Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 czerwca 2013 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu VIII Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 czerwca 2013 r. w Toruniu

na rozprawie

sprawy z powództwa T. W.

przeciwko E. W.

o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Toruniu

z dnia 20 lutego 2013 r.

sygn. akt III RC 1187/11

1.  zmienia zaskarżony wyrok w:

a)  w punkcie I (pierwszym) tylko o tyle, że w miejsce renty alimentacyjnej w kwocie 600 zł ustalonej wyrokiem Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie I C 231/08 zasądza rentę alimentacyjna w kwocie 200 zł (dwieście złotych) miesięcznie płatną do dnia 15 każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia poczynając od dnia 1 lipca 2013 r.,

b)  w punkcie II (drugim) w ten sposób, że nie obciąża pozwaną obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz powoda,

2.  nie obciąża pozwaną obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz powoda za instancję odwoławczą.

Sygn. akt VIII Ca 254/13

UZASADNIENIE

Powód T. W. wniósł o uchylenie obowiązku alimentacyjnego wobec byłej żony E. W. poczynając od 29 sierpnia 2012 r. Wyrokiem z dnia 20 lutego 2013 r. Sąd Rejonowy w Toruniu oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1200 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że małżeństwo stron zostało rozwiązane na mocy wyroku z dnia 25 listopada 2009r., przez rozwód z winy obu stron. W wyroku tym zasądzono od powoda na rzecz pozwanej alimenty po 600zł miesięcznie. Wówczas powód mieszkał w T. przy ul. (...) razem z synem A., w domu stanowiącym współwłasność małżonków, a pozwana mieszkała w wynajętym mieszkaniu za które opłaty miesięczne wynosiły ok. 1.200zł miesięcznie. Powód prowadził działalność gospodarczą w zakresie usług asenizacyjnych i osiągał dochody w wysokości ok. 4.000zł netto miesięcznie, z których ponosił opłaty za posesję w kwocie mniej niż 2.000zł miesięcznie. Ponadto płacił czesne za studia młodszego syna oraz okolicznościowo wspierał starszego syna i jego rodzinę.

Pozwana była zaliczona do osób o lekkim stopniu niepełnosprawności, leczyła się na cukrzycę i na organiczne zaburzenia osobowości, na zakup leków wydawała ok. 250zł miesięcznie. Nie była zatrudniona, lecz mogła wykonywać pracę z przeciwskazaniem do pracy nocnej i z zaleceniem pracy w zakładzie pracy chronionej. Korzystała z pomocy finansowej swoich 2 córek które przesyłały jej łącznie ok. 150 funtów brytyjskich miesięcznie. Z kolei na mocy wyroku z dnia 10.11.2010r. w sprawie III RC 785/06 Sądu Rejonowego w Toruniu zasądzono od powoda na rzecz pozwanej alimenty po 400zł miesięcznie za czas 28.08.2006r. – 30.03.2010r.

Pozwana złożyła wniosek o podział majątku wspólnego po rozwodzie, w skład którego wchodzi m.in. współwłasność nieruchomości przy ul. (...) w T. o pow. ok. 700m ² na której znajduje się 5-pokojowy dom, wartości ok. 400.000zł.

Obecnie powód nadal prowadzi działalność gospodarczą w zakresie usług asenizacyjnych. W lipcu 2010r. przebywał w szpitalu, a od sierpnia 2011r. do lutego 2012r. pobierał zasiłek chorobowy, następnie przebywał na świadczeniu rehabilitacyjnym do 19.08.2012r., lecz zrezygnował z ubiegania się o rentę i powrócił do wykonywania działalności gospodarczej, przy czym pracę wykonuje przez 1 godzinę dziennie. W I półroczu 2011r. dochód netto z jego działalności wynosił ok. 1.870zł miesięcznie, a w II półroczu 2011r. łącznie z dochodami ze sprzedaży i złomowania samochodów wyniósł ok. 7.815zł netto miesięcznie. W 2012r. przeciętny dochód netto z działalności powoda wyniósł ok. 1.790zł miesięcznie.

We wrześniu 2012r. powód wynajął 1-pokojowe mieszkanie przy ul. (...), za które opłaty wynoszą łącznie ok. 1.160zł miesięcznie. Do jesieni 2012r. w domu przy ul. (...) mieszkał syn stron, a obecnie ten dom jest niezamieszkały. Powód uiszcza płaci tylko opłaty abonamentowe: za gaz około 60 zł miesięcznie, za prąd około 20 zł miesięcznie, za wodę około 10 zł miesięcznie, przy czym od lutego 2013r. nie ma opłaty za wywóz śmieci, a podatek od nieruchomości za tą posesję wynosi około 600 – 700 zł rocznie. Do grudnia 2012r. powód płacił po 510zł miesięcznie za czesne za studia syna.

Obecnie pozwana nadal jest zaliczona do osób o lekkim stopniu niepełnosprawności. Mieszka w 3-pokojowym mieszkaniu którego jest najemcą i ponosi opłaty w wysokości ok. 1.200zł miesięcznie. Od dnia 29.08.2012r. wykonywała pracę w godz. 07.30 - 16.00 jako opiekunka do dzieci i zajmowała się 2 dzieci w wieku około 2 lata i 4 miesiące, osiągała wynagrodzenie w wysokości ok. 960zł netto miesięcznie. Umowa została rozwiązana przez osobę zatrudniającą w dniu 8.02.2013r. z uwagi częste, krótkotrwałe nieobecności pozwanej spowodowane jej stanem zdrowia. Do sierpnia 2012r. pozwana była zarejestrowana jako bezrobotna.

Do października 2012r. pozwana korzystała z pomocy finansowej swojej córki w kwocie ok. 200 funtów brytyjskich miesięcznie. Druga jej córka zaprzestała pomocy finansowej od lata 2012r.. Od listopada 2012r. pozwana u swojej ciotki jest zadłużona na kwotę ok. 1000 zł. Na zakup leków wydaje ok. 350zł miesięcznie.

Oceniając powyższe z punktu widzenia art. 61 kro i art. 138 kro Sąd Rejonowy uznał, że brak jest podstaw do stwierdzenia, iż wygasł obowiązek alimentacyjny T. W. wobec jego byłej żony E. W.. Nie było też przesłanek do uwzględnienia zawartego w żądaniu wygaśnięcia alimentów żądania obniżenia alimentów. Pozwana nadal bowiem znajduje się w niedostatku i własnymi siłami nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb. Podjęta próba zatrudnienia zakończyła się zwolnieniem jej z pracy z uwagi na nieobecności spowodowane jej złym stanem zdrowia. Posiada więc ona ograniczone możliwości zarobkowe. Natomiast zmiany jakie zaistniały w sytuacji powoda od orzeczenia rozwodu wskazują, że jest on nadal w stanie płacić po 600zł miesięcznie dla byłej żony. Wprawdzie obecnie osiąga on niższe dochody z działalności gospodarczej jednakże ponosi niższe wydatki mieszkaniowe od czasu gdy zamieszkał w wynajmowanym mieszkaniu, a dom przy ul. (...) pozostaje pusty. Ponadto zakres jego możliwości majątkowych jest wysoki albowiem może on uzyskiwać dochody z majątku który jest przedmiotem sprawy działowej pomiędzy byłymi małżonkami.

Pozwany złożył apelację od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości i zarzucając:

1.  naruszenie prawa materialnego tj.- art. 138 k.r.o. poprzez uznanie, że w przedmiotowej sprawie nie wygasł obowiązek alimentacyjny powoda względem pozwanej w sytuacji, gdy doszło do zmiany stosunków a pozwana nie znajduje się w niedostatku

2.  naruszenie prawa procesowego:

- art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie zasad swobodnej oceny dowodów przejawiające się w nieuwzględnieniu, iż pozwana jest w stanie wykonywać prace w wymiarze pełnego etatu, gdyż nie jest osobą, której choroba uniemożliwia pracę w takim wymiarze, a także iż zamieszkiwanie przez pozwaną w 3-pokojowym mieszkaniu przeczy uznaniu jej za osobę pozostającą w niedostatku.

- art. 316 § 1 k.p.c. przez nieuwzględnienie przy określaniu sytuacji zarobkowej i majątkowej powoda, iż od grudnia 2010 r. nie reguluje czesnego za studia syna, jak również faktu, że pozwana pracowała przez kila miesięcy w okresie 08.2012 - 02.2013 i utraciła tę prace jedynie z własnej winy, co miało bezpośredni wpływ na treść orzeczenia, gdyż przyczyniło się do przyjęcia przez sąd, iż może on ponosi obowiązek alimentacyjny w dodatkowej wysokości, albowiem pozwana pozostaje w niedostatku.

Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez uchylenie obowiązku alimentacyjnego względem pozwanej, a także o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej kosztów procesu.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja okazała się częściowo uzasadniona.

Ustalenia faktyczne Sądu I instancji są prawidłowe i znajdują odzwierciedlenie w prawidłowo ocenionym materiale dowodowym, zaś sformułowany w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w istocie, z uwagi na jego uzasadnienie, dotyczy zastosowania prawa materialnego, a to art. 60 § 1 k.ro. w zw. z art. 138 k.r.o i art. 135 § 1 k.r.o.

Istota problemu przeniesiona na etap postępowania odwoławczego sprowadza się do oceny, czy od chwili poprzedniego ustalenia alimentów zaszła zmiana stosunków, a dokładnie czy pozwana w dalszym ciągu znajduje się w niedostatku, co warunkuje utrzymanie obowiązku alimentacyjnego w ogóle, a jeżeli tak, to czy możliwości zarobkowe i majątkowe stron uzasadniają jego utrzymanie w dotychczasowej wysokości.

Zdaniem Sądu Okręgowego, nie ulega wątpliwości, że pozwana jest w niedostatku. Zgodnie z ugruntowanym poglądem niedostatek występuje nie tylko wtedy, gdy uprawniony do alimentacji nie posiada żadnych środków utrzymania, lecz określa także i taką sytuację materialną osoby uprawnionej, gdy nie może ona w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb (por. uchwałę SN z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86, OSNCP 1988 nr 4, poz. 42). względem obowiązku krewnych małżonka znajdującego się w niedostatku (art. 130 k.r.o.). Faktem jest, że obecnie pozwana nie pracuje i co istotne – w świetle materiału dowodowego sprawy - stało się tak bez jej winy. Pozwana nie ma żadnego stałego źródła dochodów (renta, emerytura), nie może też liczyć aktualnie na finansowe wsparcie córek. Wypada przy tym zauważyć, że obowiązek alimentacyjny byłego małżonka jest priorytetowy. Zatem nawet brak szczegółowego wykazania imiennymi rachunkami skali wydatków, co w odniesieniu do leków zarzuca apelujący, nie podważa konstatacji, że pozwana jest osobą zdaną na pomoc finansową osób trzecich, nie mogącą się aktualnie utrzymać z własnej pracy. Zarazem jednak Sąd Okręgowy zaznacza, ze brak jest dowodu na to by stan zdrowia pozwanej uległ pogorszeniu w porównaniu z datą poprzedniego orzeczenia w przedmiocie alimentów. Trzeba też podkreślić, że zapotrzebowanie na opiekunki do dzieci jest relatywnie duże, a fakt, że pozwana – mimo schorzeń na które się powołuje – przez kilka miesięcy zajmowała się opieką nad dwójką małych dzieci, co jasno dowodzi, że taki charakter pracy leży w zakresie jej możliwości. Podjęciu pracy przez pozwaną w analogicznym charakterze jak dotychczas, lub zbliżonym (np. jako opiekunka osoby starszej) nie sprzeciwia się zatem ani jej wiek, ani brak wykształcenia, ani doświadczenia zawodowego, ani w końcu stan zdrowia. Godzi się dostrzec, że również powód jest osobą schorowaną, w dodatku starszą od pozwanej. Krytycznie trzeba zatem ocenić wywody pozwanej dotyczące możliwości zarobkowych powoda, których wyrazem było m.in. żądanie od (...) informacji o ilości nieskanalizowanych osiedli, przy jednoczesnym braku starań z własnej strony.

Nadto Sąd Okręgowy podkreśla, że pozwana jako osoba znajdująca się w niedostatku powinna dołożyć starań, aby nie generować wydatków, których nie jest w stanie zaspokoić z własnych środków. Taki zaś charakter mają koszty wynajmu i utrzymania 3-pokojowego mieszkania. Wynajmowanie tej wielkości lokalu nie znajduje uzasadnienia w potrzebach pozwanej, zwłaszcza że jest ona – jak sama twierdzi wnioskując o oddalenie powództwa – osobą ubogą. Powierzchnia lokalu bezpośrednio przekłada się na wysokość opłat eksploatacyjnych jak tez na samy czynsz najmu. Wprawdzie pozwana twierdzi, że czynsz za obecne mieszkanie jest niższy niż za poprzednie 2-pokojowe, nie oznacza to jednak, że nie może ona wynająć lokalu o jeszcze mniejszej powierzchni, z niższymi opłatami. W jej interesie leży przecież zminimalizowanie wydatków mieszkaniowych.

Z kolei dochody powoda w porównaniu z datą poprzedniego ustalenia alimentów uległy niewątpliwie obniżeniu, gdyż wynoszą obecnie ok. 1790 zł miesięcznie. W tej sytuacji utrzymanie wobec niego obciążenia alimentacyjnego w kwocie 600zł miesięcznie, podczas gdy sam najem przez niego 1-pokojowego mieszkania łączy się w wydatkiem 1160 zł, jest nieadekwatne do jego możliwości finansowych (art. 135 § 1 k.r.o.).

Całkowicie chybione były stwierdzenia Sądu Rejonowego, iż pozwany może zwiększyć swoje możliwości płatnicze wynajmując nieruchomość przy ul. (...). Trafnie zauważa bowiem skarżący, że dom ten należy do obojga byłych małżonków a więc możliwości czerpania z niego pożytków (czynszu) dotyczą w równym stopniu każdego z nich. Sąd Rejonowy nie przywiązał też należytej uwagi do faktu, że powód samodzielnie ponosi koszty utrzymania nieruchomości przy ul. (...), a mianowicie miesięczną opłatę abonamentową za gaz (20 zł), prąd (20 zł), wodę (10 zł) i podatek od nieruchomości (600-700 zł rocznie), które powinny w połowie obciążać pozwaną. Te wydatki są czynione na korzyść pozwanej, w związku z czym powinny skutkować zmniejszeniem obciążeń alimentacyjnych powoda.

Częściowo za zasadny należy uznać więc zarzut naruszenia at. 138 k.r.o. Zarzuty naruszenia przepisów procesowych były niezasadne, gdyż jak już wskazano, zarzut błędnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) dotyczył w istocie zastosowania prawa materialnego, zaś art. 316 § 1 k.p.c naruszony nie został, gdyż Sąd Rejonowy uwzględnił stan istniejący na datę zamknięcia rozprawy, jakkolwiek uczynił to z naruszeniem prawa materialnego.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że nadal zachodzi przesłanka niedostatku po stronie pozwanej, uzasadniająca utrzymanie obowiązku alimentacyjnego ( art. 60 § 2 k.r.o.) co do zasady. Zarazem uznając, że żądanie uchylenia obowiązku alimentacyjnego zawiera implicite żądanie ich obniżenia, Sąd Okręgowy ocenił, że zmniejszone możliwości płatnicze pozwanego uprawniają do ograniczenia alimentów do kwoty 200 zł miesięcznie (art. 61 k.r.o. w zw. z art. 138 k.r.o. i art. 135 § 1 k.r.o.).

Mając na uwadze trudną sytuację finansową pozwanej i charakter sprawy, Sąd uznał za celowe nieobciążanie jej obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz powoda (art. 102 k.p.c.). Orzeczono zatem jak w sentencji po myśli art. 386 § 1 k.p.c. oraz art. 102 k.p.c.