Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IX W 4766/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 maja 2015r.

Sąd Rejonowy w Olsztynie Wydział IX Karny

w składzie:

Przewodniczący - SSR Beata Kalińska

Protokolant –sekr. sąd. Jolanta Jarmołowicz

w obecności oskarżyciela publ. nie stawił się zawiadomiony prawidłowo

po rozpoznaniu w dniu 20/01/2015r., 17/02/2015r., 05/05/2015r., sprawy

J. K. (1)

s. J. i J. z d. L.

ur. (...) w B.

obwinionego o to, że:

w dniu 13 października 2014 roku nie utrzymywał w pełnej sprawności technicznej i funkcjonalnej urządzeń przeciwpożarowych w postaci hydrantów zewnętrznych na terenie gminy B.

- tj. za wykroczenie z art. 82 § 2 ust. 3 kw (Dz.U. z 1971r. nr 12 poz. 114 ze zmianami)

ORZEKA

I.  obwinionego J. K. (1) uznaje za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu z art. 82 § 2 ust. 3 kw (Dz.U. z 1971r. nr 12 poz. 114 ze zmianami) i za to z mocy art. 82 § 2 ust. 3 kw skazuje go na karę nagany;

II.  zwalnia obwinionego od kosztów postępowania i opłaty.

UZASADNIENIE

Sąd ustalił, co następuje:

Obwiniony J. K. (1) jest Prezesem Zarządu Zakładu (...) Sp. z o.o. w B. od 2003 r., z uposażeniem miesięcznym w kwocie ok. (...) zł. Nie był uprzednio karany sądownie. Ma na utrzymaniu żonę oraz jedno dziecko. Posiada wykształcenie średnie techniczne, a z zawodu jest energetykiem.

( dane osobopoznawcze k.54)

Gmina B. jest właścicielem sieci wodociągowej na terenie miasta i gminy B.. Na podstawie decyzji Burmistrza B. z dnia 26.01.2004 r. znak: BIK- (...) zezwolenia na prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków na terenie gminy B. udzielono Zakładowi (...) Sp. z o.o. z siedzibą przy ul. (...) w B.. Tym samym Zakład (...) Sp. z o.o. w B. jest administratorem sieci wodociągowej na wskazanym powyżej terenie.

(dowód: decyzja z dnia 14.10.2013 r. - k. 24, protokół z ustaleń czynności kontrolno-rozpoznawczych z dn. 18.09.2013 r. - k. 26v,)

W dniach 23.08.2013 r. i 13.09.2013 r. Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w O. przeprowadziła na terenie gminy B. czynności kontrolno-rozpoznawcze w zakresie ochrony przeciwpożarowej. Podczas kontroli stwierdzono m.in., że administrator sieci nie prowadzi dokumentacji z przeglądu hydrantów DN80 znajdujących się na terenie gminy B.. Podczas czynności dokonano także prób zadziałania 10 wybranych hydrantów zewnętrznych i stwierdzono, że przy każdym z nich w dniu kontroli zasuwa hydrantowa była zamknięta. Natomiast po odkręceniu pokrętła hydrantu i otwarciu zasuwy stwierdzono wypływ wody.

(dowód: protokół z ustaleń czynności kontrolno-rozpoznawczych z dn. 18.09.2013 r. - k. 26-27, wyjaśnienia obwinionego k. 54v-55)

Na podstawie przeprowadzonej kontroli, Komendant Miejski Państwowej Straży Pożarnej w O. wydał decyzję z dnia 14.10.2013 r. nr (...), w której nałożył na administratora sieci wodociągowej gminy B. obowiązek przeprowadzenia udokumentowanych przeglądów hydrantów zewnętrznych zlokalizowanych na wodociągach zbiorowych na administrowanym terenie ze szczególnym uwzględnieniem oceny wydajności nominalnej tych hydrantów przy ciśnieniu nominalnym 0,2 MPa mierzonym na zaworze hydrantowym podczas poboru wody w zależności od średnicy nominalnej zaworów.

Termin do wykonania powyższych czynności został oznaczony do dnia 31.08.2013 r. Ponadto na administratora sieci nałożono także obowiązek zapewnienia, aby podczas normalnej eksploatacji sieci wodociągowej, odcięcia hydrantów zewnętrznych pozostawały w pozycji otwartej. Obowiązek ten należało wykonać niezwłocznie.

(dowód: decyzja z dnia 14.10.2013 r. - k. 24)

Pismem z dnia 09.09.2014 r. Prezes Zarządu Zakładu (...) Sp. z o.o. w B. obwiniony J. K. (1) poinformował Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej w O. o wykonaniu powyższej decyzji. W piśmie tym wskazano, że Firma (...), B., (...) s.c. z siedzibą w O. na zlecenie administratora sieci wodociągowej przeprowadziła udokumentowaną kontrolę 372 sztuk hydrantów przeciwpożarowych zewnętrznych na terenie miasta i gminy B. pod kątem ich wydajności i ciśnienia. Podano także, że zasuwy przy kontrolowanych hydrantach znajdują się w pozycji otwartej.

(dowód: pismo z dnia 09.09.2014 r. - k. 25, protokół badania, przeglądu i konserwacji - k. 28-38)

W związku z powyższym w dniu 13.10.2014 r. Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w O. ponownie przeprowadziła kontrolę z wykonania m.in. wskazanej powyżej decyzji Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej w O..
W kontroli tej wzięli udział przedstawiciel wskazanej powyżej K. M. K. oraz pracownicy Zakładu (...) Sp. z o.o. w B. - L. G. (1), W. G. (1) i J. R. (1). Nadto oświadczenie do protokołu kontroli złożył także obwiniony J. K. (1).

Ze sporządzonego z tejże kontroli protokołu datowanego na dzień 28.10.2014 r. wynika, iż hydranty zewnętrzne w lokalizacjach K.-F. Indyków (punkt 53), S. 64 (punkt 67), B. przy domu p. G. (punkt 193) i Ł. ul. (...) (punkt 229) posiadają następujące parametry: wydajność poniżej 5 dm 3/s oraz ciśnienie poniżej 0,1 MPa. Stwierdzono także, że wszystkie hydranty nadziemne w miejscowości L. nie zostały poddane udokumentowanym przeglądom i konserwacji. Nadto dokonano próby zadziałania 10 wybranych hydrantów zewnętrznych w wyniku czego stwierdzono, że 7 hydrantów miało zamknięte zasuwy, 3 z nich nie zostały poddane badaniom, w 1 przypadku hydrant miał niesprawne pokrętło, 1 hydrant nie miał pokrywy nasady, zaś co do jednego z nich zaistniał problem ze znalezieniem zasuwy i został on uruchomiony po przybyciu dodatkowego pracownika po upływie 30 minut.

(dowód: protokół ustaleń z czynności kontrolno-rozpoznawczych z dnia 28.10.2014 r. - k. 3-4, notatka służbowa - k. 10, zeznania L. G. - k. 17, wyjaśnienia obwinionego - k. 54v-55, zeznania świadka W. G. - k. 82, zeznania J. R. - k. 82v-83)

Po kontroli K. Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w (...) s.c. z siedzibą w O. na zlecenie administratora sieci w dniu 04.11.2014 r. dokonała przeglądu 54 hydrantów zewnętrznych, w tym 3 hydrantów na ul. (...) w B., które nie zostały uprzednio przebadane. W wyniku tego przeglądu stwierdzono, że wszystkie przebadane hydranty zewnętrzne spełniają wymagania w zakresie parametrów technicznych tj. wydajności oraz ciśnienia statycznego i dynamicznego.

(dowód: protokół badania, przeglądu i konserwacji - k. 39-44, wyniki pomiarów - k. 51-53)

Z kolei w dniu 10.02.2015 r. dokonano pomiaru ciśnienia wody w hydrancie zewnętrznym w J. przy budynku nr (...) i wskazano, że urządzenie te spełnia stosowne wymogi.

(dowód: karta pomiarów ciśnienia wody w hydrantach - k. 46).

Obwiniony podczas składania wyjaśnień na rozprawie głównej nie przyznał się do popełnienia zarzuconego mu czynu. Jednakże w swoich wyjaśnieniach potwierdził, iż podczas przeprowadzanej kontroli zasuwy hydrantów zewnętrznych były zamknięte oraz do czasu wydania decyzji przez Komendanta Miejskiego (...) w O. kontrola stanu technicznego hydrantów nie była dokumentowana, jak również nie była przeprowadzana pod kątem sprawności wydajności i ciśnienia tych urządzeń.

Na podstawie wydanej decyzji Zakład (...) Sp. z o.o. w B. zleciła wykonanie badań stanu technicznego hydrantów zewnętrznej firmie. Przed upływem wyznaczonego w decyzji terminu została dokonana kontrola 372 hydrantów, tj. wszystkich znanych administratorowi sieci na terenie gminy B.. W wyniku tejże kontroli stwierdzono, że 40 hydrantów jest niesprawnych. Obwiniony wyjaśnił także, że w toku rekontroli K. Miejskiej (...) w O. sprawdzono 10 hydrantów zewnętrznych, z których wszystkie były sprawne technicznie, jednakże 7 z nich miało zamknięte zasuwy. Nadto podał, że na dzień, w którym powiadomiono organ kontrolujący o wykonaniu decyzji wszystkie zasuwy przy hydrantach były otwarte. Na uzasadnienie faktu, że w czasie kontroli w dniu 13.10.2014 r. zasuwy były zamknięte obwiniony wskazał, iż hydranty zewnętrzne znajdują się w miejscach publicznie dostępnych. Zdarza się także, że korzystają z nich mieszkańcy gminy. Podał również, że zamknięta zasuwa nie świadczy o niesprawności technicznej hydrantu zewnętrznego, zaś urządzenia te były w stanie sprawności funkcjonalnej, chyba że zamknięta zasuwa utrudniałaby funkcjonowanie tego urządzenia przy akcjach gaśniczych.

(dowód: wyjaśnienia obwinionego - k. 54v-55)

Sąd nie dał wiary wyjaśnieniom obwinionego w zakresie w jakim nie przyznał się do popełnienia zarzuconego mu wykroczenia. Nie są wiarygodne wyjaśnienia obwinionego w których, wskazał, że podczas kontroli w dniu 13.10.2014 r. wszystkie wybrane do sprawdzenia hydranty zewnętrzne były sprawne technicznie, gdyż są one sprzeczne z obiektywnym i wiarygodnym dowodem w postaci protokołu z dnia 28.10.2014 r. Natomiast z kontekstu złożonych przez obwinionego wyjaśnień wynika, iż potwierdził on okoliczności podniesione w protokole ustaleń z czynności kontrolno-rozpoznawczych z dnia 28.10.2014 r., a tym samym przyznał się do popełnienia zarzuconego mu wykroczenia. Wyjaśnienia obwinionego w części, w której wskazał, że zamknięta zasuwa hydrantów świadczy o ich niesprawności funkcjonalnej i może utrudniać akcję gaśniczą zasługują na wiarę. Także te wyjaśnienia obwinionego, w których opisywał przebieg kontroli z 2013 r. oraz działania podjęte wskutek wydanej przez Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej w O. decyzji, są wiarygodne oraz spójne z zeznaniami przesłuchanych w sprawie świadków i z zebraną w sprawie dokumentacją.

Obwiniony wyjaśnił, że zasuwy hydrantów zewnętrznych pozostawały w pozycji otwartej, gdyż są one usytuowane w miejscach publicznie dostępnych i w związku z tym sami mieszkańcy je otwierają. Obwiniony powołując się na powyższą okoliczność stara się usprawiedliwić swoją osobę. Co prawda nie można wykluczyć sytuacji, że zasuwy hydrantów mogą otwierać mieszkańcy, jednak argument ten w istocie stanowi obraną przez obwinionego linię obrony. Tym sposobem obwiniony zmierza do uniknięcia odpowiedzialności za zarzucony czyn.

Zeznania świadka L. G. (1) w części, w której podał, że niemożliwym i niewykonalnym jest, aby wszystkie zasuwy hydrantów były otwarte, gdyż są one publicznie dostępne, jak również, że nie ma możliwości utrzymania 100% hydrantów zewnętrznych w pełnej sprawności, nie zasługują na wiarę. W ocenie Sądu z uwagi na fakt że, obwiniony jest przełożonym świadka, jego zeznania zmierzają do wykazania, iż J. K. nie popełnił zarzuconego mu czynu. Natomiast zeznania świadka w zakresie w jakim wskazał, że administrator sieci dokonał w 2014 r. przeglądu sprawności hydrantów zewnętrznych oraz, że świadek osobiście uczestniczył w kontroli w dniu 13.10.2014 r. są wiarygodne i zgodne z wyjaśnieniami obwinionego, z zeznaniami pozostałych świadków oraz z zebraną w sprawie dokumentacją.

Zasługują na wiarę zeznania świadków W. G. (1) oraz J. R. (1), którzy byli uczestnikami kontroli przeprowadzanej przez K. Miejską Państwowej Straży Pożarnej w O. w dniu 13.10.2014 r. Świadkowie ci zgodnie zeznali, że podczas kontroli zasuwa hydrantu zewnętrznego w K. była zasłonięta przez trawę i zamknięta. Świadkowie wskazali, że dopiero po przyjeździe W. G. tj. po ok. 30 minutach zasuwa została odnaleziona i otwarta. Zeznania te są zgodne i spójne ze sobą wzajemnie, a nadto także ze sporządzonym z kontroli protokołem i wyjaśnieniami obwinionego w części, w której wskazał, że podczas kontroli świadek W. G. dokonał otwarcia zamkniętej zasuwy.

Na przymiot wiarygodności zasługują także dokumenty zebrane w sprawie, a to decyzja Komendanta Miejskiego (...) z dnia 14.10.2013 r. nr(...) protokoły z ustaleń czynności kontrolno-rozpoznawczych z dnia 18.09.2013 r. i 28.10.2014 r., pismo z dnia 09.09.2014 r. oraz protokoły badań, przeglądu i konserwacji z dnia 06.08.2014 r. i z dnia 04.11.2014r. Powyższe dokumenty zostały sporządzone przez uprawnione i wykwalifikowane do tego osoby, a nadto nie były kwestionowane przez żadną ze stron w toku postępowania.

W tym stanie rzeczy wina obwinionego nie budzi wątpliwości.

J. K. (1) został obwiniony o to, że w dniu 13 października 2014 r. nie utrzymywał w pełnej sprawności technicznej i funkcjonalnej urządzeń przeciwpożarowych w postaci hydrantów zewnętrznych na terenie gminy B., którym to zachowaniem wyczerpał znamiona wykroczenia z art. 82 § 2 pkt 3 kw (Dz. U. z 1971 r. Nr 12, poz. 114 ze zm).

Art. 82 § 2 pkt 3 kw stanowi, że kto, będąc obowiązany na podstawie przepisów o ochronie przeciwpożarowej do zapewnienia warunków ochrony przeciwpożarowej obiektu lub terenu, nie dopełnia obowiązków polegających na utrzymywaniu urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w stanie pełnej sprawności technicznej i funkcjonalnej podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany.

Obowiązki takie ciążą na określonych podmiotach zgodnie z postanowieniami art. 4 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2009, Nr 178, poz. 1380 ze zm.). Otóż właściciel terenu, zapewniając jego ochronę przeciwpożarową, jest obowiązany zapewnić konserwację oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie.

Hydranty zewnętrzne należą do urządzeń przeciwpożarowych zgodnie z treścią § 2 ust. 1 pkt 9 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów ( Dz. U. Nr 109, poz. 719)

Natomiast § 10 ust. 4, 8 i 13 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz. U. z 2009 r., nr 124, poz. 1030) stanowi, iż hydranty zewnętrzne zainstalowane na sieci wodociągowej przeciwpożarowej powinny być wyposażone w odcięcia umożliwiające odłączanie ich od sieci. Odcięcia te muszą pozostawać w położeniu otwartym podczas normalnej eksploatacji sieci. Wydajność nominalna hydrantu zewnętrznego, przy ciśnieniu nominalnym 0,2 MPa mierzonym na zaworze hydrantowym podczas poboru wody dla hydrantu nadziemnego DN 80 nie może być mniejsza niż 10 dm 3/s.

Ponadto hydranty zewnętrzne powinny być co najmniej raz w roku poddawane przeglądom i konserwacji przez właściciela sieci wodociągowej przeciwpożarowej.

Mając na względzie brzmienie powyższych przepisów oraz ustalony w sprawie stan faktyczny nie ulega wątpliwości, że obwiniony swoim zachowaniem zrealizował znamiona wykroczenia z art. 82 § 2 pkt 3 kw. Na mocy zezwolenia Burmistrza B. na prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków na terenie gminy B., obwiniony jako prezes zarządu Zakładu (...) Sp. z o.o. w B., sprawuje obowiązki właściciela terenu, na którym znajduje się sieć wodociągowo-przeciwpożarowa. W wyniku przeprowadzonej rekontroli w dniu 13.10.2014 r. stwierdzono, że nie wszystkie hydranty zewnętrzne znajdują się w stanie pełnej sprawności technicznej i funkcjonalnej, gdyż niektóre z nich były uszkodzone, większość ze sprawdzonych urządzeń przeciwpożarowych miała zamknięte zasuwy, zaś niektóre nie zostały poddane odpowiednim badaniom. Kilka z hydrantów posiadało parametry wydajności i ciśnienia dynamicznego poniżej wartości wskazanych w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia z dnia 24 lipca 2009 r. (Dz. U. z 2009 r., nr 124, poz. 1030). Co do jednego z hydrantów zewnętrznych zaistniał problem ze znalezieniem zasuwy i został on uruchomiony dopiero po przybyciu dodatkowego pracownika, po upływie 30 minut. Powyższe okoliczności wskazują, że obwiniony nie wypełnił należycie obowiązków nałożonych na niego przez przepisy o ochronie przeciwpożarowej i tym samym nie utrzymywał hydrantów zewnętrznych w stanie pełnej sprawności technicznej i funkcjonalnej.

Należy podać, iż obowiązek utrzymywania otwartych zasuw hydrantów zewnętrznych wynika z powołanego powyżej Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r. (Dz. U. z 2009 r., nr 124, poz. 1030). Ponadto trzeba mieć na względzie, że zamknięta zasuwa hydrantu zewnętrznego nie świadczy o jego niesprawności technicznej. Powoduje ona jednakże niesprawność funkcjonalną tego urządzenia. Zgodnie natomiast z treścią art. 82 § 2 pkt 3 kw osoba obowiązana na podstawie przepisów o ochronie przeciwpożarowej winna utrzymywać m.in. urządzenia przeciwpożarowe (w tym hydranty zewnętrzne) w stanie pełnej sprawności technicznej i funkcjonalnej. Co oznacza, że znamiona tego wykroczenia są zrealizowane także wtedy, gdy sprawny technicznie hydrant nie jest sprawny funkcjonalnie. Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w przypadku zamkniętej zasuwy hydrantu.

Obwiniony swoim czynem naruszył także przepisy rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r. (Dz. U. z 2009 r., nr 124, poz. 1030) przez to, że hydranty zewnętrzne nie były poddawane co najmniej raz w roku przeglądom pod kątem ich wydajności i ciśnienia. Nadto zostały naruszone inne powołane powyżej przepisy tego Rozporządzenia w zakresie niespełnienia określonej wydajności nominalnej niektórych przebadanych hydrantów zewnętrznych.

Przechodząc do badania strony podmiotowej wykroczenia zarzuconego obwinionemu należy wskazać, iż czyn ten popełnił on nieumyślnie. J. K. nie mając zamiaru popełnienia tego wykroczenia, popełnił je jednak na skutek nie zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu mógł przewidywać, tj. w formie niedbalstwa. Mając na uwadze obowiązki, które zostały nałożone na Zakład (...) Sp. z o.o. w B. decyzją Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej w O., w dalszym ciągu nie wszystkie hydranty zewnętrzne zostały przebadane i nie wszystkie miały otwarte zasuwy. Obwiniony mógł przewidywać, że nie zlecając sprawdzenia i udokumentowania stanu technicznego i funkcjonalnego tych urządzeń przeciwpożarowych może dojść do zrealizowania znamion wykroczenia.

W ocenie Sądu obwinionemu można przypisać winę w popełnieniu zarzucanego mu czynu. Obwiniony ze względu na zakres obowiązków służbowych miał obiektywną możliwość zachowania się w sposób zgodny z obowiązującym porządkiem prawnym.

Rozważając kwestie związane z wymiarem kary, Sąd miał na względzie następujące okoliczności.

Sąd uznał za okoliczność łagodzącą fakt, że obwiniony dotychczas nie był karany sądownie.

Nadto jako okoliczność łagodzącą Sąd potraktował zachowanie obwinionego po przeprowadzonej w dniu 13.10.2014 r. kontroli tj. to, że podjął czynności zmierzające do usunięcia wskazanych w protokole uwag i zlecił przeprowadzenie badań stanu technicznego tych urządzeń przeciwpożarowych, które nie zostały uprzednio sprawdzone. Obwiniony swoim zachowaniem po popełnieniu wykroczenia zmierzał do usunięcia stanu faktycznego niezgodnego z przepisami powszechnie obowiązującego prawa.

W niniejszej sprawie brak jest szczególnych okoliczności obciążających mających wpływ na wymiar orzeczonej kary.

Wykroczenie, którego dopuścił się obwiniony cechuje społeczna szkodliwość, którą określić należy jako średnią. Należy mieć na uwadze, że przedmiotem ochrony określonym w art. 82 kw jest bezpieczeństwo pożarowe tj. bezpieczeństwo życia i zdrowia osób oraz bezpieczeństwo mienia i środowiska, które mogą zostać zagrożone w wyniku pożaru. Są to dobra szczególnie chronione na gruncie powszechnie obowiązujących przepisów prawa. Nadto nie w pełni sprawne funkcjonalnie hydranty zewnętrzne mogą powodować utrudnienia oraz znaczne opóźnienia prowadzenia działań gaśniczych przez ekipy straży pożarnej. Oceniając stopień społecznej szkodliwości czynu Sąd miał na uwadze fakt, iż obwiniony popełnił zarzucony mu czyn nieumyślnie, w formie niedbalstwa.

Mając na względzie powyższe okoliczności Sąd doszedł do przekonania, że karą adekwatną do stopnia winy obwinionego oraz stopnia szkodliwości społecznej przypisanego mu wykroczenia będzie najłagodniejsza z kar przewidzianych w art. 82 § 2 pkt 3 kw tj. kara nagany, mająca walor wychowawczo-prewencyjny. W ocenie Sądu charakter i okoliczności popełnienia wykroczenia oraz właściwości i warunki osobiste obwinionego wskazują, że zastosowanie tej kary jest wystarczające do wdrożenia go do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego .

O kosztach postępowania orzeczono po myśli art. 624 § 1 kpk w zw. z art. 119 kpsw. Sąd uznał iż, mając na uwadze charakter orzeczonej względem obwinionego kary oraz to, że nie był on dotychczas karany sądownie, za zwolnieniem go od kosztów postępowania oraz opłaty przemawiają względy słuszności.