Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 lutego 2015 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa A. K.

przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi Miasta K.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 11 sierpnia 2014 r. sygn. akt I C 2102/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda A. K. na rzecz strony pozwanej Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K. kwotę 2.700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

I ACa 1737/14

UZASADNIENIE

Powód A. K. domagał się zobowiązania pozwanego Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta K. do przeniesienia na powoda własności nieruchomości położonej w K., oznaczonej jako działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy dla Krakowa-Podgórza prowadzi księgę wieczystą nr (...) – za cenę 180 000 zł.

W uzasadnieniu wskazał, że był posiadaczem w dobrej wierze gruntu stanowiącego nieruchomość oznaczoną jako działka (...). Na tym gruncie wybudował budynek magazynowo-warsztatowy z zapleczem socjalnym oraz inne urządzenia. Wartość tych obiektów wynosi ok. 1 500 000 zł. Podstawą roszczenia jest art. 231 kc.

Pozwany Skarb Państwa – Prezydent Miasta K. wniósł o oddalenie powództwa zarzucając, że powód był posiadaczem zależnym nieruchomości, którą zabudował. Wskazano również, że wybudowane obiekty stanowią samowolę budowlaną i istnieje nakaz rozbiórki przedmiotowych obiektów.

Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z dnia 11 sierpnia 2014 r, sygn. akt IC 2102/13: 1/ oddalił powództwo, 2/ zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 3 600 zł, tytułem kosztów procesu.

W uzasadnieniu Sad Okręgowy ustalił, że w dniu 14.05.1993r. Zakład Usług (...), Melioracji i Inwestycji Rolniczych zawarł z powodem umowę dzierżawy nr (...), której przedmiotem była nieruchomość położona w K. i oznaczona jako działka nr (...), na okres do 1 czerwca 1998r. W dniu 5.05.1995r. pozwany zawarł z powodem umowę dzierżawy części działki nr (...) położnej w K., na okres do 31.12.1997r. W umowie tej wydzierżawiający zgodził się na wznoszenie jedynie tymczasowych budowlanych i urządzeń technicznych służących do przeładunku i obsługi technicznej jednostek pływających. W dniu 10.12.1998r. Skarb Państwa zawarł z powodem umowę dzierżawy ( (...).III. (...)) części działki nr (...) położnej w K., na okres do 30.11.2008r. W umowie tej zaznaczono, że na gruncie znajdują się budynki: magazynowo-warsztatowy i magazyn podręczny. Zostały one wybudowane bez pozwolenia na budowę. W stosunku do nich prowadzone jest postępowanie nakazujące rozbiórkę. Wskazano również, że po zakończeniu tego postępowania budynki powinny zostać usunięte. Wskazano, że na działce istnieje zakaz budowy stałych obiektów kubaturowych. W dniu 29.05.2008r. zawarto aneks ((...)) do umowy z dnia 10.12.1998r. ( (...).III. (...)) w którym stwierdzono, że części działki (...) nie jest użytkowana przez powoda. Skorygowano więc powierzchnię działki oddanej w dzierżawę.

Działka nr (...) położona w K. pochodzi z dawnej działki nr (...). Urząd Rejonowy w K. nakazał powodowi zlikwidowanie następujących obiektów znajdujących się na działce nr (...) położonej w K.: budynku magazynowo-warsztatowego, budynku magazynu podręcznego, fundamentów żelbetowych, składowiska płyt drogowych, skałdowiska elementów maszyn budowlanych i konstrukcji stalowych, samochodów i przyczep niesprawnych do przemieszczania się własnym napędem, wcięć w brzegu rzeki oraz stałych taśmociągów – w terminie do 31.08.1995r.

Oceniając zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sad Okręgowy wskazał, że pominął dowód z przesłuchania powoda albowiem mimo prawidłowego wezwania nie stawił się na ostatnią rozprawę. Wprawdzie przedstawił zwolnienie od lekarza, ale nie pochodziło ono od lekarza sądowego, a ponadto ze wskazań wynika, że powód może chodzić. Sąd nie przeprowadził postępowania dowodowego w postaci opinii biegłego rzeczoznawcy, albowiem przeprowadzenie tego dowodu było zbędne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Oceniając dokonane ustalenia faktyczne na gruncie przepisu art. 231 § 1 k.c. Sąd Okręgowy uznał, że powództwo jest bezzasadne. Sąd przytoczył ten przepis i uznał, że żadna z wyrażonych w nim przesłanek nie została spełniona. Po pierwsze, na gruncie nie zostały wzniesione żadne budynki lub urządzenia, które miałyby jakąkolwiek wartość. Co do istniejących na gruncie budowli istnieje prawomocny nakaz rozbiórki. Zostały one wybudowane wbrew woli właściciela i powód zobowiązał się do ich rozebrania, czego nie uczynił. Na wartość rynkową budynków wpływ ma nie tylko wartość materiałów, robocizny itp., ale również uwarunkowania prawne. Skoro istnieje po stronie powoda obowiązek rozbiórki to budynki są bezwartościowe. Jedynie można mówić o wartości materiału po dokonaniu rozbiórki. W tym jednak przypadku nie jest to wartość budowli, a jedynie materiałów pozostałych po budowli. W konsekwencji należy stwierdzić, że wartość tych budynków i budowli jest zerowa, a zatem nie przekraczają w ogóle wartości gruntu na którym są posadowione.

Po drugie powód nie był posiadaczem samoistnym gruntu. Sąd przytoczył przepis art. 336 kc i wskazał, że dla ustalenia, czy w określonej sytuacji ma miejsce posiadanie samoistne należy z jednej strony badać zakres władania rzeczą, a z drugiej subiektywne przekonanie władającego – zamiar władania rzeczą dla siebie (animus rem sibi habendi). Dla uznania samoistnego charakteru posiadania konieczne jest zatem spełnienie dwóch elementów: faktyczne władanie rzeczą ( corpus) oraz psychiczny czynnik zamiaru władania rzeczą. W odniesieniu do pierwszego z elementów nie budzi wątpliwości, że chodzi w tym wypadku o dostrzegalny fakt fizycznego władztwa nad rzeczą, który może się objawiać m.in. w postaci podjęcia czynności zagospodarowania działek. To jednak drugi ze współwystępujących elementów – czynnik woli ( animus) stanowi kryterium, które pozwala na odróżnienie posiadania samoistnego od posiadania zależnego, przy czym wskazać należy, że interpretacja elementu woli ma charakter obiektywny. Rzeczywistą wolę posiadacza, która decyduje o charakterze samego posiadania, ustala się na podstawie manifestowanych na zewnątrz przejawów władania rzeczą.

Jak wynika z ustalonego stanu faktycznego powód zawierał szereg umów dzierżawy przedmiotowej nieruchomości. To już świadczy o zależnym charakterze posiadania. Ten kto czuje się właścicielem nie zawiera umów dzierżawy, aby władać nieruchomością. Powód argumentował, że budynki wzniesiono przed zawarciem umów, kiedy był posiadaczem samoistnym. Ten argument nie zasługuje jednak na uwzględnienie. Wprawdzie istnieje możliwość przekształcania posiadania samoistnego w posiadanie zależne, ale nie oznacza to, że tak było w tym przypadku. Przede wszystkim nie ulega wątpliwości, że były zawierane umowy dzierżawy. To stwarza domniemanie faktyczne, że wcześniejszy okres władztwa nad nieruchomością również był posiadaniem zależnym. Powód nie przedstawił żadnych wiarygodnych dowodów, że doszło do przekształcenia posiadania samoistnego w posiadanie zależne. W żadnej z umów nie zostało to zaznaczone. Brak było jakiejkolwiek manifestacji ze strony powoda co do zmiany charakteru posiadania.

Nawet gdyby przyjąć, że powód wcześniej (przed zawarciem umów) władał nieruchomością jako posiadacz samoistny, to brak jest po jego stronie dobrej wiary. Wprawdzie – zgodnie z art. 7 k.c. – dobrą wiarę się domniemuje, jednakże domniemanie to zostało obalone. Z dobrą wiarą mamy do czynienia wtedy, kiedy dana osoba jest przeświadczona o przysługującym jej prawie. A zatem z dobrą wiarą powoda mielibyśmy do czynienia wtedy, kiedy istniałyby jakieś okoliczności, jakieś dowody, dokumenty na podstawie których powód mógłby przypuszczać, że jest właścicielem. Własność nieruchomości można nabyć na podstawie umowy, uwłaszczenia, dziedziczenia bądź zasiedzenia. Powód nie przedstawił żadnych dowodów z których wynikałoby jego przeświadczenie o zajściu któregoś z w/w zdarzeń.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Okręgowy wskazał przepis art. 98 kpc.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył w całości apelacją powód, wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Powód zarzucił, że Sąd Okręgowy nie przeprowadził wszystkich dowodów, co jest przyczyną wadliwości rozstrzygnięcia. W szczególności nie został przesłuchany powód, który ma najlepszą wiedzę na temat charakteru posiadania nieruchomości. Ustalenia Sądu, bez dowodu z zeznań powoda, są wybiórcze i oparte na niepełnym materiale dowodowym.

Ponadto rozważania Sądu Okręgowego na temat wartości obiektów budowlanych są zupełnie bezpodstawne, ponieważ Sąd pominął dowód z opinii biegłego, który wnioskowany był na okoliczność wartości budowli. Wyjaśnienie tej kwestii wymagało wiadomości specjalnych.

Sprzecznie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego powód Sąd Okręgowy przyjął, że brak jest podstaw do przyjęcia, że powód nie był posiadaczem samoistnym gruntu. Ustalenie to było niedopuszczalne bez przesłuchania powoda. Sąd nie wziął pod uwagę, że zabudowania na działce powstały przed zawarciem pierwszej umowy dzierżawy, co potwierdził pozwany, przekładając umowy dzierżawy zawarte już po wykonaniu zabudowań. Demonstracją samoistności posiadania ze strony powoda było podjęcie decyzji o budowie, demonstracją zmiany charakteru posiadania z samoistnego na zależne było zawarcie umów dzierżawy. Nie ma bardziej klarownego sposobu demonstrowania charakteru posiadania, chociaż został on przez Sad uznany za niewystarczający. Gdyby w chwili dokonania zabudowy istniały umowy dzierżawy strona pozwana z pewnością przedstawiłaby je. Zawarcie umowy dzierżawy nie przesądza o charakterze posiadania przed zawarciem takiej umowy. Budowa obiektów budowlanych świadczy o istnieniu corpus i animus po stronie powoda. Przekształcenie posiadania z samoistnego w zależne ma drugorzędne znaczenie. Pomijając dowód z przesłuchania powoda Sad nie dał szans powodowi na dowiedzenie powyższego.

SĄD APELACYJNY ZWAŻYŁ CO NASTĘPUJE.

Apelacja jest bezzasadna.

W pierwszej kolejności odnieść należy się do ustaleń faktycznych Sądu I instancji, które choć prawidłowe, wymagają uzupełnienia.

W szczególności, dla oceny charakteru posiadania powoda, w trakcie wznoszenia na działce nr (...) budynków, istotne jest ustalenie, kiedy budynki te zostały przez powoda wybudowane. Powód informacji tej nie podaje w pozwie, ograniczając się do ogólnikowego stwierdzenia, że budowa miała miejsce „na początku lat 90-tych”. Tymczasem to na powodzie spoczywał ciężar wykazania, że zrealizował budowę przed zawarciem umowy dzierżawy. Trafnie przyjmuje Sąd Okręgowy, że do zawarcia pierwszej z umów dzierżawy doszło w dniu 14 maja 1993 r. Powód kwestionował kopię dokumentu umowy z w/w daty (k. 17) zarzucając, że w braku oryginału, kopia ta nie może być podstawą ustaleń faktycznych co do faktu i daty zawarcia umowy. Zarzut powoda nie mógł odnieść skutku. W toku postępowania dowodowego Sąd Okręgowy dopuścił dowód z dokumentów załączonych do pism strony pozwanej z dnia 22 kwietnia 2014 r, i z dnia 22 maja 2014 r, które zresztą nie były przez powoda kwestionowane w żaden sposób. W oparciu o te dokumenty należy uzupełnić ustalenia faktyczne Sądu I instancji w następujący sposób.

Pismem z dnia 15 czerwca 1994 r powód zwrócił się do Wojewody (...) o wydzierżawienie mu działki nr (...) obr.(...) P., wskazując, że aktualnie (do 30 czerwca 1994 r) firma powoda wykorzystuje wspomnianą wyżej bazę przeładunkową, także dla obsługi technicznej sprzętu pływającego, dzierżawiąc ją od Zakładu Usług (...), Melioracji i Inwestycji Rolniczych (...) przy Wojewódzkim Zarządzie Melioracji i (...) w K. (dowód – pismo powoda k.79) . Z kolei pismem z dnia 13 czerwca 1994 r, kierowanym do powoda, Zakład Usługi (...) i inwestycji Rolniczych w K. poinformował, że nie wyraża zgody na przedłużenie umowy dzierżawy z powodem, argumentując swoje stanowisko samowolą budowlaną, dokonaną przez powoda, która stanowiła niewywiązywanie się z umowy dzierżawy (dowód: pismo k. 90) . Stanowisko to podtrzymane zostało w piśmie Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i (...) w K. z dnia 30 czerwca 1994 r, kierowanym do Urzędu Rejonowego w K. (dowód pismo k. 91). Wreszcie, pismem z dnia 4 sierpnia 1994 r Wojewódzki Zarząd i Melioracji (...) w K. dodatkowo poinformował Urząd Rejonowy, że powód, w czasie trwania umowy dzierżawy samowolnie zdemolował linię energetyczną, wykarczował drzewa, rozkopał brzegi rzeki i wybudował dwa obiekty kubaturowe oraz zgromadził na brzegu W. złom żelazny i betonowe p-prefabrykaty (dowód: pismo k. 92)..

Treść powyższych wystąpień stwarza domniemanie faktyczne, iż powód przed rokiem 1995 (druga umowa dzierżawy) był dzierżawcą działki nr (...). W połączeniu z kpią dokumentu z dnia 14 maja 1993 roku usprawiedliwia ustalenie przez Sąd I instancji, że umowa taka faktycznie została zawarta.

Powyższe dokumenty stanowią dowód również na to, że powód dokonał zabudowy działki nr (...) w trakcie obowiązywania pierwszej z umów dzierżawy, to jest po 14 maja 1993 roku. Potwierdzenie tego faktu zawierają zeznania świadka M. M. (1), który zeznał, że powód budował budynki biurowo-socjalny oraz halę warsztatową w latach 1993/1994, zaś budynek magazynowy później (dowód zeznania świadka M. M. 3- protokół z dnia 22 maja 2014 r. min;00:23:47 – 00:24:54). Również z uzasadnienia decyzji administracyjnej Urzędu Rejonowego w K. wynika, że odmowa przedłużenia dzierżawy przez Zakład Usług (...) wynikała z dokonanej w trakcie umowy dzierżawy samowoli budowlanej, która – jak chodzi o budynek magazynowy – była kontynuowana w dacie wydania przedmiotowej decyzji, to jest w czerwcu 1995 roku (dowód decyzja administracyjne z dnia 26 czerwca 1995 r k. 24).

Ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego wymagają też uzupełnienia o to, iż podstawą wydania decyzji nakazującej powodowi rozbiórkę obiektów wzniesionych przez niego na nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) było naruszenie przez powoda art. 66 ust. 1 ustawy prawo wodne, zabraniającego na obszarze położonym między wałem przeciwpowodziowym, a korytem wody płynącej wznoszenia obiektów budowlanych, składania materiałów i zmieniania ukształtowania powierzchni gruntu, jak również wykonywania urządzeń lub robót, które mogą utrudniać ochronę tych obszarów przed powodzią.

Tak uzupełnione ustalenia faktyczne pozwalają na stwierdzenie – bez wątpliwości – że powód wzniósł przedmiotowe obiekty, będąc związany z właścicielem gruntu umową dzierżawy a więc będąc posiadaczem zależnym. Zawierając umowę dzierżawy powód nie był posiadaczem samoistnym i to w dodatku posiadaczem samoistnym w dobrej wierze. Powód nie wykazał, by był posiadaczem nieruchomości jeszcze przed zawarciem umowy dzierżawy z dnia 14 maja 1993 r, nie wykazał też by przed tą datą wybudował na nieruchomości przedmiotowe obiekty. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie prowadzi do odmiennych wniosków. Powództwo podlegało zatem oddaleniu z uwagi na brak przesłanki samoistności posiadania z art. 231 § 1 k.c., który stanowił materialno prawną podstawę roszczenia powoda.

Wbrew zarzutom apelującego Sad Okręgowy był uprawniony – w okolicznościach niniejszej sprawy – do ustalenia, że wzniesione przez powoda budynki były pozbawione wartości rynkowej, poza wartością materiałów pozostałych z ich rozbiórki. Ocena taka nie wymagała wiadomości specjalnych. Jest poza sporem, że względem przedmiotowych budynków istnieje prawomocny nakaz ich rozbiórki, z przyczyn wyżej ustalonych. Nabycie nieruchomości w celu użytkowania budynków, jest zatem nierealne. Określona w przepisie art. 231 § 1 k.c. przesłanka związana relacją ceny gruntu zajętego pod budowę z ceną wzniesionych budynków i urządzeń nie może zostać w niniejszej sprawie zrealizowana. Zawarty w apelacji zrzut bezzasadnego pominięcia dowodu z opinii biegłego jest bezzasadny.

Apelacja powoda w istocie koncentruje się na wykazaniu, że istotny wpływ rozstrzygnięcie sprawy miało pominięcie dowodu z przesłuchania powoda. Z poglądem tym nie sposób się zgodzić. Dowód z przesłuchania strony ma charakter fakultatywny. Zgodnie z art. 299 k.p.c. jego przeprowadzenie jest dopuszczalne wtedy, gdy w świetle oceny sądu, opartej na całokształcie okoliczności sprawy, brak jest w ogóle innych środków dowodowych albo gdy istniejące okazały się niewystarczające do wyjaśnienia okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Taka sytuacja nie zachodzi w niniejszej sprawie, gdzie przeprowadzone postępowanie dowodowe doprowadziło do przedstawionych wyżej, jednoznacznych, wniosków. Pominięcie dowodu z przesłuchania powoda nie doprowadziło też do naruszenia procesowych reguł odraczania rozprawy określonych w art. 214 § 1 k.p.c. Powód został wezwany do obowiązkowego stawiennictwa celem przesłuchania – pod rygorem pominięcia dowodu, z jednoczesnym pouczeniem, iż usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby może nastąpić wyłącznie w oparciu o zaświadczenie lekarza sądowego (por. wezwanie k. 98 i 98/2). Wnosząc o odroczenie rozprawy, pismem z dnia 2014 r (k. 102) powód przedłożył zaświadczenie lod lekarza nie będącego sądowym, z którego ponadto wynikało, że może chodzić. Tym samym Sad Okręgowy miał prawo oddalić wniosek powoda o odroczenie rozprawy, bez narażenia sie na zarzut naruszenia art. 214 k.p.c.

Wszystkie przedstawione wyżej argumenty potwierdzają postawiona na wstępie tezę o bezzasadności apelacji. Dlatego też, w oparciu o przepis art. 385 k.p.c. Sad Apelacyjny oddalił apelację, orzekając o kosztach postępowania apelacyjnego na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.