Pełny tekst orzeczenia

289/4/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 22 lipca 2014 r.

Sygn. akt Ts 52/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej A.K. w sprawie zgodności:

1) art. 68 ust. 2b ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, ze zm.) z art. 31 ust. 3, art. 32 w związku z art. 21 ust. 1 i art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 1 pkt 21 lit. d w związku z art. 10 ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 173, poz. 1218) z art. 2 w związku z art. 21 ust. 1 i art. 64 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



1) podjąć zawieszone postępowanie,

2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 12 lutego 2013 r. A.K. (dalej: skarżąca) wniosła o zbadanie zgodności: po pierwsze, art. 68 ust. 2b ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, ze zm.; dalej: u.g.n.) z art. 31 ust. 3, art. 32 w związku z art. 21 ust. 1 i art. 64 Konstytucji; po drugie, art. 1 pkt 21 lit. d w związku z art. 10 ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 173, poz. 1218; dalej: ustawa zmieniająca) z art. 2 w związku z art. 21 ust. 1 i art. 64 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. W dniu 9 listopada 2006 r. Miasto Poznań ustanowiło odrębną własność lokalu mieszkalnego, sprzedało go oraz oddało w użytkowanie wieczyste nieruchomość gruntową Kazimierze Kaczmarek – matce skarżącej. Cena została ustalona przy uwzględnieniu bonifikaty. W umowie zastrzeżono, że w przypadku zbycia lokalu przed upływem 5 lat lub wykorzystania go w tym okresie na cele inne niż mieszkalne zbywca zażąda zwrotu kwoty 75 105,70 zł równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji. Zwrot bonifikaty nie nastąpi zaś w przypadku zbycia lokalu mieszkalnego na rzecz osoby bliskiej.

Umową darowizny z 6 lutego 2007 r. Kazimiera Kaczmarek przekazała przedmiotowy lokal mieszkalny skarżącej. Skarżąca ustanowiła na rzecz darczyńcy bezpłatne i dożywotnie użytkowanie tego lokalu. W dniu 3 grudnia 2010 r. skarżąca zbyła przedmiotowy lokal na rzecz osoby trzeciej. Całość środków uzyskanych ze sprzedaży skarżąca przeznaczyła na zakup innego lokalu mieszkalnego (umowa z 14 grudnia 2010 r.).

Pismem z 6 czerwca 2011 r. Miasto Poznań wezwało skarżącą do zapłaty kwoty 86 071,13 zł – stanowiącej kwotę równą udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji. Ze względu na nieuiszczenie żądanej kwoty Miasto Poznań 1 grudnia 2011 r. wniosło pozew przeciwko skarżącej, w którym domagało się zobowiązania jej do zapłaty 86 071,13 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 30 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego. W dniu 25 stycznia 2012 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, zgodnie z żądaniem pozwu (sygn. akt I Nc 425/11). Skarżąca wniosła skutecznie sprzeciw od nakazu, w którym domagała się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia od powoda na rzecz skarżącej zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy w Poznaniu – I Wydział Cywilny w wyroku z 12 czerwca 2012 r. zasądził od skarżącej na rzecz powoda Miasta Poznania kwotę 86 071,13 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 30 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty oraz zasądził od skarżącej koszty procesu, w tym koszty zastępstwa procesowego. Apelacja skarżącej od tego orzeczenia została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z 23 października 2012 r. (sygn. akt I ACa 770/12). Wyrok ten został doręczony skarżącej 19 grudnia 2012 r.

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego skarżąca zarzuciła niekonstytucyjność art. 68 ust. 2b u.g.n. w zakresie, w jakim nakłada na właścicieli nieruchomości będących osobami bliskimi pierwotnych nabywców obowiązek zwrotu bonifikaty udzielonej przy sprzedaży lokalu mieszkalnego należącego do Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, zgodnie z art. 68 ust. 2 u.g.n., przy jednoczesnym wyłączeniu stosowania art. 68 ust. 2a u.g.n. i przewidzianych w nim wyjątków, szczególnie w przypadku, gdy środki uzyskane ze sprzedaży lokalu przeznaczone zostaną na zakup innego lokalu mieszkalnego. W ocenie skarżącej regulacja ta różnicuje w sposób nieuzasadniony sytuacje pierwotnych nabywców lokali mieszkalnych i osób bliskich pierwotnych nabywców, narusza tym samym ich prawo własności, zasadę równości wobec prawa i równej ochrony własności, a także zasadę proporcjonalności.

Zgodnie z art. 68 ust. 2 u.g.n., jeżeli nabywca nieruchomości zbył nieruchomość lub wykorzystał ją na inne cele niż cele uzasadniające udzielenie bonifikaty, przed upływem 10 lat, a w przypadku nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny przed upływem 5 lat, licząc od dnia nabycia, to jest zobowiązany do zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji. Zwrot następuje na żądanie właściwego organu. Artykuł 68 ust. 2a u.g.n. określa wyjątki od zasady zwrotu bonifikaty. Punkt 1 ust. 2a tego artykułu w brzmieniu obowiązującym do 21 października 2007 r. przewidywał, że art. 68 ust. 2 nie stosuje się w przypadku zbycia na rzecz osoby bliskiej. Oznacza to, że do wejścia w życie ustawy zmieniającej osoba bliska, która stała się właścicielem nieruchomości nabytej przez pierwotnego nabywcę za cenę uwzględniającą bonifikatę, mogła rozporządzać nieruchomością bez konieczności zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji.

Ustawa zmieniająca wprowadziła do art. 68 ust. 2a pkt 1 u.g.n. zastrzeżenie ust. 2b. W myśl tego przepisu ust. 2, a zatem obowiązek zwrotu bonifikaty, stosuje się odpowiednio do osoby bliskiej, która zbyła lub wykorzystała nieruchomość na inne cele niż cele uzasadniające udzielenie bonifikaty, przed upływem 10 lat, a w przypadku nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny przed upływem 5 lat, licząc od dnia pierwotnego nabycia. Istotą zaskarżonej regulacji było, jak zaznacza skarżąca, wyeliminowanie nadużyć związanych z dalszym zbywaniem przez osoby bliskie pierwotnego nabywcy lokali nabytych od gminy z bonifikatą. Jednakże przyjęte rozwiązanie, w ocenie skarżącej, nie realizuje skutecznie zamierzonego celu. Jest to – jak podnosi – daleko idące i nieuzasadnione z perspektywy przydatności, a także niezbędności ograniczenie prawa własności osób bliskich pierwotnego nabywcy (art. 31 ust. 3 w związku z art. 64 Konstytucji). Po wejściu w życie ustawy zmieniającej nadal istnieje bowiem możliwość obejścia prawa i uniknięcia sankcji w postaci obowiązku zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie przez osoby, które dążą do osiągnięcia zysku kosztem gminy lub Skarbu Państwa.

Skarżąca wskazała, że niekonstytucyjność art. 68 ust. 2b u.g.n. wynika również z tego, iż przepis ten odsyła jedynie do ust. 2, czyli zasady zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji, nie odsyła natomiast do stosowania art. 68 ust. 2a u.g.n. i wskazanych w nim wyjątków, szczególnie pkt 4 i 5 u.g.n. Zgodnie z art. 68 ust. 2a pkt 4 i 5 u.g.n. obowiązek zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji nie powstaje w przypadku zamiany lokalu mieszkalnego na inny lokal mieszkalny albo nieruchomość przeznaczoną lub wykorzystywaną na cele mieszkaniowe (pkt 4); a także sprzedaży lokalu mieszkalnego, jeżeli środki uzyskane ze sprzedaży zostaną przeznaczone w ciągu 12 miesięcy na nabycie innego lokalu mieszkalnego albo nieruchomości przeznaczonej lub wykorzystanej na inne cele mieszkaniowe (pkt 5). Zdaniem skarżącej zarówno pierwotni nabywcy, jak i ich osoby bliskie, jako właściciele nieruchomości sprzedanych przez gminy po cenie ustalonej po uwzględnieniu bonifikaty, stanowią jedną kategorię podmiotów, dlatego też zróżnicowanie ich sytuacji – polegające na surowszym potraktowaniu osób bliskich i braku możliwości wyłączenia obowiązku zwrotu bonifikaty w sytuacjach przewidzianych w art. 68 ust. 2a u.g.n. – jest niekonstytucyjne. Oceny tej – według skarżącej – nie podważa fakt, że nabywcy pierwotni jako byli najemcy przyczynili się swoimi nakładami do utrzymania nieruchomości. Zróżnicowanie sytuacji najemców i osób bliskich znajduje odzwierciedlenie – według skarżącej – jedynie na etapie pierwotnego nabycia, do którego na ogół faktycznie są uprawnieni tylko najemcy. Oznacza to, że tylko na tym etapie możliwe byłoby odmienne potraktowanie tej kategorii podmiotów. Niemożność stosowania – w przypadku zbycia nieruchomości przez osoby bliskie jako właścicieli – art. 68 ust. 2a u.g.n. i szerokiego katalogu wyjątków od obowiązku zwrotu bonifikaty powoduje, że sankcja ta w odniesieniu do wskazanej grupy podmiotów ma charakter „absolutny”. Tymczasem przeznaczenie całości środków uzyskanych ze sprzedaży lokalu mieszkalnego na zakup innego lokalu – jak miało to miejsce w sprawie skarżącej – jednoznacznie wskazuje, że osoba bliska nie kieruje się chęcią zysku, ale zgodnie z istotą tej regulacji dąży do polepszenia sytuacji mieszkaniowej. Dlatego też różnicowanie praw pierwotnych nabywców i ich osób bliskich przy dalszym zbyciu nieruchomości nie znajduje – według skarżącej – uzasadnienia i narusza art. 31 ust. 3 Konstytucji, a także zasadę równości wobec prawa i równej ochrony własności (art. 32 w związku z art. 21 i art. 64 Konstytucji).

Drugi podniesiony w skardze zarzut dotyczy niekonstytucyjności art. 1 pkt 21 lit. d (dodającego zaskarżony art. 68 ust. 2b u.g.n.) w związku z art. 10 ustawy zmieniającej. Skarżąca zarzuciła tej regulacji naruszenie zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa przez naruszenie zasady praw słusznie nabytych (art. 2 Konstytucji). Skarżąca podkreśliła, że prawo własności lokalu mieszkalnego nabyła 6 lutego 2007 r., a więc przed wejściem w życie 22 października 2007 r. ustawy zmieniającej. W stanie prawnym obowiązującym w chwili nabycia przedmiotowego lokalu skarżąca była zatem uprawniona do zbycia go na rzecz osoby trzeciej bez konieczności zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji. Z dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej prawo własności skarżącej zostało uszczuplone, została ona de facto pozbawiona – jak twierdzi – możliwości rozporządzania rzeczą przez nałożenie sankcji finansowej, przy której nie stosuje się wyjątków z art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n. W ocenie skarżącej regulacja ta jest niezgodna z zasadą ochrony praw słusznie nabytych. Ustawodawca, wprowadzając ograniczenia w prawie własności, przyznał bowiem pierwszeństwo ochronie własności jednostek samorządu terytorialnego i Skarbu Państwa przed ochroną własności prywatnej. Rozwiązanie to nie spełnia kryteriów pozwalających na odstąpienie od zasady ochrony praw słusznie nabytych, tym bardziej że wprowadzając powyższe regulacje, ustawodawca nie uchwalił przepisów przejściowych, które chroniłyby nabywców nieruchomości nabytych z bonifikatą przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, a sama ustawa weszła w życie po 30 dniach od jej ogłoszenia.

Skarżąca wskazała ponadto, że niekonstytucyjność zaskarżonej regulacji ustawy zmieniającej wynika również z niejasności wprowadzonych przepisów, o czym świadczą także początkowe rozbieżności w judykaturze. W ocenie skarżącej niejasny jest zarówno zakres podmiotowy sankcji wynikającej z art. 68 ust. 2 u.g.n., jak i stosowanie wyłączeń od obowiązku zwrotu bonifikaty przewidzianych w ust. 2a tegoż artykułu, oraz zakres czasowy obowiązywania art. 68 ust. 2b u.g.n. w stosunku do osób bliskich pierwotnego nabywcy, które stały się właścicielami nieruchomości przeznaczonej na cele mieszkaniowe lub lokali mieszkalnych przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, a zbyły je po 22 października 2007 r. Skarżąca podkreśla, że w chwili dokonywania przez nią sprzedaży przedmiotowego lokalu, na gruncie kwestionowanej regulacji nie było możliwe jednoznaczne stwierdzenie, jaka grupa podmiotów jest objęta sankcją zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji ani jakiej grupy podmiotów dotyczą wyjątki określone w art. 68 ust. 2a u.g.n. Niejasne było również, do których stanów faktycznych zastosowanie mają przepisy u.g.n. w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, a które stany faktyczne regulowane będą przez znowelizowane przepisy u.g.n. W ocenie skarżącej przesądza to o niezgodności art. 1 pkt 21 lit. d w związku z art. 10 ustawy zmieniającej z art. 2 w związku z art. 21 ust. 1 i art. 64 Konstytucji.

Skarżąca wniosła także o zawieszenie lub wstrzymanie wykonania wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 23 października 2012 r., wskazując, że wykonanie tego orzeczenia wiązałoby się z koniecznością przeprowadzenia egzekucji z nieruchomości, których skarżąca jest właścicielką, spowodowałoby to nieodwracalne dla niej skutki wiążące się z dużym uszczerbkiem.

Ponadto, skarżąca zaznaczyła również, że zamierza złożyć skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu. Działając na podstawie art. 19 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), Trybunał ustalił, że skarżąca wniosła skargę kasacyjną od wskazanego powyżej orzeczenia. Skarga ta została przekazana do Sądu Najwyższego 20 czerwca 2013 r. Ponadto Trybunał ustalił, że postanowieniem z 28 lutego 2013 r. (sygn. akt I ACa 770/12, I WSC 32/13) Sąd Apelacyjny w Poznaniu – I Wydział Cywilny wstrzymał wykonanie wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 23 października 2012 r. (sygn. akt I ACa 770/12), a także wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z 12 czerwca 2012 r. (sygn. akt I C 555/12).

Postanowieniem z 5 września 2013 r., działając w oparciu o art. 20 ustawy o TK oraz art. 177 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), Trybunał Konstytucyjny zawiesił postępowanie. W uzasadnieniu wskazał, że orzeczenie Sądu Najwyższego może mieć wpływ na ustalenie podstaw wystąpienia ze skargą konstytucyjną, w szczególności na stwierdzenie naruszenia przysługujących skarżącej konstytucyjnych wolności lub praw. Trybunał stwierdził również, że wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o wstrzymanie wykonania wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 23 października 2012 r. (sygn. akt I ACa 770/12) jest bezprzedmiotowy. Postanowieniem z 28 lutego 2013 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu – I Wydział Cywilny wstrzymał już wykonanie tego wyroku oraz wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z 12 czerwca 2012 r. (sygn. akt I C 555/12), czym przychylił się do żądań skarżącej.

Trybunał Konstytucyjny ustalił z urzędu, że Sąd Najwyższy wyrokiem z 20 marca 2014 r. (sygn. akt II CSK 367/13) uchylił zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 23 października 2012 r. (sygn. akt I ACa 770/12) i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw, który musi spełniać szereg przesłanek dopuszczalności merytorycznego rozpoznania. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz uszczegółowione w art. 46-48 ustawy o TK.

Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może bć wniesiona dopiero po wyczerpaniu przez skarżącego przysługującej w sprawie drogi prawnej, w terminie 3 miesięcy od dnia doręczenia mu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. W sytuacji, gdy postępowanie w danej sprawie nadal się toczy, a skarżący nie doprowadził do nadania orzeczeniu waloru ostateczności, wniesienie skargi konstytucyjnej musi być uznane za przedwczesne.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że rozpoznawana skarga nie spełnia powyższego wymogu.

Skarżąca wiąże naruszenie wskazanych w skardze konstytucyjnej praw i wolności z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z 23 października 2012 r. (sygn. akt I ACa 770/12). Orzeczenie to zostało jednak uchylone przez Sąd Najwyższy wyrokiem z 20 marca 2014 r. (sygn. akt II CSK 367/13), a sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania. Oznacza to, że w sprawie skarżącej nie doszło jeszcze do wydania ostatecznego rozstrzygnięcia o przysługujących jej konstytucyjnych prawach i wolnościach.

Skoro w niniejszej sprawie brak jest ostatecznego orzeczenia, to skarga nie spełnia podstawowej przesłanki określonej w art. 79 ust. 1 Konstytucji, co przesądza o konieczności odmowy nadania jej dalszego biegu.



W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.