Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2013 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Arkadiusz Kuta /spr./

Sędziowie: SO Dorota Twardowska

SO Krzysztof Nowaczyński

Protokolant: st. sekr. sąd. Danuta Gołębiewska

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2013 r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z powództwa K. B. i A. B.

przeciwko M. P. (1)

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Elblągu

z dnia 10 lipca 2013 r., sygn. akt IX C 846/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanej M. P. na rzecz powodów K. B. i A. B. solidarnie kwotę 60 zł (sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.

I Ca 246/13

UZASADNIENIE

K. B. i A. B. domagali się zobowiązania M. P. do zbycia 5 m ² nieruchomości położonej w Z. – znajdującej się pod budowlą stanowiącą własność powodów . W toku rozprawy z 14 września 2012 roku oświadczono , że pozwana przenieść ma na powodów własność gruntu za wynagrodzeniem , z zastrzeżeniem , że wyrok zastępuje oświadczenie woli pozwanej .

M. P. (1) domagała się oddalenia powództwa .

Wyrokiem z dnia 10 lipca 2013 roku Sąd Rejonowy w Elblągu zobowiązał M. P. do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na K. B. i A. B. prawa własności nieruchomości położonej w Z. Gmina P. , stanowiącej działkę gruntu numer (...) o powierzchni 0,0003 ha zaznaczonej na mapie sporządzonej przez geodetę S. D. jako załącznik nr 1 do opinii z dnia 16 marca 2013 roku , stanowiącej integralną część wyroku , będącej częścią nieruchomości należącej do pozwanej , dla której Sąd Rejonowy w E. prowadzi księgę wieczystą (...) za wynagrodzeniem 75 zł (punkt I) oraz nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz powodów kwotę 609,66 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych (punkt II) .

Ustalono , iż powodowie są właścicielami nieruchomości położonej w Z. - działki (...) , dla której Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą numer (...) . Pozwana jest właścicielką nieruchomości położonej w Z. - działki (...) , dla której Sąd Rejonowy wE. prowadzi księgę wieczystą numer (...) . W dniu 10 września 1999 roku geodeta dokonał na zlecenie K. B. i M. P. wznowienia i okazania granic między działkami (...) . Ustalona w ten sposób granica była przesunięta w stosunku do granicy wytyczonej w terenie płotem z siatki drucianej w stronę działki (...) . Od momentu wznowienia granic powstał konflikt o przebieg granicy pomiędzy nieruchomościami , albowiem gruntem o powierzchni 96 m ^{( 2)} znajdującym się między granicą ustaloną przez geodetę i budynkami gospodarczymi posadowionymi na działce nr (...) władali powodowie , którzy ogrodzili ten teren oraz posadowili częściowo na tym fragmencie gruntu przybudówkę - ganek murowany wraz z toaletą . Obiekt ten powodowie wybudowali w latach 1995 - 1996 roku , w miejscu wcześniejszego – drewnianego . Powodowie przekroczyli granicę swojej działki o 3 m ^{( 2)} . Remontu dokonywał A. B. i był on przekonany , iż robót dokonuje na swojej nieruchomości , albowiem pozwana nie sprzeciwiała się w tym czasie pracom budowlanym . W tym czasie granica pomiędzy nieruchomościami nie była uwidoczniona na gruncie . Powodowie oraz pozwana dowiedzieli się , iż ganek częściowo znajduje się na działce M. P. po czynnościach wznowienia granic w 1999 roku . Konflikt pomiędzy stronami dotyczący granic nieruchomości oraz ganku i WC rozpoczął się w 1999 roku . Prawomocną decyzją z dnia 30 marca 2011 roku Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w E. udzielił powodom pozwolenia na użytkowanie ganku dobudowanego do budynku położonego w Z. na działce nr (...) . Cena 1m ^{( 2 )}działki zabudowanej w Z. wynosi 25 zł . Wartość rynkowa wybudowanego ganku wraz z instalacjami wynosi około 1.000 - 1.500 zł za m ^{( 2 )}. W dniu 16 grudnia 1999 roku powódka złożyła do Sądu Rejonowego w E. wniosek o stwierdzenie zasiedzenia własności części działki nr (...) należącej do M. i K. P. . Postanowieniem z dnia 9 maja 2001 roku Sąd Rejonowy w E. oddalił wniosek powódki o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie własności działki o powierzchni 96 m ^{( 2)} stanowiącej części działki numer (...) . Wyrokiem z dnia 28 stycznia 2002 roku Sąd Rejonowy w E. nakazał powodom , aby wydali M. P. (1) i K. P. grunt o powierzchni 96 m ^{( 2)} wchodzący w skład działki (...) . Wyrokiem z dnia 22 grudnia 2004 roku Sąd Rejonowy w E. oddalił powództwo małżonków B. , którzy domagali się nakazania małżonkom P. wydania działki gruntu nr (...) położonej w Z. . Na wniosek powodów , postanowieniem z dnia 17 października 2005 roku , Sąd Rejonowy w E. dokonał rozgraniczenia działek (...) . Wreszcie wyrokiem z dnia 21 lutego 2007 roku Sąd Rejonowy w E. nakazał powodom , aby z działki numer (...) usunęli , m.in. część ganku ( przybudówki , w której znajduje się również toaleta ) przylegającego do budynku mieszkalnego posadowionego na działce numer (...) .

W ocenie Sądu pierwszej instancji powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości , a decydujące znaczenie miała treść dokumentów znajdujących się w aktach sprawy oraz zeznań stron . Sąd uwzględnił wnioski wynikając z ustnej opinii biegłej L. D. określające wartość budowli oraz gruntu . Sąd pierwszej instancji oparł się także na opinii biegłego z zakresu geodezji S. D. . Powodowie podstawy prawnej swojego żądania upatrywali w treści art. 231 § 1 k.c. Za bezsporne uznano przekroczenie granicy przez powodów przy budowie ganku w latach 1995-1996 , fakt że w tym czasie nie było sporu pomiędzy stronami co do przebiegu granicy , a M. P. (1) i jej mąż nie sprzeciwiali się budowie oraz fakt , iż o przebiegu granicy strony dowiedziały się w 1999 roku , w chwili wznowienia granic . Spór koncentrował się wokół ustalenia , czy powodowie byli posiadaczami samoistnymi części nieruchomości pozwanej oraz czy działali w dobrej wierze . Odwołując się do utrwalonego dorobku orzeczniczego oraz stanowiska doktryny Sąd pierwszej instancji podkreślił , iż o samoistności posiadania decyduje okoliczność faktycznego władania rzeczą przez posiadacza w zakresie do jakiego uprawniony jest właściciel oraz czynnik woli . Jednocześnie zmiana charakteru posiadania mająca miejsce później nie ma znaczenia dla bytu roszczenia z art. 231 k.c. Ustalono , że powodowie byli i nadal są posiadaczami samoistnymi zajętej pod przybudówkę części działki pozwanej . W trakcie budowy byli przekonani , iż dokonują budowy na swoim gruncie , pomiędzy stronami nie było wtedy żadnego sporu co do przebiegu granicy . Do 1999 roku strony były przekonane , iż granice przebiegają według faktycznego władztwa nad działkami . O samoistności posiadania miał świadczyć także fakt , iż w trakcie rozpoczęcia i kontynuowania budowy powodowie nie spotkali się ze sprzeciwem pozwanej i jej męża . Zwrócono uwagę na treść zeznań pozwanej , z których wynikało , że w chwili wzniesienia przybudówki nie wiedziała ona , że przekroczono granicę . Sąd pierwszej instancji podkreślił również , że do uwzględnienia roszczenia z art. 231 k.c. konieczne jest ustalenie , że budynek ma wartość znacznie przenoszącą wartość zajętej na ten cel działki . W okolicznościach stanu faktycznego sprawy kwestia ta nie budziła wątpliwości , gdyż w oparciu o opinię biegłej L. D. ustalono , że wartość metra kwadratowego gruntu wynosi 25 zł , natomiast wartość metra kwadratowego spornej części ganku wraz z instalacjami wynosi około 1000 - 1500 zł . Sąd pierwszej instancji nie znalazł podstaw do oddalenia powództwa na podstawie art. 5 k.c. Pozwana nie wskazała z jakimi zasadami współżycia społecznego sprzeczne jest roszczenie powodów .

Apelację od wyroku wniosła M. P. (1) zaskarżając go w całości .

Obrazy przepisów prawa materialnego pozwana upatrywała w art. 231 § 1 k.c. na skutek jego błędnej wykładni i przyjęcia , że zachodziły przesłanki dla uznania roszczeń powodów podczas kiedy ich posiadania nie cechowała dobra wiara . Pozwana wskazała również na naruszenie przez Sąd pierwszej instancji przepisu art. 5 k.c. , gdyż uznanie roszczenia powodów w konsekwencji spowodowało ujemne skutki dla nieruchomości skarżącej polegające na uniemożliwieniu dostępu do budynku , co prowadzi do jego dewastacji . Obrazę przepisów postępowania pozwana wiązała z naruszeniem przez Sąd pierwszej instancji art. 3 k.p.c. , 212 § 1 k.p.c. , 217 § 1 k.p.c. , 232 k.p.c. i 233 § 1 k.p.c.

Apelująca domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania , ewentualnie zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania .

W uzasadnieniu apelacji pozwana podkreśliła , iż całokształt zgromadzonego materiału dowodowego , zwłaszcza w postaci dokumentów znajdujących się w aktach postępowań sądowych prawomocnie dotychczas zakończonych pomiędzy stronami , uzasadniał tezę , że powodowie stali się posiadaczami części gruntu pozwanej zajętego pod budowę w złej wierze . Skarżąca zaznaczyła też , że A. B. w trakcie budowy nie zachował granic pierwotnie istniejącej w tym miejscu przybudówki drewnianej , przekraczając granicę o 53 centymetry . Wyrok Sądu pierwszej instancji powoduje w istocie niemożność wykonania prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w E. w sprawie o sygnaturze I C (...) , nakazującego powodom rozbiórkę tej części posadowionego przez nich budynku , która ingerowała w prawo własności pozwanej . W ocenie pozwanej wyrok Sądu pierwszej instancji uniemożliwia jej także swobodny dostęp do dachu jej własnego budynku , co uzasadnia wniosek o przyczynianiu się do jej dewastacji . W tym stanie rzeczy uwzględnienie powództwa stało w sprzeczności z art. 5 k.c., gdyż powodowie uczynili ze swego prawa użytek sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa . W ocenie pozwanej Sąd pierwszej instancji powinien był przeprowadzić dowód z opinii biegłego z zakresu budownictwa celem ustalenia negatywnego oddziaływania nieruchomości dobudowanej przez powodów na nieruchomość skarżącej .

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania .

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja M. P. okazała się bezzasadna i podlegała oddaleniu .

Sąd odwoławczy przyjmuje za własne ustalenia poczynione w pierwszej instancji , a zatem nie ma potrzeby ich ponownego przytaczania .

Wbrew stanowisku apelantki nie doszło do naruszenia prawa materialnego bowiem art. 231 § 1 k.c. został wyłożony prawidłowo , a jego zastosowanie w stanie faktycznym sprawy było uzasadnione . Samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze , który wzniósł na powierzchni gruntu budynek o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki , może żądać , aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem . Wszystkie elementy kluczowe dla dochodzenia roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości gruntowej ziściły się skoro bezsporne było posadowienie przybudówki zasadniczo na działce powodów o numerze 526 , ale z nieznacznym wkroczeniem na nieruchomość sąsiednią – działkę pozwanej o numerze 525 , na przestrzeni 3 m ² . Wzniesiony obiekt ma po pierwsze charakter uzasadniający roszczenie z art. 231 k.c. , a przy tym jego wartość , w sposób niekwestionowany , przenosi znacznie wartość gruntu pozwanej zajętego pod zabudowę . Zarzuty apelacji koncentrują się zasadniczo na kwestionowaniu dobrej wiary posiadaczy . Tymczasem Sąd pierwszej instancji trafnie uznał , że dla oceny charakteru posiadania przez wznoszącego budynek na cudzym gruncie miarodajna jest chwila jego wniesienia , to jest prowadzenia prac budowlanych . Na zarzutach apelantki ciąży natomiast ocena wydarzeń po 1999 roku , kiedy ujawniono już przekroczenie granicy . W stanowisku stron prezentowanym w toku wieloletniego sporu toczącego się od tego czasu rzeczywiście dominowało przekonanie o własnych racjach , łącznie z argumentami odnoszącymi się do kwestionowania praw pozwanej do nieruchomości . Trzeba jednak stać na gruncie relacji stron o stanie rzeczy sprzed 1999 roku przedstawionych w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji . Zwłaszcza z zeznań M. P. (2) wynika zaś , że przybudówkę wzniesiono w czasie kiedy nie było sporu o granicę , ten ujawnił się na skutek prac geodezyjnych . W szczególności nie ma podstaw aby sądzić , że naruszenie własności pozwanej było jawne dla stron przez sam fakt przekroczenia obrysu wcześniej istniejącego obiektu drewnianego . Pozwana i jej mąż , mający świadomość przestrzennych granic nowobudowanego obiektu , nie kontestowali zachowania powodów . Nie ma zaś wystarczających podstaw aby sądzić , że nietrwałe , drewniane elementy zabudowy wyznaczają przebieg granicy pomiędzy nieruchomościami . Sami powodowie deklarowali zaś konsekwentnie , że nie mieli świadomości naruszenia własności pozwanej .

Powództwo K. B. i A. B. okazało się zasadne , a po ostatecznym sprecyzowaniu treści żądania ( patrz karta 123 ) oczywiste było , że dochodzą powodowie stwierdzenia obowiązku pozwanej złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu oznaczanej części jej nieruchomości gruntowej , za wynagrodzeniem .

Apelantka wskazuje także na kolizję pomiędzy zapadłym w pierwszej instancji wyrokiem , a prawomocnym rozstrzygnięciem o nakazaniu małżonkom B. usunięcia fragmentu zabudowy ingerującego we własność M. P. . Nie oznacza to jednak aby istniała jurydyczna przeszkoda dla uwzględnienia powództwa o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli . Zapadły w niniejszej sprawie wyrok ma charakter kształtujący prawo . Sąd pierwszej instancji nie naruszył powagi rzeczy osądzonej bowiem inny był przedmiot zestawianych w apelacji rozstrzygnięć . Skutki prawomocności materialnej orzeczenia o nakazanie także nie determinowały oddalenia powództwa skoro nie doszło dotychczas do usunięcia zabudowy z nieruchomości pozwanej , a zatem można było badać , czy powodowie wznieśli na gruncie pozwanej budynek ( co pozostaje przecież w zgodzie z treścią wyroku o nakazanie ) , a dalej czy ma on wartości przenoszącą znacznie wartość zajętej na ten cel działki i czy wznieśli go samoistni posiadacze gruntu w dobrej wierze ( co nie było przedmiotem rozstrzygania w sprawie o nakazanie ) .

Chybione okazały się zarzuty nadużycia prawa przez powodów . Miały one polegać na ograniczeniu władztwa pozwanej nad tą częścią jej budynku mieszkalnego , która przylega do przybudówki . Pomijając nawet okoliczność niewykazania przez pozwaną aby dochodziło do niszczenia jej budynku w sposób zmuszający do odmówienia racji roszczeniu powodów - zmierzającemu do uregulowania stanu prawnego nieruchomości stron i zapobieżenia niepożądanym skutkom wyburzenia wzniesionego już obiektu - zwrócić trzeba uwagę , że M. P. (1) nie jest przecież pozbawiona możliwości utrzymania swej nieruchomości na granicy pomiędzy działkami (...) . Gdyby była przy tym zmuszona do skorzystania z rzeczy powodów , to może się to odbyć w takim zakresie , w jakim zasady współżycia społecznego ograniczają ich prawo własności ( patrz art. 140 k.c. ) .

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy w E. , na podstawie art. 385 k.p.c. , oddalił apelację pozwanej .

O kosztach procesu za instancję odwoławczą orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz w oparciu o § 13 ust 1 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie ( Dz. U. 2013, poz. 461 j.t. ) . Powodom przypadły koszty procesu bowiem uwzględniono ich żądanie oddalenia apelacji .