pozwanymi umowę nr (...), której przedmiotem było wykonanie rozbudowy drogi krajowej nr (...) granica państwa - W. - W. -B. - A. - B. - granica państwa na odcinku przejścia przez miejscowość S. od km 686 + 150 do km 687 + 820. Termin zakończenia robót został określony na 30.11.2010r. W dniu 30 listopada 2010 roku Wykonawca zwrócił się do powoda z wnioskiem o przedłużenie terminu realizacji przedmiotu umowy do dnia 30 czerwca 2011 roku z uwagi na wzrost o ponad 5 % ogólnej wartości kontraktu kosztów dodatkowych i zmiennych, wskazując jednocześnie, że szczegółowe wyliczenie robót dodatkowych przedstawione zostanie po dokonaniu inwentaryzacji powykonawczej na dzień 30 listopada 2010 roku. Powód odmówił przedłużenia terminu wykonania przedmiotu umowy podnosząc, iż wskazywane przez kontrahenta przyczyny nie stanowią podstawy do takiej zmiany i jednocześnie wyznaczył powodowi nowy termin wykonania robót na dzień 13 grudnia 2010 roku pod rygorem odstąpienia od umowy; wobec nie dochowania tego nowego terminu, w dniu 20 grudnia 2010 roku powód złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy z uwagi na upływ terminu wyznaczonego na wykonanie zadania, a następnie obciążył wykonawcę karami: - 526.906,94 zł tytułem kary umownej naliczonej na podstawie § 14 ust. 1 pkt Umowy, - 579.597,64 zł tytułem kary umownej naliczonej na podstawie § 14 ust. 1 pkt 1 umowy. Powód wskazał, iż wobec faktu nieuiszczenia przez Wykonawcę wskazanej kwoty, Zamawiający dokonał wzajemnego potrącenia należności z zobowiązaniami wynikającymi z faktury Wykonawcy na kwotę 238.931,30 zł.

Nakazem zapłaty z dnia 15 maja 2012 roku, wydanym w postępowaniu XXV Nc 146/12 Sąd orzekł zgodnie z żądaniem pozwu /k. 117/.

W sprzeciwie od powyższego nakazu zapłaty pozwane Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) Sp. z o. o. z siedzibą w B. podniosło brak właściwości miejscowej Sądu Okręgowego w Warszawie wskazując, iż stosunek prawny będący przedmiotem sporu zawarty został pomiędzy pozwanym a SP - (...) Oddziałem w B.. Wniesiono o przekazanie niniejszej sprawy do tamtejszego Sądu. Podniesiono również, iż ze wzajemnych rozliczeń wynika nadpłata w wysokości 243.983,03 zł, o której część toczy się spór przez Sądem Rejonowym w Białymstoku. Jednocześnie wskazano, że wniesione powództwo jest niedopuszczalne z uwagi na zawiśnięcie sporu przed Sadem Rejonowym w Białymstoku. Wniesiono o odrzucenie powództwa. Dalej podniesiono niezasadność powództwa wskazując, iż powód nie uwzględnił, przy naliczaniu kar umownych, faktu częściowego odstąpienia od umowy przez powoda i wygaśnięcia umowy w zakresie prac niewykonanych ze skutkiem ex tunc oraz uznania roszczeń pozwanego poprzez złożenie w procesie przez SR w Białymstoku oświadczenia o potrąceniu. Wniesiono o oddalenie powództwa i zasadzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa prawnego w podwójnej wysokości.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 28 czerwca 2010 roku, w trybie ustawy prawo zamówień publicznych, Skarb Państwa - (...) zawarł z konsorcjum firm, którego liderem jest (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S., natomiast (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w B., umowę nr (...), której przedmiotem było wykonanie rozbudowy drogi krajowej nr (...) granica państwa - W. - W. - B. - A. - B. - granica państwa na odcinku przejścia przez m. S. od km 686 + 150 do km 687 + 820 /umowa k. 18-26/. Termin wykonania umowy został wyznaczony na dzień 30 listopada 2010 roku. Jednocześnie strony zastrzegły możliwość przedłużenia tego terminu w przypadku wystąpienia okoliczności niezależnych od wykonawcy skutkujących niemożnością dotrzymania terminu. Wstępne wynagrodzenie za wykonanie przedmiotu umowy strony ustaliły na kwotę 5.269.069,49 zł netto plus 22 % podatek VAT w wysokości 1.159.195,29 zł, co łącznie stanowiło kwotę brutto 6.428.264,78 zł (§ 5). Rzeczywiste wynagrodzenie wykonawcy miało zostać ustalone na podstawie przedkładanych faktur VAT. W paragrafie 14 umowy zawarły strony postanowienia dotyczące kar umownych, m.in. z tytułu zwłoki w wykonaniu przedmiotu umowy w wysokości 0,5 % wynagrodzenia netto, o którym mowa w § 5 ust. l umowy (ust. l pkt l ), za zwłokę w realizacji harmonogramu finansowego z przyczyn zależnych od wykonawcy w wysokości 0,5 % wynagrodzenia netto o którym mowa w § 5 ust. l umowy ( ust. l pkt 4 ), a także z tytułu odstąpienia od umowy z przyczyn leżących po stronie wykonawcy w wysokości 10 % wynagrodzenia netto, o którym mowa w § 5 ust. l umowy ( ust. l pkt 5 ).

W dniu 19 lipca 2010 roku zamawiający przekazał wykonawcy plac budowy. Roboty budowlane zostały rozpoczęte w dniu 20 lipca 2010 roku. Pismem z dnia 30 listopada 2010 roku lider konsorcjum zwrócił się do (...) z prośbą o przedłużenie terminu wykonania umowy, wskazując w uzasadnieniu, iż koszt robót dodatkowych i zamiennych przekroczył 5% ogólnej wartości kontraktu, na co wpłynęła dodatkowa wymiana gruntu pod kanalizację deszczową, zwiększona ilość wbudowanej masy bitumicznej na warstwę wyrównawczą, wymiana gruntu w robotach drogowych, wykonanie objazdu. Wykonawca zastrzegł, że w przypadku odmowy, pismo zawierające prośbę o przedłużenie terminu należy potraktować jako wypowiedzenie umowy.

W odpowiedzi na to pismo zamawiający odmówił przedłużenia terminu wskazując, że wyjaśnienia wykonawcy nie stanowią podstawy do przedłużenia umówionego terminu; stwierdził nadto, że złożone oświadczenie o wypowiedzeniu umowy nie wywarło skutków prawnych, bowiem umowa nie przewiduje możliwości wypowiedzenia umowy przez którąkolwiek ze stron. Zamawiający wyznaczył wykonawcy termin do wykonania przedmiotu umowy na dzień 13 grudnia 2010 roku, zastrzegając sobie prawo do odstąpienia od umowy po bezskutecznym jego upływie.

Z uwagi na bezskuteczny upływ terminu na wykonanie zadania, pismem z dnia 20 grudnia 2010 roku zamawiający, na podstawie art. 491 k.c. w zw. z § 21 umowy nr 11/D/2010 odstąpił od umowy z dnia 28 czerwca 2010 roku w części dotyczącej robót niezrealizowanych na dzień odstąpienia.

Wartość niezrealizowanych robót, których dotyczyło odstąpienie wynosiła 3.045.359,74 złotych.

W dniu 4 stycznia 2011 roku powód wystawił notę księgową nr 04/2011 na kwotę 526.906,94 zł tytułem kary umownej naliczonej na podstawie § 14 ust. 1 pkt 5 Umowy. W tym samym dniu wystawił również notę księgową nr 3/2011 na kwotę 579.597,64 zł tytułem kary umownej naliczonej na podstawie § 14 ust. 1 pkt 1 Umowy. Zamawiający dokonał wzajemnego potrącenia należności z zobowiązaniami wynikającymi z faktury Wykonawcy nr 6/Tech/2011 z dnia 19 maja 2011 roku.

Wykonawca robót budowlanych, nie kwestionując co do zasady uprawnienia do naliczenia kar umownych, dokonał ich własnego ustalenia, z którego wynikło, że potrącenie dokonane przez zamawiającego było zawyżone i spowodowało niedopłatę. W uzasadnieniu swego stanowiska wskazał, że po odstąpieniu od umowy nie może zamawiający naliczać kar umownych od wartości wynagrodzenia przewidzianego w umowie za cały jej przedmiot a jedynie od wartości przedmiotu umowy w zakresie, w jakim od niej nie odstąpiono, a więc wykonanych, tj. 2.223.709,66 złotych.

W odpowiedzi na to. pismo (...) podtrzymała swoje stanowisko, co do sposobu naliczenia kar umownych, tj przy założeniu wynagrodzenia ustalonego w § 5 ust. l umowy.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest niezasadne i należało je oddalić w całości.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu braku właściwości miejscowej Sądu Okręgowego w Warszawie stwierdzić należy, iż stosownie do § 21 ust. 3 umowy nr 11/D/2010 z dnia 28 czerwca 2010 r. strony przekazały ewentualne spory związane z zawartym stosunkiem obligacyjnym do rozstrzygnięcia Sądowi właściwemu dla siedziby Zamawiającego. Zamawiającym jest (...), nie zaś Oddział (...) w B.. Na podstawie art. 18 ust. l i 18a ust. l i 2 ustawy o drogach publicznych centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach dróg krajowych jest (...), który realizuje swoje zadania przy pomocy (...). W skład (...) wchodzą oddziały w województwach. Zadania przypisane (...), realizowane przez jej komórki organizacyjne pozostają zadaniami statutowymi (...). Oddziały (...)jako terenowe komórki organizacyjne nie mają samodzielnego bytu prawnego i prowadzą działalność mającą na celu wykonywanie zadań (...) (por.: wyrok WSA w Warszawie z dnia 30 maja 2007 r. sygn. akt I SA/Wa 218/07). Wskazanie w komparycji Umowy, że Skarb Państwa - (...) jest reprezentowany przez Oddział w B.pozostaje bez znaczenia dla ustalenia Sądu właściwego miejscowo do rozstrzygnięcia sprawy.

Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) sp. z o.o. podniosło także zarzut stanu sprawy w toku, ze względu na toczące się przed Sądem Rejonowym w Białymstoku I Wydziałem Cywilnym postępowanie z powództwa (...) sp. z o.o. w S. przeciwko Skarbowi Państwa o zapłatę kwoty 30.845,76 zł. Pozwana Spółka wniosła o odrzucenie pozwu na podstawie art. 199 § l pkt 2 k.p.c. Zarzut pozwanej Spółki należy uznać za niezasadny. Przesłankami stanu sprawy w toku jest identyczność stron procesowych oraz identyczność roszczeń. Tożsamość roszczenia zachodzi wówczas, gdy identyczny jest nie tylko przedmiot, ale i podstawa sporu. Pozwana spółka błędnie wskazuje, iż stroną postępowania toczącego się przed Sądem Rejonowym w Białymstoku są obie Spółki (konsorcjanci). Stroną powodową jest tylko jeden z konsorcjantów, tj. (...) sp. z o.o. Natomiast treść zgłoszonego żądania dotyczy zapłaty kwoty 30.845,76 zł stanowiącej część wynagrodzenia przewidzianego Umową i potrąconego przez Skarb Państwa. W niniejszej sprawie Skarb Państwa dochodzi zapłaty kar umownych, które nie została potrącone z wynagrodzenia konsorcjantów. W konsekwencji nie zachodzi identyczność stron procesowych, jak również identyczność zgłoszonych roszczeń.

Odnosząc się natomiast do roszczeń powództwa Sąd uznał je za bezpodstawne, podzielając argumentację strony pozwanej prezentowaną w pozwie oraz dalszych pismach procesowych składanych w toku procesu, w przedmiocie charakteru skutków wynikających z dokonanej przez powoda czynności odstąpienia od umowy, mianowicie w zakresie odpadnięcia możliwości dalszego zakładania istnienia postanowień umowy, które nie mogły już mieć zastosowania właśnie dlatego, że zniweczyło je odstąpienie.

Pozwana, nie kwestionując faktu odstąpienia przez zamawiającego od umowy, jak również zasadności naliczenia kar umownych, nie zgodziła się z zastosowanym sposobem wyliczenia tychże kar. Z wyjaśnień pozwanego wynika, iż kwestionuje on wysokość kar umownych naliczanych od wartości całego zamówienia wskazując, że wobec odstąpienia przez zamawiającego od umowy, jej podstawę winna stanowić wartość zamówienia nie obejmującego wartości robót, których dotyczyło odstąpienie, a więc niewykonanych.

Trzeba przy tym podkreślić, że zarówno rozmiar tych niewykonanych robót i ich wartość (jak zresztą także pozostałe okoliczności faktyczne dotyczące zawarcia umowy, jej wykonywania i działań stron po odstąpieniu ) nie była przedmiotem sporu. Z wyjaśnień prezentowanych przez pełnomocników stron w toku procesu wynika jednoznacznie, że wystawione przez wykonawcę faktury za roboty wykonane nie były kwestionowane w żadnym zakresie przez zamawiającego, zaś nieopłacenie ich w całości wynikało wyłącznie ze sposobu naliczenia kar umownych, których wartość potrącił pozwany z wynagrodzenia wskazanego w fakturach.

Skutek odstąpienia od umowy w postaci niejakiej fikcji polegającej na tym, że umowę uważa się za nie zawartą w przeszłości z mocą wsteczną (ex tunc) nie pozwala na odwoływanie się do tych jej postanowień, które zostały zniweczone w wyniku odstąpienia. O ile zatem strony muszą uwzględniać zapisy umowy ustanowione w celu uregulowania tego, co się zdarzyło i jednoznacznie wiąże się z wykonywaniem umowy do chwili odstąpienia (w tym przypadku w szczególności chodzi o możliwość i sposób naliczenia kary umownej za nienależyte wykonanie umowy), to bezwzględnie niedopuszczalne jest dalsze traktowanie postanowień, które nie mogą już być zrealizowane, w tej liczbie dotyczących wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy, jako ekwiwalentu za jego świadczenie na rzecz zamawiającego.

Z niespornych okoliczności ustalonych przez sąd wynika - jak zauważono - że pozwany naliczył powodowi kary umowne na podstawie różnych zapisów umowy - notą księgową nr 03/2011 z dnia 4 stycznia 2011 roku na podstawie § 14 ust. l pkt l umowy naliczył karę umowną w wysokości 579.597,64 złotych za zwłokę w wykonaniu przedmiotu umowy oraz notą księgową nr 04/2011 z dnia 4 stycznia 2011 roku na podstawie § 14 ust. l pkt 5 umowy naliczył karę umowną w wysokości 526.906,94 złotych z tytułu odstąpienia od umowy z przyczyn leżących po stronie wykonawcy

Do naliczenia kar umownych przyjął zamawiający umówione przez strony wynagrodzenie za całe zadanie w wysokości 5.269.069,49 zł netto. Przyczyną naliczenia kar umownych była zwłoka w wykonaniu zobowiązania wynikającego z przedmiotowej umowy. Stosownie do treści przepisu art. 491 § l i 2 kc jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Jeżeli świadczenia obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko, co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty nie spełnionego świadczenia. Strona ta może odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Regulacja z art. 491 § 2 kc odnosi się także do świadczeń podlegających podziałowi ze względu na ich częściowe spełnianie w czasie (świadczenia częściowe). W świetle stanowiska wyrażanego w orzecznictwie i doktrynie świadczenie wykonawcy w umowie o roboty budowlane jest podzielne, bowiem z reguły może być ono spełnione bez istotnej zmiany przedmiotu świadczenia. W rezultacie podzielny charakter świadczenia wykonawcy prowadzi do zastosowania przepisu art. 491 § 2 k.c., przewidującego możliwość odstąpienia zamawiającego od umowy w zakresie pozostałej części niespełnionego świadczenia (tzw. odstąpienie częściowe od umowy), jeżeli istnieją usprawiedliwione podstawy do takiego odstąpienia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2006 r. w sprawie III CSK 11/06)

Oświadczenie o odstąpieniu ma charakter prawo kształtujący, jest jednostronnym oświadczeniem woli skierowanym do drugiej strony umowy i skutkuje wygaśnięcie stosunku zobowiązaniowego. Złożenie oświadczenia o odstąpieniu powoduje, że uważa się, jak gdyby umowa nigdy nie została zawarta. W następstwie złożenia tego oświadczenia dezaktualizuje się obowiązek wykonania zobowiązania, bowiem przestało ono istnieć. Natomiast niejako w to miejsce powstaje obowiązek zwrotu już spełnionych świadczeń oraz roszczenie o zrekompensowanie szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Odstąpienie od umowy kształtuje nowy stan prawny między stronami w ten sposób, że od chwili jego złożenia umowa wzajemna przestaje je wiązać, strony nie są już obustronnie wobec siebie zobowiązane do świadczeń przewidzianych w umowie, a to co ewentualnie świadczyły już wcześniej, podlega zwrotowi (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 marca 2001 r., I ACa 512/00). Przyjmuje się, że wygaśnięcie następuje ze skutkiem ex tunc, z mocą wsteczną, a więc tak, jakby umowa w ogóle nie była zawarta.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że skoro odstąpienie od umowy powoduje zniesienie stosunku obligacyjnego, to żadna ze stron umowy nie może dochodzić wynikających zeń roszczeń, zaś postanowienia umowy nie mogą stanowić podstawy tych roszczeń. Wraz z wygaśnięciem zobowiązania głównego, wygasają także zobowiązania akcesoryjne, do których zaliczyć należy także postanowienia w przedmiocie kary umownej. Z chwilą odstąpienia od umowy przestaje istnieć obowiązek zapłaty kary umownej zastrzeżonej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, zaś wszelkie rozliczenia w takiej sytuacji mogą odbywać się wyłącznie na podstawie art. 395 § 2 kc lub art. 494 kc w zależności od podstawy odstąpienia. Z chwilą odstąpienia od umowy przestaje istnieć także umówione wynagrodzenie w zakresie nieistniejącej części umowy.

W tej sytuacji, za uzasadnione należy uznać stanowisko strony pozwanej, że jedynie wartość świadczeń wykonanych na podstawie obowiązującej do pewnej chwili umowy, jako istniejących w rzeczywistości, może stanowić podstawę naliczania kar umownych.

Powód dokonując naliczenia kar umownych, jako podstawę ich naliczenia przyjął pierwotną wartość umowy, tj. kwotę 5.269.069,49 zł. Odstępując od umowy w części robót niewykonanych, których wartość na dzień odstąpienia wynosiła 3.045.359,79 zł, wartość podstawy naliczenia powinna zostać pomniejszona o wartość robót niewykonanych, których odstąpienie dotyczyło i wynosić 2.223.709,70 zł. Prawidłowa zatem wysokość kar umownych jakie powinny zostać naliczone wynosi 811.654,04 zł. Łączna wysokość potrąceń dokonanych przez powoda z tytułu naliczonych kar umownych wyniosła 1.055.637,07 zł. W związku z powyższym po stronie powodowej jest nadpłata i roszczenie powoda jest niezasadne.

Mając na uwadze powyższe orzeczono jak wyroku.

O kosztach postępowania orzeczono w trybie art. 98 kpc uznając jednocześnie, iż brak było podstaw do zastosowania podwójnej stawki z tytułu wynagrodzenia zastępstwa prawnego.