Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Barbara Godlewska - Michalak

Sędzia SA– Marzena Miąskiewicz

Sędzia SO del. P – Marcin Strobel

Protokolant: – sekr. sądowy Mariola Frąckiewicz

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2013 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa A. S.

przeciwko A. H.

o ochronę dóbr osobistych i zadośćuczynienie

i powództwa wzajemnego A. H.

przeciwko A. S.

o ochronę dóbr osobistych i zadośćuczynienie

na skutek apelacji wniesionej przez obie strony

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 8 marca 2012 r.

sygn. akt IV C 1195/09

uchyla zaskarżony wyrok w punktach I, II, IV, V, VI i VIII, znosi postępowanie prowadzone po rozprawie w dniu 17 czerwca 2010 roku i w tym zakresie sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

UZASADNIENIE

A. S. po ostatecznym sprecyzowaniu pozwu wniosła o zobowiązanie pozwanej A. H. do złożenia oświadczenia w (...) w dodatku lokalnym wychodzącym na terenie K. następującej treści: „Pozwana A. H. przeprasza powódkę panią A. S. za głoszenie nieprawdziwych i obraźliwych informacji o jej stanie zdrowia. Nie jest prawdą jakoby pani A. S. chorowała wenerycznie, a także nie jest prawdą, że może z tego powodu mieć zmiany w mózgu oraz że zmiany te powodują agresywność, niepohamowaną wybuchowość i nieuzasadnioną agresję fizyczną, zakazanie pozwanej dalszej takiej praktyki, zasądzenie od pozwanej na rzecz Domu Małego Dziecka w K. przy ul. (...) kwoty 10.000 złotych, zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kwoty 10.000 złotych z tytułu zadośćuczynienia oraz zasądzenie od pozwanej na jej rzecz kosztów procesu.

A. H. wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki A. S. na jej rzecz kosztów procesu. Ponadto pozwana wniosła pozew wzajemny, w którym wniosła o zobowiązanie powódki A. S., aby złożyła oświadczenie następującej treści: „ Oświadczenie A. S. zamieszkałej w K. ul. (...) Przepraszam A. H. za wielokrotne naruszanie jej dóbr osobistych polegające na podawaniu nieprawdziwych i zniesławiających wypowiedzi na jej temat, godzących w dobre imię wiarygodność i ogólny szacunek. Przepraszam A. H. za naruszenie jej nietykalności cielesnej powodując atakiem fizycznym na nią uszczerbek na jej zdrowiu. Niniejsze oświadczenia składam w następstwie przegranego procesu sądowego o naruszenie dóbr osobistych, który zapoczątkowałam sama", przesłanie tego oświadczenia opatrzonego datą i podpisem oryginalnym listem poleconym poprzez Pocztę Polską do Sądu Rejonowego w Kielcach Wydział (...) celem dołączenia do akt sprawy VIII K 154/04, Prezesa Sądu Rejonowego w Kielcach, Ambasady (...) w W., Komisariatu Policji w K., do pozwanej na jej adres zamieszkania, zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kwoty 10.000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu wzajemnego z tytułu zadośćuczynienia oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów postępowania w sprawie.

Na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny w sprawie.

W Sądzie Rejonowym w Kielcach w (...) Wydziale (...) toczyło się postępowanie dotyczące pobicia przez powódkę główną pozwanej
w dniu 18 września 2003 roku w K..

Wyrokiem nakazowym z dnia 5 kwietnia 2004 roku powódka została skazana za spowodowanie uszkodzenia ciała pozwanej w dniu 18 września 2003 roku na karę grzywny w rozmiarze 80 stawek dziennych ustalając wysokość stawki dziennej na 15 złotych.

Od tego wyroku powódka wniosła sprzeciw podnosząc, że to pozwana ją napadła w dniu 18 września 2003 roku, bo często składa fałszywe oświadczenia, ma problemy ze stanem psychicznym, leczy się u psychiatry oraz nadużywa alkoholu i jej zachowanie było powodem dwóch rozwodów a jej znęcanie psychiczne nad drugim męża doprowadziło go do samobójstwa.

Na skutek tego sprzeciwu wyrokiem Sądu Rejonowego w Kielcach (...) Wydział (...) z dnia 3 lipca 2007 roku powódka została skazana za to, że w dniu 18 września 2003 roku w K. chwytając za przegub prawej ręki i wykręcając ją do tyłu, szarpiąc A. H. za włosy, chwytając rękoma za twarz spowodowała u pokrzywdzonej obrażenia ciała w postaci podbiegnięć krwawych z obrzękami w tkankach miękkich i otarć naskórka na prawej górnej kończynie, podbiegnięć krwawych z obrzękiem w tkankach miękkich w okolicy łopatkowej, otarć naskórka twarzy, które to obrażenia skutkowały naruszeniem czynności narządów jej ciała na okres trwający nie dłużej niż 7 dni na karę grzywny w wysokości 70 stawek dziennych ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 20 złotych oraz zasądzono od powódki na rzecz pozwanej nawiązkę w kwocie 500 złotych tytułem zadośćuczynienia za naruszenie czynności narządów ciała i doznaną krzywdę.

Od tego wyroku powódka i pozwana się odwołały i Sąd Okręgowy w Kielcach (...) Wydział (...) utrzymał w mocy wyrok w zakresie orzeczonej powódce karny.

Na rozprawie przed Sądem Rejonowym w Kielcach Wydział (...) w dnia 10 maja 2007 roku pozwana, jako oskarżycielka posiłkowa stwierdziła, że powódka na skutek przebytej choroby wenerycznej może mieć zmiany w mózgu takie, że powodują agresywność, niepohamowaną wybuchowość, nieuzasadnioną agresję fizyczną i chodziło jej o stwierdzenie czy zaszły w związku z chorobą weneryczną zmiany w mózgu.

Sąd Okręgowy powołując się na art. 23 k.c. uznał, że pozwana naruszyła dobra osobiste powódki stwierdzeniem, że po chorobie wenerycznej może mieć zmiany w mózgu powodujące agresywność, niepohamowaną wybuchowość i nieuzasadnioną agresję fizyczną. Pozwana ujawniając fakty z życia prywatnego powódki naruszyła jej godność, cześć, dobre imię i zniesławiła powódkę i działanie to było bezprawne.

Ujawnianie okoliczności ze sfery życia prywatnego jest nieuzasadnione i bezprawne.

Jednak zdaniem Sądu Okręgowego nieuzasadnione jest żądanie powódki w zakresie zakazania pozwanej dalszej takiej praktyki, ponieważ powódka nie wykazała, aby poza naruszeniami, do jakich doszło podczas sprawy karnej pozwana dokonywała dalszych naruszeń i aby istniało takie zagrożenie w przyszłości.

Natomiast, jeżeli chodzi o treść oświadczenia, jakie ma złożyć pozwana należy uznać, że oświadczenie, którego domaga się powódka jest adekwatne do naruszenia. Pozwana na rozprawie przed Sądem Rejonowym w Kielcach stwierdziła, że powódka z powodu choroby wenerycznej może mieć takie zmiany w mózgu, że powodują agresywność, niepohamowaną wybuchowość, nieuzasadnioną agresję fizyczną tak, więc oświadczenie, jakiego domaga się powódka jest uzasadnione.

Pozwana nie wykazała, że twierdzenia, jakie zawarła na rozprawie są prawdziwe a ponadto, że powódka ma zmiany w mózgu skutkujące zachowaniem, jakie podała pozwana. Zresztą nawet gdyby powódka przeszła chorobę weneryczną nie usprawiedliwia to pozwanej do podawania tych faktów publicznie, gdyż jak wspomniano wyżej ujawnianie faktów ze sfery życia prywatnego jest bezprawne.

Natomiast odnośnie publikacji tego oświadczenia należy podnieść, że środki ochrony naruszonego dobra muszą być adekwatne do samego naruszenia i wybrane z uwzględnieniem całokształtu okoliczności sprawy.

W niniejszej sprawie pozwana o chorobie wenerycznej powódki i zmianach w mózgu i zachowaniu na wskutek tej choroby stwierdziła w trakcie trwania rozprawy przed Sądem Rejonowym w Kielcach. Jak sama powódka podała przesłuchiwana, jako strona o tym faksie dowiedzieli się pracownicy Sądu. W tej sytuacji nieuzasadnione jest, aby pozwana zamieszczała oświadczenie w (...) w wydaniu lokalnym ukazującym się na terenie K. gdyż do naruszenia nie doszło w takim rozmiarze, aby uzasadnione było umieszczanie przeproszenia w (...). Skoro powódka domaga się zamieszczenia oświadczenia jedynie w (...) a to żądanie jest nieuzasadnione Sąd nakazał pozwanej, aby przeprosiła powódkę przesyłając do niej przeprosiny listem. Należy w tym miejscu zauważyć, że powódka podała, że informacje z Sądu na temat jej choroby wenerycznej były wynoszone z sądu i rozpowszechniane, ponieważ mówili jej o tym znajomi i spotkała w 2005 lub 2006 roku znajomą, która ją zapytała czy już wyleczyła się ze wstydliwej choroby, podczas gdy pozwana o fakcie choroby wenerycznej mówiła na rozprawie w dniu 10 maja 2007 roku a więc znajoma powódki nie mogła mieć informacji o chorobie z Sądu w 2005 lub 2006 roku. Ponadto powódka podała, że na wskutek tego stwierdzenia dostała rozstroju nerwowego w 2005 roku, podczas gdy stwierdzenia pozwanej było na rozprawie w 2007 roku.

Powódka w niniejszej sprawie domaga się również, aby pozwana zapłaciła na rzecz Domu Małego Dziecka w K. przy ul. (...) kwotę 10.000 złotych oraz na rzecz powódki kwotę 10.000 złotych z tytułu zadośćuczynienia.

Zdaniem Sądu Okręgowego żądanie pozwanej zapłacenia kwoty 10.000 złotych na rzecz Domu Małego Dziecka w K. przy ul. (...) jest nieuzasadnione ponieważ zdaniem Sądu nakazanie pozwanej przeproszenia powódki i zasądzenie na jej rzecz kwoty 2.000 złotych jest adekwatne do stopnia naruszenia.

Odnośnie żądania powódki zasądzenia od pozwanej kwoty 2.000 złotych z tytułu zadośćuczynienia na jej rzecz to żądanie to jest uzasadnione.

Powołując się na art. 448 k.c. Sąd Okręgowy, biorąc pod uwagę rodzaj dobra, które zostało naruszone oraz charakter, stopień nasilenia, czas trwania i czas trwania doznawania przez powódkę, ujemnych przeżyć psychicznych spowodowanych naruszeniem (krzywda) uznał, że kwota 2.000 złotych z tytułu zadośćuczynienia będzie adekwatna i spełni swój charakter.

Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska pozwanej, iż powódce nie należy się ochrona, ponieważ wielokrotnie naruszała jej dobra osobiste gdyż

W razie wzajemnych naruszeń nie znoszą się wzajemnie przysługujące stronom roszczenia i nie jest uzasadnione zastosowanie art.5 k.c. w wyniku, którego powództwo z art. 24 k.c. podległoby oddaleniu z tym tylko uzasadnieniem, że powód dotknięty naruszeniem dóbr osobistych nadużywa swego prawa.(vide wyrok Sadu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 1970 roku w sprawie I CR 103/70).

Stwierdzenie pozwanej o chorobie wenerycznej i zmianach u powódki było na rozprawie i trafiło do kręgu osób uczestniczących w rozprawie.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy uwzględnił częściowo żądanie powódki w pozostałym zakresie oddalając.

Przechodząc do pozwu wzajemnego pozwanej należy podnieść, że powódka naruszyła dobra osobiste pozwanej, naruszyła nietykalność cielesną pozwanej, pobiła ją, za co została skazana prawomocnym wyrokiem ponadto powódka kierowała do Sądu Rejonowego w Kielcach pisma, w których twierdziła, że pozwana posługuje się fałszywymi dowodami, leczy się psychiatrycznie, wymyśla niestworzone rzeczy, doprowadziła do rękoczynów z byłym mężem i jej zachowanie było powodem dwóch rozwodów a postępowanie wobec drugiego męża doprowadziło go do samobójstwa i córka pozwanej przesłała jej stare zdjęcie RTG do Polski, którym pozwana posłużyła się, jako fałszywym dowodem. Powódka (pozwana wzajemna) kierowała te stwierdzenia przy okazji składania środków odwoławczych czy wniosków dowodowych i zdaniem Sądu takie stwierdzenia, iż pozwana leczy się psychiatrycznie, czy nadużywa alkoholu nie miały żadnego uzasadnienia.

Takie działanie powódki należy uznać za działanie bezprawne a przedstawiona przez powódkę treść pisma dotyka dóbr osobistych pozwanej. Ponadto powódka i jej mąż kierowali pisma naruszające dobra osobiste pozwanej, czy dotyczące matki pozwanej również do Prokuratury i Ambasady (...) nazywając pozwaną, iż urządza bandyckie ataki.

Zdaniem Sądu Okręgowego treść oświadczenia, jakiego domaga się pozwana jest uzasadniona. Powódka winna to oświadczenie przesłać do Sądu Rejonowego w Kielcach Wydziału (...) oraz do pozwanej na jej adres zamieszkania. Należy zauważyć, że pismo do Ambasady (...) w W. kierował brat pozwanej L. S. a nie powódka i dlatego należy uznać, że zobowiązanie powódki do przesłania oświadczenia do Ambasady (...) w W. jest nieuzasadnione. Nieuzasadnione jest również nakazanie powódce przesłanie oświadczenia do Komisariatu Policji, ponieważ do naruszenia doszło w czasie toczącej się sprawy karnej w Sądzie Rejonowym w Kielcach.

Biorąc pod uwagę rodzaj dobra, które zostało naruszone oraz charakter, stopień nasilenia, czas trwania i czas trwania doznawania przez pozwaną, ujemnych przeżyć psychicznych spowodowanych naruszeniem (krzywda) Sąd Okręgowy uznał, że kwota 2.000 złotych z tytułu zadośćuczynienia będzie adekwatna i spełni swój charakter.

Sąd zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania w sprawie na podstawie art. 100 k.p.c. uznając, że zarówno żądania powódki jak i pozwanej zostały częściowo uwzględnione i ma tu zastosowanie art. 100 k.p.c.

Sąd oddalił wnioski dowodowe zgłoszone przez pozwaną, ponieważ wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka J. H. na okoliczność pobicia pozwanej przez powódkę w 1995 roku nie ma w niniejszej sprawie znaczenia w świetle dokumentów, jakie znajdują się w niniejszej sprawie a żądanie akt medycznych powódki oraz zobowiązanie powódki do wskazania, w jakich placówkach medycznych się leczyła jest nieuzasadnione gdyż jak stwierdzono wyżej nawet, jeżeli powódka leczyła się z powodu choroby wenerycznej ujawnianie takich faktów ze sfery życia prywatnego powódki było nieuzasadnione i akta medyczne powódki nic by nie wniosły do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniosły obie strony.

Powódka A. S. zaskarżyła wyrok częściowo to jest w punkcie Vi co do zasadzenia od niej na rzecz A. H. kwoty 2000 zł oraz w punkcie V co do zobowiązania do złożenia określonego tam oświadczenia.

W apelacji zarzucono obrazę przepisów prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 23, 24 k.c. polegające na:

1.  Błędne ustalenia stanu faktycznego.

2.  Pominięciu w ocenie okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych.

3.  Błędnej ocenie o naruszeniu dobra osobistego przez powódkę.

4.  Pominięciu intencji działania pozwanej H..

5.  Orzekanie w sprawie już rozstrzygniętej prawomocnym wyrokiem

i wniesiono o zmianę lub uchylenie zaskarżonego wyroku.

Pozwana A. H. w swojej apelacji zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego co do rozstrzygnięć zawartych w punktach 1, 2, 4 i 8 podnosząc, że nie było prawidłowo powiadomiona o terminach rozprawa, nie doręczono jej korespondencji w tym psim procesowych powódki i odpisów orzeczeń i zarządzeń Sądu, a w szczególności odpisu zaskarżonego wyroku z jego pisemnym uzasadnieniem. Zarzuciła Sądowi Okręgowemu nierozpoznanie zgłoszonych przez nią wniosków dowodowych, co skutkowało błędnym ustaleniem stanu faktycznego.

Pozwana w apelacji wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacje obu stron są zasadne, a wyrok w zaskarżonej części nie może się ostać.

Z akt sprawy wynika, że pozwana – powódka wzajemna zamieszkała na stale w(...), została pouczona przez Sąd Okręgowy przy doręczeniu jej odpisu pozwu oraz powiadomienia o terminie rozprawy, iż powinna w ciągu miesiąca wskazać Sądowi pełnomocnika dla doręczeń w Polsce, a w razie niewyznaczenia pełnomocnika w momencie upływu powyższego terminu, pisma przeznaczone dla niej będą dołączane do akt sprawy ze skutkiem doręczenia (art. 1135 ^{( 5)} k.p.c.).

Ponieważ pozwana nie wskazali pełnomocnika dla doręczeń zamieszkałego w Polsce, zawiadomieniem dla niej o terminie rozpraw oraz pisma procesowe powódki zostały złożone do akt sprawy przy zastosowaniu zasady, zgodnie z która pisma te uważa się za doręczone, zgodnie z art. 1135 ⁵ k.p.c.

Pozwana nie stawiła się na terminach rozpraw, na których Sąd Okręgowy prowadził postępowanie dowodowe i nie została przesłuchana w charakterze strony (art. 299 k.p.c.) chociaż przesłuchana w tym trybie była powódka po czym zamknięto rozprawę i wydano zaskarżony wyrok.

W tej sytuacji należy uznać, wbrew odmiennemu stanowisku Sądu Okręgowego, że pozwana nie była prawidłowo powiadamiana o terminach rozpraw i w sposób niewłaściwy doręczano jej korespondencję, bowiem należy mieć tu na względzie artykuł 1 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1393/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. dotyczący doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych (doręczenie dokumentów) oraz uchylający rozporządzenie Rady (WE) nr 1348/200. Przepis należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on uregulowaniu państwa członkowskiego, które przewiduje, że dokumenty sadowe przeznaczone dla strony, której miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu znajduje się w innym państwie członkowskim, są złożone do akt postępowania ze skutkiem doręczenia, gdy strona ta nie ustanowiła pełnomocnika do doręczeń zamieszkałego w owym pierwszym państwie członkowskim, gdzie toczyło się postępowanie sądowe (wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 19 grudnia 2012 r. w sprawie K. A., E. A. przeciwko S. C. O. sygn. C-325/11).

Mechanizm fikcyjnego doręczania określony w art. 1135 ⁵ k.p.c. jest niezgodny z realizacją celów ochrony prawa do obrony, bo pozbawia wszelkich skuteczności prawo adresata dokumentu sądowego posiadającego miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu poza państwem członkowskim, gdzie toczy sią postępowanie, do faktycznego i skutecznego otrzymania tego dokumentu i to zwłaszcza ze względu na okoliczność, że adresatowi (tu pozwanej) nie gwarantuje się zapoznania się z dokumentami sądowymi i przebiegiem postępowania w odpowiedni czasie pozwalającym na przygotowania swojej obrony.

Z uwagi na powyższe Sąd Apelacyjny uznał, że w rozpoznawanej sprawie doszło do nieważności postępowania, gdyż pozwana została pozbawiona możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).

Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego nieważność postępowania ze wskazanej przyczyny zachodzi wówczas, gdy strona wbrew swej woli zostaje faktycznie pozbawiona możności działania w postępowaniu lub w jego istotnej części, jeżeli skutki tego uchybienia nie mogą być usunięte w toku sprawy przed wydaniem orzeczenia, które kończy postępowanie w danej instancji. Pozbawienie strony możności działania należy wiązać z uchybieniami procesowymi Sądu lub działaniami strony przeciwnej naruszającymi przepisy postępowania lub wynikające z nich zasady lojalnego zachowania (wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1974 r. II CB 155/74 z dnia 27 kwietnia 2004 r. II CK 238/03).

W niniejszej sprawie doszło do uchybienia przepisom procesowym w zakresie doręczeń, skutkiem czego pozwana niebraną udziału w postępowaniu przed Sądem Okręgowym, nie była powiadamiana o terminach rozpraw, w tym o terminie rozprawy poprzedzającej wydanie zaskarżonego wyroku, co spowodowało faktyczne, całkowite wbrew jej woli pozbawienia możności obrony, stanowiące jedną z przyczyn nieważności postępowania określoną w art. 379 pkt 5 k.p.c., która niezależnie od zgłoszenia takiego zarzutu przez pozwana w apelacji.

Sąd Apelacyjny miał obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu, a co skutkowało uchyleniem wyroku w zaskarżonej części, zniesieniem postępowania przed Sądem Okręgowym w zakresie dotkniętym nieważnością postępowania i przekazaniem sprawy w tym zakresie Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Z tych motywów Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 2 k.p.c. orzekł jak w wyroku, z konsekwencją dla rozstrzygnięcia o kosztach postępowania wynikająca z art. 108 § 2 k.p.c.

bk