Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku w II Wydziale Karnym w składzie

przy udziale Danuty Dąbrowskiej - Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Białymstoku, upoważnionej przez Prokuratora Apelacyjnego w Białymstoku do udziału w sprawie

po rozpoznaniu w dniu 11 października 2012 r.

sprawy A. K.

o odszkodowanie

z powodu apelacji wniesionej przez prokuratora

od wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce

z dnia 30 maja 2012r. sygn.akt II Ko 66/12

I.  Uchyla wyrok w części zasądzającej odszkodowanie powyżej kwoty 12.000 (dwunastu) tysięcy złotych i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Ostrołęce do ponownego rozpoznania.

II.  W pozostałej części wyrok utrzymuje w mocy.

III.  Kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

1. Wyrokiem z dnia 11 października 2012 r. w sprawie sygn. III Ko 66/12 Sąd Okręgowy w Ostrołęce zasądził od Skarbu Państwa na rzecz A. K. 19.000 zł. tytułem odszkodowania i 6000 zł. zadośćuczynienia, za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie zastosowane wobec wnioskodawcy, w dniu 7 kwietnia 2009 r. trwające do 16 czerwca 2009 r., w sprawie prowadzonej przez Prokuraturę Apelacyjną w Warszawie o sygn. Ap-V-Ds. 79/09 obciążając kosztami postępowania Skarb Państwa.

2. Wyrok został zaskarżony przez prokuratora na niekorzyść wnioskodawcy.

Stosownie do przepisu art. 427 §1 i § 2 k.p.k., w zw. z art. 425 § 2 k.p.k. od podmiotu fachowego – prokuratora, obok wskazania zarzutów stawianych rozstrzygnięciu i kierunku środka odwoławczego, należało oczekiwać także wskazania zakresu zaskarżenia rozstrzygnięcia i korelujących z tym wniosków ( petitum) apelacji. Pisemny środek odwoławczy z trudnością czyni zadość wymogom stawianym przez przepisy prawa procesowego. Oznaczenie zakresu zaskarżenia, tj. kwoty 19.000 zł. orzeczonej tytułem odszkodowania, a także wskazanie petitum, nie odpowiada stanowisku prokuratora wyrażonego w uzasadnieniu apelacji, z którego wynika, że skarżący nie kwestionuje jednak orzeczonej tytułem odszkodowania kwoty 12.000 zł. Sporna pozostaje jedynie kwota 7000 zł. , związana z roszczeniem dotyczącym uszkodzenia samochodu. A zatem bezzasadnie jako przedmiot zaskarżenia wskazano całą kwotę odszkodowawczą tj. 19.000 zł., a także z niezrozumiałych powodów zawarto w żądaniu apelacji ( petitum), uchylenie w tej części wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Na rozprawie odwoławczej prokurator, odwołując się do uzasadnienia środka odwoławczego, sprecyzował zakres i wnioski apelacji.

3. Wobec mankamentów apelacji prokuratora, co do zakresu zaskarżenia, zamazującej obraz rozstrzygnięcia, a także kierując się potrzebą takiego wyrokowania, by poddany kontroli odwoławczej wyrok sądu I instancji nie budził wątpliwości, wyrok Sądu Apelacyjnego zawiera dyspozycję, utrzymującą w mocy pozostałą część wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce. Tym samym przedmiotem zaskarżenia objęto jedynie odszkodowanie związane z uszkodzeniami samochodu obejmujące kwotę 7000 zł. I w tej tylko części Sąd Apelacyjny przystąpił do kontroli odwoławczej. Pozostała część wyroku sądu I instancji tj. kwota 6000 zł. tytułem zadośćuczynienia i kwota 12.000 zł. tytułem odszkodowania, tj. łącznie suma 18.000 zł., pozostała poza polem rozważań Sądu Apelacyjnego i orzeczenie w tej części podlega wykonaniu.

A zatem zarzuty apelacyjne skierowane są przeciwko zaskarżonej części wyroku odnoszącej się do odszkodowania związanego z uszkodzeniem samochodu tj. kwoty 7000 zł.

Apelacja prokuratora w tej części zarzuca:

1/ obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 7, 92, 167, 366§1 i 410 kpk polegającą na dowolnej, a nie swobodnej ocenie materiału dowodowego, nie poprzedzonej ujawnieniem w toku rozprawy głównej całokształtu okoliczności sprawy w sposób podyktowany obowiązkiem dochodzenia prawdy poprzez bezkrytyczną ocenę zeznań A. K. dotyczących okoliczności oraz zakresu powstania uszkodzeń samochodu marki A. (...) o nr rej. (...) poprzez:

-

nieprzeprowadzenie dowodów z zeznań świadków M. K., J. K. i A. G. na okoliczności ustalenia faktycznego przebiegu zatrzymania A. K. i powstałych w czasie zatrzymania uszkodzeń przedmiotowego pojazdu A. (...) pomimo, że z akt sprawy wynikało, iż A. K. nie zastosowawszy się do poleceń funkcjonariuszy Policji, usiłując uniemożliwić zatrzymanie i zbiec z miejsca czynność w tym celu wjechał samochodem na chodnik dla pieszych, gdzie po przejechaniu kilkudziesięciu metrów kierowany przez niego pojazd został zablokowany przez samochód służbowy Policji, którą to okoliczność wnioskodawca A. K. w sowich zeznaniach pominął, a czym mógł spowodować powstanie szkody w mieniu w postaci uszkodzeń samochód marki A., lub co najmniej przyczynić się do powstania i rozmiaru szkody,

-

nieprzeprowadzeniu dowodu z zeznań świadka W. Z. oraz dokumentu „Dyspozycja zatrzymania i przechowywania pojazdu nr (...)" z akt sprawy II K 837/11, k. 677, Sądu Rejonowego w Ostrołęce, w którym wskazano jakie uszkodzenia posiadał pojazd przed przyjęciem przez wskazanego świadka zlecenia holowania samochodu marki A. (...) z miejsca zatrzymania na parking Komendy Miejskiej Policji w O. pomimo, że świadek A. K. twierdził, że wymienione w zleceniu uszkodzenia karoserii powstały w czasie holowania pojazdu, a nie wcześniej,

-

nieprzeprowadzenie dowodów z zeznań świadka M. C. na okoliczności odbioru i odholowywania pojazdu z policyjnego parkingu pomimo, że z ujawnionych na rozprawie dowodów w postaci protokołów oględzin pojazdu nie wynika jakoby przed odebraniem pojazdu uszkodzone były elementy zespołu napędowego, skrzyni biegów, układu chłodzącego skrzyni, osłony przegubu pojazdu marki A. (...), co może świadczyć, że mogły powstać w innych okolicznościach niż podane przez wnioskodawcę,

-

nieprzeprowadzenia dowodu z dokumentu z akt sprawy II K 837/11, 685 Sądu Rejonowego w Ostrołęce w postaci Pokwitowania odbioru pojazdu A. (...) w dniu 14 kwietnia 2009 r. z policyjnego parkingu na okoliczność istniejących w chwili odbioru pojazdu uszkodzeń, mimo, że zarówno w ujawnionych protokołach oględzin pojazdu jak i w nieujawnionym, wskazanym wyżej dokumencie, brak jest wzmianki o uszkodzeniach zespołu napędowego, skrzyni biegów, układu chłodzącego skrzyni i osłony przegubu, zaś takie uszkodzenia zostały wskazane przez wnioskodawcę jako powstałe w czasie holowania pojazdu z miejsca zatrzymania na parking Policji i ujęte w złożonym na rozprawie dokumencie „Rozliczenie naprawy z dnia 08 marca 2012 r.,

2/ błąd w ustaleniach faktycznych, który miał wpływ na treść orzeczenia, polegający na dowolnym przyjęciu, że w toku zatrzymania A. K. funkcjonariusze Policji użyli środki nieadekwatne do zaistniałych okoliczności co skutkowało uszkodzeniem samochodu marki A. (...) o nr rej.(...), nieustaleniu jakie to były środki oraz całkowitym pominięciu okoliczności, że w świetle akt sprawy to wnioskodawca A. K. swoją postawą spowodował użycie środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy Policji, czym mógł spowodować powstanie szkody w mieniu lub co najmniej przyczynić się do powstania i rozmiaru szkody,

W petitum apelacji prokurator wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części (tj. dotyczącej kwoty 7000 zł.) i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Ostrołęce do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

4. W kontekście podniesionych zarzutów apelacyjnych (zwłaszcza obrazy art. 366 § 1 k.p.k.), nie można jednak nie zaważyć, biernej postawy prokuratora na rozprawie przed sądem I instancji. Prokurator, poza przyłączeniem się do wniosków pełnomocnika wnioskodawcy, własnych wniosków dowodowych nie zgłaszał. Tak jak strona przeciwna, nie żądał uzupełnienia przewodu sądowego. Przeciwnie, niż czyni to w apelacji, wskazał takie kwoty odszkodowania i zadośćuczynienia, jakie zostały później zasądzone w wyroku sądu I instancji (vide karta 41 verte, „ Prokurator – popiera wniosek co do istoty, Wnosi o zasądzenie zadośćuczynienia w kwocie 6000 zł. i odszkodowania w kwocie 12.000 zł. plus 7000 zł. poniesionej szkody materialnej.”). Taka postawa, niezależnie od uchybień sądu, wpływa na przewlekłość postępowania związanego z przeprowadzaniem (dalszych, także nowych) dowodów przy ponownym rozpoznaniu sprawy. W tym kontekście, jak i zgłaszanych de lege ferenda postulatów, kwestia procesowej aktywności stron procesowych (tu prokuratora), nabiera zasadniczego znaczenia, zwłaszcza dla powszechnie postulowanej potrzeby prowadzenia procesu kontradyktoryjnego, a nie inkwizycyjnego.

5. Przewidziana w Rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych związana jest ściśle z faktem niesłusznego skazania, tymczasowego aresztowania lub zatrzymania. Stanowi o tym wprost przepis art. 552 k.p.k. Stosownie do przepisu art. 552 § 4 k.p.k. mogą być rekompensowane - tu szkoda, (a także krzywdy), będące bezpośrednim następstwem niesłuszności zastosowanego środka przymusu. Jeżeli w wyniku sposobu wykonania środków przymusu doszło do dalszych szkód (w tej sprawie związanych z uszkodzeniem samochodu), to winny być one dochodzone na drodze postępowania cywilnego. Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania przysługuje w związku z pozbawieniem wolności przez zastosowanie wskazanego w art. 552 § 4 środka przymusu, nie zaś z powodu okoliczności w jakich do tego doszło. (Te mogą mieć ewentualny wpływ na wysokość zasądzonych sum np. zadośćuczynienia). Szkody majątkowe nie będące normalnym następstwem bezzasadnego pozbawienia wolności i nie będące jego bezpośrednią konsekwencją, nie mogą być dochodzone na zasadach określonych w Rozdziale 58 k.p.k. Powołane w zaskarżonym wyroku orzeczenia Sądu Najwyższego, nie uzasadniają przyjętego przez sąd poglądu prawnego. Odnoszą się one m.in. właśnie do kwestii bezpośredniości i normalnych następstw, co do których Sąd Najwyższy wyraził także zapatrywanie prawne w wyroku z 9.12.2009 r. w sprawie III K 173/09, zgodnie z którym szkoda jakiej doznaje osoba pozbawiona wolności, może powstać także w okresie po odzyskaniu przez nią wolności, będąc jednocześnie bezpośrednim jego następstwem. Tym samym, stosownie do poglądu prawnego wyrażonego w wyroku SN z dnia 11 kwietnia 2007 r. w sprawie V K 227/06, „ skutki mogą w czasie wykraczać poza moment zwolnienia wnioskodawcy z aresztu, choćby właśnie w związku z pogorszeniem jego stanu zdrowia czy utratą zatrudnienia.” Pod warunkiem, że nie tracą przymiotu bezpośredniości, tj. bezpośredniego następstwa stosowanych środków przymusu (o których mowa w art. 552 k.p.k.).

6. Poczynione wyżej uwagi, przy wysuwanych przez prokuratora zarzutach odnoszących się do niewyjaśnienia kwestii związanych m.in. z zawinieniem czy przyczynieniem się do powstałej szkody, nie uprawniały Sądu Apelacyjnego do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia, tj. oddalenia w tej części wniosku, z dwóch powodów:

a) Po pierwsze, przesądzałoby to istotę sporu i pozbawiłoby wnioskodawcę możliwości dochodzenia w tej części roszczenia przed sądem właściwym, być może na drodze postępowania cywilnego. Rzecz nie jest nowa, była już przedmiotem wielu orzeczeń sądów, w tym Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 18 lutego 2009 r. w sprawie III K 359/08), a także Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, (wyrok z dnia 10 marca 2005 r. w sprawie II AKa 334/04).

b) Po drugie, prokurator ma przede wszystkim rację co do faktu, że sąd nie wyjaśnił wszystkich istotnych okoliczności sprawy (argument z art. 366 § 1 k.p.k.), dotyczących okoliczności powstania szkody, zawinienia, czy też ewentualnego przyczynienia się wnioskodawcy. Okoliczności te muszą być przedmiotem wyjaśnienia. W poruszanej tu kwestii – tj. szkody sąd oparł się jedynie na ograniczonych dowodach przedstawionych przez wnioskodawcę. Sąd nie dążył do zweryfikowania prawdziwości wniosków wynikających z tych dowodów.

c) Dlatego też, sąd powinien rozważyć wnioski dowodowe strony przeciwnej – tu prokuratora, o przesłuchanie świadków:

- M. K., J. K. i A. G. na okoliczności przebiegu zdarzenia (zatrzymania) i powstałych uszkodzeń pojazdu. A także zachowania się wnioskodawcy, który zdaniem oskarżyciela nie zastosował się do poleceń funkcjonariuszy Policji, usiłując uniemożliwić zatrzymanie i zbiec. Ważne jest to dla oceny powstania i rozmiaru szkód.

- Ponadto rozważyć przeprowadzenie dowodów: z zeznań świadka W. Z. oraz z dokumentu „Dyspozycja zatrzymania i przechowywania pojazdu nr (...) z akt sprawy II K 837/11 karta 677, prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Ostrołęce, w którym opisano rodzaj uszkodzeń samochodu przed przyjęciem zlecenia holowania z miejsca zatrzymania na policyjny parking.

- Przesłuchanie świadka M. C. na okoliczność odbioru i odholowania pojazdu z policyjnego parkingu, albowiem zdaniem prokuratora z ujawnionych dowodów, nie wynika, że przed odebraniem pojazdu uszkodzone były elementy zespołu napędowego, skrzyni biegów, układu chłodzącego itd.

- Przeprowadzenie dowodu z dokumentu z wymienionych wyżej akt sprawy II K 837/11, w postaci pokwitowania odbioru pojazdu A. (...) w dniu 14 kwietnia 2009 r. , z którego nie wynika, by zgłaszano uszkodzenia wskazane później przez wnioskodawcę.

7. Kwestia zasadniczego (pierwotnego) orzeczenia sądu odwoławczego - "o uchyleniu zaskarżonego wyroku", nie budziła wątpliwości.

Natomiast orzeczenie następcze - "o przekazaniu sprawy Sądowi Okręgowemu w Ostrołęce do ponownego rozpoznania", było uwarunkowane koniecznością rozważenia przez ten Sąd argumentów wskazanych w pkt. 5 i 6 uzasadnienia tj., przyczyn uchylenia i zbadania z urzędu swojej właściwości i podjęcia decyzji (a z uwagi na rozpoznanie sprawy od początku nie wykluczając decyzji przewodniczącego wydziału), o przekazaniu "komu trzeba", czy jak to wyraża obecnie obowiązujący przepis prawa procesowego "właściwemu sądowi lub innemu organowi. Tj. rozważenia, czy sprawa nie powinna być rozpoznana w postępowaniu cywilnym, przy uwzględnieniu wartości przedmiotu sporu i przekazania jej stosownie do przepisów art. 16 i art. 17 pkt 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) – do właściwego rzeczowo i miejscowo sądu.

Zważywszy, że – stosownie do przepisu art. 554 § 2 k.p.k. - postępowanie jest wolne od kosztów, także kosztami postępowania odwoławczego obciążono Skarb Państwa.

(...)/(...)