Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 czerwca 2013 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 czerwca 2013 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa małoletnich M. D. (1) i D. D. (1) reprezentowanym przez przedstawicielkę ustawową I. D.

przeciwko małoletniej K. L. reprezentowanej przez przedstawiciela ustawowego G. L.

o zachowek

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 5 lutego 2013 roku, sygn. akt I C 176/11

1. zmienia zaskarżony wyrok w punktach: pierwszym sentencji w ten sposób, że zasądzone od pozwanej K. L. na rzecz powodów M. D. (1) i D. D. (1) kwoty po 24.604,04 złotych obniża do kwot po 18.536, 92 (osiemnaście tysięcy pięćset trzydzieści sześć złotych dziewięćdziesiąt dwa grosze) na rzecz każdego z powodów wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 20 listopada 2008 roku do dnia zapłaty z tym ,iż zasądzone kwoty są płatne do rąk przedstawicielki ustawowej małoletnich I. D.; trzecim sentencji w ten sposób, że nakazuje pobrać rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim: od pozwanej K. L. kwotę 2.175,50 (dwa tysiące sto siedemdziesiąt pięć złotych pięćdziesiąt groszy) złotych a od powodów M. D. (1) i D. D. (1) kwoty po 529,25 (pięćset dwadzieścia dziewięć złotych dwadzieścia pięć groszy) złotych tytułem zwrotu kosztów sądowych oraz w punkcie czwarty sentencji w ten sposób, że zasądzone od pozwanej K. L. na rzecz powodów M. D. (1) i D. D. (1) kwoty po 1.679 złotych obniża do kwot po 1.510,75 ( jeden tysiąc pięćset dziesięć złotych siedemdziesiąt pięć groszy) , a w pozostałej części powództwo i apelację oddala;

2. zasądza od M. D. (1) i D. D. (1) na rzecz K. L. kwoty po 1.085,82 ( jeden tysiąc osiemdziesiąt pięć złotych osiemdziesiąt dwa grosze) tytułem zwrotu kosztów procesu za instancje odwoławczą.

Na oryginale właściwe podpisy

Sygn. akt II Ca 353/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 5 lutego 2013 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb., po rozpoznaniu sprawy z powództwa małoletnich D. D. (1) i M. D. (1) reprezentowanych przez przedstawicielkę ustawową - matkę I. D. przeciwko małoletniej K. L. reprezentowanej przez przedstawiciela ustawowego - ojca G. L., cytuję:

1. zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwoty po 24.604,04 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 listopada 2008 r. do dnia zapłaty;

2.oddala powództwo w pozostałym zakresie;

3. nakazuje pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa (kasy Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.) kwotę 2.290,30 zł tytułem kosztów sądowych tymczasowo pokrytych z zasobów Skarbu Państwa;

4. zasądził od pozwanej na rzecz powodów kwoty po 1.679,89 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. w sprawie I Ns 483/08 postanowieniem z dnia 30.06.2008 r. stwierdził, że spadek po S. L., synu S.i G.zmarłym dnia 11.12.2007 r. w T.ostatnio stale zamieszkałym w(...)na podstawie testamentu z dnia 14.05.2007 r. nabyła wnuczka K. L.w całości. S. L.zmarł jako wdowiec.

W testamencie z dnia 11.12.2007 r. S. L. wydziedziczył swoją córkę I. D..

W testamencie S. L. zobowiązał swoich prawnych spadkobierców do dopełnienia jego woli, aby w mieszkaniu będącym przedmiotem spadku mieszkała M. M. (1), jak również korzystała z wyposażenia mieszkania, a jej jedynym obowiązkiem będzie regulacja opłat za czynsz i media.

W piśmie z dnia 14.10.2008 r. małoletni D. i M. D. (2) reprezentowani przez matkę I. D. wezwali K. L. reprezentowaną przez ojca G. L. o zapłatę kwoty 58.800 złotych tytułem zachowku.

W odpowiedzi na wezwanie z dnia 20.11.2008 r. K. L. reprezentowana przez rodziców oświadczyła, iż nie uznaje żądania.

W skład spadku po S. L.wchodziło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...)położonego w (...) przy ul. (...). Według stanu na dzień otwarcia spadku lokal ten miał wartość 156.455 złotych.

Mieszkanie S. L.nabył w drodze umowy zamiany z dnia 29.12.2004 r. zawartej z synem i synową G.i D.małżonkami L., rodzicami K. L.. S. L.oddał synowi i synowej spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego numer (...)o powierzchni 60,85 m2znajdującego się na III piętrze budynku położonego w T.przy ul. (...)w zamian za spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego numer (...)o powierzchni 48,74 m2 znajdującego się na I piętrze budynku położonego w T.przy ul. (...). Strony umowy określiły wartość prawa nabytego przez S. L.na kwotę 55.000 złotych, a wartość prawa nabytego przez D.i G.małżonków L.na kwotę 75.000 złotych. Strony oświadczyły ponadto, iż z tytułu umowy nie dokonują między sobą żadnych dopłat.

S. L. zamieszkał w lokalu nr (...) ze swoją konkubiną M. M. (1). M. M. (1) do chwili obecnej zajmuje to mieszkanie.

D. i G. małżonkowie L. wraz z córką zamieszkali w lokalu nr (...).

Nabyte przez S. L.mieszkanie było obciążone wobec S. M. w. T.kredytem w wysokości 7.466,01 złotych oraz zadłużone wobec budżetu z tytułu wykupu odsetek w wysokości 42.502,12 złotych.

D.i G.małżonkowie L.w latach 2008-2011 spłacili zadłużenie mieszkania nr (...)wobec S. M. w. T.z tytułu kredytu w łącznej kwocie 5976,12 złotych, pozostało do spłaty zadłużenie wobec budżetu z tytułu wykupu odsetek w wysokości 32.204,67 złotych.

Spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) stanowiło wspólność majątkową S. i W. małżonków L.. W. L. zmarła a spadek po niej nabyli maż S. L. oraz dzieci - G. L. i I. D.. Umową z dnia 28.10.2004 r. nazwaną jako umowa zniesienia współwłasności spadkobiercy dokonali działu spadku po W. L. oraz podziału majątku wspólnego S. i W. małżonków L. obejmujących prawo do lokalu mieszkalnego w ten sposób, że dzieci przekazały swoje udziały w tym prawie na rzecz ojca. Strony umowy oświadczyły, iż z tytułu tejże umowy nie dokonują między sobą żadnych spłat.

Po podpisaniu umowy jeszcze w biurze notarialnym S. L. wręczył córce I. D. kwotę 20.000 złotych, ponieważ umówili się, że to będzie zapłata za wyprowadzenie się córki z tego mieszkania. Pieniądze dla córki S. L. pożyczył. I. D. wręczyła ojcu kartkę z oświadczeniem, iż dał jej 20.000 złotych; oświadczenie to S. L. podpisał.

G. L. spłacił zadłużenie swojego ojca z tytułu pożyczki w Banku (...) S.A. w W. w kwocie 7.052,64 złotych,

Sąd Rejonowy uznał żądanie pozwu za uzasadnione.

W niniejszej sprawie bezspornym było, iż córka spadkodawcy S. I. D. została wydziedziczona. Roszczenie to nabyli natomiast zstępni I. D. - jej synowie D. i M. D. (2). Jako małoletni mają prawo do dwóch trzecich wartości udziału spadkowego, który by każdemu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Zgodnie z treścią art. 931 § 2 kc, udział spadkowy, który by przypadał dziecku przypada jego dzieciom (wnukom spadkodawcy) w częściach równych.

W skład spadku po S. L.wchodziło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...)położonego w T. przy ul. (...)o wartości 156.455 złotych według aktualnych cen rynkowych.

W sprawie od ustalonej wartości prawa do lokalu mieszkalnego Sąd Rejonowy odjął pasywa, tj. kwotę kredytu bankowego zaciągniętego przez spadkodawcę i spłaconego przez syna spadkodawcy w wysokości 7.052,64 złotych, kwotę 5.976,12 złotych tytułem zadłużenia kredytowego względem S. M. w. T.oraz zadłużenie wobec budżetu S. M. w. T.z tytułu wykupu odsetek w wysokości 32.204,67 złotych. W ten sposób ustalona wartość stanu czystego spadku wynosi 111.221,57 złotych.

W ocenie Sądu Rejonowego ani wydziedziczona córka, ani jej dzieci nie uzyskali żadnych darowizn od spadkodawcy.

S. L. poczynił darowizny na rzecz ojca pozwanej - swojego syna G. L. w kwocie 20.000 złotych i uznać należy, iż w tym zakresie ojciec poczynił darowiznę.

Mając na uwadze powyższe, do wartości stanu czystego spadku Sąd Rejonowy dodał wartość darowizny 20.000 złotych, w wyniku czego otrzymał wartość substratu zachowku równą 131.221,57 złotych.

Ponieważ powodowie mają prawo do zachowku wynoszącego dwie trzecie z jednej czwartej udziału, każdy z nich powinien otrzymać od powódki kwotę 24.604,04 złotych. Dlatego Sąd Rejonowy orzekł jak w punkcie pierwszym wyroku. O ustawowych odsetkach orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. uznając, iż roszczenie stało się wymagalne co najmniej w dniu odpowiedzi pozwanej na pierwsze pisemne wezwanie powodów do zapłaty zachowku (w dniu 20.11.2008 r.). W sprawie brak dowodów, iż wezwanie do zapłaty dotarło do pozwanej wcześniej.

Sąd Rejonowy oddalił powództwo w pozostałym zakresie jako niezasadne.

Ponieważ powodowie ulegli w sprawie tylko w nieznacznym zakresie, Sąd Rejonowy orzekł o kosztach procesu jak w punkcie czwartym wyroku na podstawie art. 100 zdanie drugie kpc.

Apelację od wyroku wniósł pełnomocnik przedstawiciela ustawowego pozwanej, który zaskarżył go w pkt. 1-szym zasądzającym od pozwanej K. L. na rzecz powodów D. D. (1) i M. D. (1) kwoty powyżej 15.203.60 zł.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:

1. obrazę przepisów prawa materialnego, tj.: art. 991 § 1 k.c. w zw. z art. 1011 k.c. poprzez błędne wyliczenie zachowku na kwotę po 24.604.04 zł należnego każdemu z powodów, podczas gdy w okolicznościach faktycznych obliczona kwota zachowku wynosi po 21870,26 zł dla każdego małoletniego uprawnionego; art. 603 k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, iż umowa zamiany mieszkań z dnia 29.12.2004 r. jest umową zawierającą w sobie element darowizny i zamiany, co doprowadziło do niezasadnego zaliczenia rzekomej darowizny w kwocie 20.000 zł na poczet czystej wartości spadku, a w konsekwencji błędnego ustalenia substratu zachowku.

2. obrazę prawa procesowego tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnej i obiektywnej analizy materiału dowodowego zebranego w niniejszej sprawie przez wybiórcze i jednostronne potraktowanie zeznań świadków I. P., M. M. (2), M. M. (1) oraz D. L. a w konsekwencji nieprawidłowe ustalenie, iż kwota darowana przedstawicielce ustawowej małoletnich powodów jest spłatą w sytuacji, gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, iż w istocie była to umowa darowizny; art. 325 k.p.c. poprzez brak wymienienia stron z imienia i nazwiska w samym rozstrzygnięciu wyroku.

W oparciu o w/w zarzuty wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt. 1 -szym przez zasądzenie od pozwanej K. L. na rzecz powodów D. D. (1) i M. D. (1) kwot po 15.203.60 zł ze stosowną zmianą dotyczącą kosztów procesu (pkt. 3 i 4 wyroku) oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej kosztów procesu za II instancję ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Tryb. do ponownego rozpoznania i przekazanie temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach procesu za I i II instancję.

Pełnomocnik przedstawiciela ustawowego małoletnich powodów wnosił o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje: apelacja jest uzasadniona w części.

Trafnie podnosi autor apelacji, iż Sąd Rejonowy wydając zaskarżone orzeczenie naruszył przepis art. 603 k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. wadliwie uznając, iż umowa zamiany mieszkań z dnia 29.12.2004 r. zawiera w sobie dwa elementy tj. darowizny i zamiany. W świetle poczynionych w sprawie niespornych ustaleń faktycznych wynika, że przedmiotem w/w umowy zawartej w formie aktu notarialnego była zdaniem Sądu II instancji wyłącznie zamiana mieszkań.

Jak bowiem wynika z treści umowy jej celem było dokonanie zamiany spółdzielczych własnościowych praw do lokali mieszkalnych numer (...), przy ulicy (...)w T.W wyniku tej czynności prawnej ojciec małoletniej pozwanej wraz ze swą żoną otrzymali większy lokal znajdujący się na 3 piętrze, w stanie nadającym się do remontu, zaś spadkodawca otrzymał mieszkanie wprawdzie mniejsze, ale atrakcyjnie położone na 1 piętrze i w doskonałym stanie.

Zasadnie zauważa pełnomocnik strony pozwanej, że akt notarialny jest dokumentem urzędowym – art. 244 k.p.c., który stanowi dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. W orzecznictwie sądowym i poglądach doktryny nie budzi wątpliwości, że akt notarialny jako dokument urzędowy korzysta z dwóch domniemań: domniemania prawdziwości ( autentyczności ) tj., że dokument pochodzi od podmiotu, który go wystawił w zakresie jego działania publicznoprawnego oraz z domniemania zgodności z prawdą zawartych w nim oświadczeń.

Badając treść w/w umowy Sąd I instancji bezpodstawnie uznał, że S. L. dokonał darowizny na rzecz G. L. kwoty 20000 zł, którą to darowiznę upatrywał w różnicy wartości przenoszonych praw do lokali.

W tym miejscu należy wspomnieć, że ze względu na wzajemny charakter umowy zamiany wartość świadczonych rzeczy powinna być ekwiwalentna, ale według kryterium subiektywnego por. M. S. w pracy Kodeks cywilny – Komentarz, t. II , pod red. K. P., Wyd. (...), W. 1998 r., s.140. Ponadto w doktrynie zauważa się przede wszystkim, że „ekwiwalentność nie stanowi cechy konstytutywnej umowy wzajemnej” – jest nią natomiast wzajemna zależność między świadczeniami, wyrażająca się w tym, że jedna strona zobowiązuje się świadczyć dlatego, że otrzyma świadczenie drugiej strony por. A. O. w pracy System prawa prywatnego, t. 7, s. 263-264, Zobowiązania , wyd. z 2010 r.

Wprawdzie nie jest wykluczone zawarcie przez strony umowy łączącej w sobie elementy darowizny i zamiany ( negotium mixtum cum donatione ), podobnie jak to się dzieje przy sprzedaży, ale w takim wypadku akt darowizny musi być wyraźnie wyartykułowany przez strony.

Na marginesie podnieść należy, że jeżeli w niniejszej sprawie w przypadku umowy z 29.12.2004 r. udało by się ustalić także elementy darowizny to beneficjentem tej darowizny byłaby również żona G. L.. Wobec tego nie można byłoby doliczyć do spadku kwoty 20000 zł, a tylko 10000 zł. Ponadto pamiętać należy, że umowa zamiany doszła do skutku niespełna 2 miesiące później od daty przeprowadzeniu działu spadku po W. L. ( żonie S. L. ), kiedy to G. L. zrzekł się należnych mu z tytułu współwłasności spłat na rzecz swego ojca.

Skoro nie było darowizny na rzecz ojca pozwanej, to wartość substratu zachowku wynosi 111221,57 zł. Ponieważ powodowie mają prawo do zachowku wynoszącego 2/3 z jednej czwartej udziału, to każdy z nich powinien otrzymać od pozwanej kwotę po 18536, 92 zł. Dlatego na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 sentencji w ten sposób, że zasądzone od pozwanej na rzecz powodów kwoty po 24604,04 zł obniżył do kwot po 18536, 92 zł.

Nie ma racji pełnomocnik strony pozwanej kiedy zarzuca Sądowi I instancji naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nieprawidłowe ustalenie, iż darowana I. D. kwota 20000,00 zł stanowi spłatę, a nie darowiznę.

Jak to wynika z niespornych zeznań świadków S. L. przekazał swej córce sporną kwotę, ale za jej dobrowolne opuszczenie mieszkania, które było później przedmiotem zamiany z synem. Zasadnie podniósł Sąd I instancji, że istotą darowizny jako czynności nieodpłatnej, jest brak po drugiej stronie ekwiwalentu w postaci świadczenia wzajemnego. Skoro warunkiem otrzymania w/w kwoty przez córkę spadkodawcy było opuszczenie mieszkania, to nie można czynności tej kwalifikować jako darowizny. Brak jest zatem podstaw do dalszego obniżenia substratu zachowku o w/w kwotę.

Z tego powodu apelację w pozostałej części oddalono – art. 385 k.p.c.

Skoro powództwo zostało uwzględnione ostatecznie w 75 %, to koszty procesu należało stosownie do treści art. 100 k.p.c. stosunkowo rozdzielić. Dlatego zasądzoną od pozwanej na rzecz powodów tytułem stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu kwoty po 1.679 zł obniżono do kwot po 1.510,74 zł . Natomiast brakujące koszty sądowe nakazano pobrać od pozwanej K. L. w kwocie 2.175,50 zł natomiast od powodów kwoty po 529,25 zł. O powyższym zmieniając punkt 3 i 4 sentencji zaskarżonego wyroku orzeczono z mocy art. 386 § 1 kpc.

Apelacja pozwanej została przez Sąd Okręgowy uwzględniona w 64,5 % dlatego koszty procesu na mocy art. 100 k.p.c. też stosunkowo Sąd Okręgowy rozdzielił i zasądził od każdego z powodów na rzecz pozwanej kwoty po 1.085,82 zł.