Pełny tekst orzeczenia

463/5/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 16 kwietnia 2014 r.
Sygn. akt Ts 324/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Biernat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej R.P. w sprawie zgodności:
art. 92 § 1 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275, ze zm.) w związku z § 17 ust. 1 rozporządzenia Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz. U. Nr 170, poz. 1393, ze zm.) z art. 42 ust. 1, art. 2, art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 1-3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W sporządzonej przez adwokata skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 23 grudnia 2013 r. (data prezentaty), R.P. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 92 § 1 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275, ze zm.; dalej: k.w.) w związku z § 17 ust. 1 rozporządzenia Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz. U. Nr 170, poz. 1393, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 2002 r.) z art. 42 ust. 1, art. 2, art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 1-3 Konstytucji.


2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą:



2.1. Po rozpoznaniu w postępowaniu nakazowym sprawy z oskarżenia publicznego przeciwko skarżącemu, obwinionemu o wykroczenie z art. 92 § 1 k.w. w związku z § 17 ust. 1 rozporządzenia z 2002 r., tj. o niezastosowanie się do znaku B-2 („zakaz wjazdu”), Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy – V Wydział Karny w wyroku zaocznym z 23 maja 2012 r. (sygn. akt V W 1933/12) uznał skarżącego za winnego popełnienia czynu zarzucanego mu we wniosku o ukaranie, kwalifikując ten czyn jako wykroczenie z art. 92 § 1 k.w. i wymierzył skarżącemu karę grzywny w wysokości 300,00 zł.

Od powyższego orzeczenia skarżący wniósł sprzeciw.

Wyrokiem z 31 października 2012 r. (sygn. akt V W 1933/12) Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy – V Wydział Karny uznał skarżącego za winnego popełnienia czynu zarzucanego mu we wniosku o ukaranie, tj. opisanego w art. 92 § 1 k.w., i wymierzył mu karę grzywny w wysokości 100,00 zł. Orzeczenie to utrzymał w mocy Sąd Okręgowy w Warszawie – IX Wydział Karny Odwoławczy wyrokiem z 3 kwietnia 2013 r. (sygn. akt IX Ka 133/13), którym oddalił apelację skarżącego.



2.2. Sądy obu instancji wskazały, że skarżący, jako kierujący pojazdem, podczas uczestniczenia w ruchu drogowym nie zastosował się do znaku B-2 i wjechał za ten znak, popełniając wykroczenie z art. 92 § 1 k.w. w związku z § 17 ust. 1 rozporządzenia z 2002 r.

3. Zdaniem skarżącego art. 92 § 1 k.w., jako przepis blankietowy, narusza wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz wynikającą z art. 42 ust. 1 ustawy zasadniczej zasadę nullum crimen sine lege, gdyż określenie znamion czynu zabronionego wynika w istocie z przepisów innego aktu normatywnego, który ma rangę podustawową (rozporządzenie z 2002 r.). Ponadto, skarżący stwierdził, że art. 92 § 1 k.w. w związku z § 17 ust. 1 rozporządzenia z 2002 r. w sposób nieproporcjonalny (art. 31 ust. 3 Konstytucji) ograniczył jego wolność osobistą (art. 31 ust. 1 i art. 41 ust. 1 Konstytucji), gdyż – verba actoris – „wolą skarżącego (…) było przejechanie ulicą, na wjeździe której stał znak B-2”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona określonym przez prawo wymogom.

2. Zaskarżone w niniejszej sprawie przepisy stanowią odpowiednio: „Kto nie stosuje się do znaku lub sygnału drogowego albo do sygnału lub polecenia osoby uprawnionej do kierowania ruchem lub do kontroli ruchu drogowego, podlega karze grzywny albo karze nagany” (art. 92 § 1 k.w.); „Znak B-2 »zakaz wjazdu« oznacza zakaz wjazdu pojazdów na drogę lub jezdnię od strony jego umieszczenia; zakaz dotyczy również kolumn pieszych oraz jeźdźców i poganiaczy” (§ 17 ust. 1 rozporządzenia z 2002 r.).

3. W pierwszej kolejności Trybunał odniósł się do zarzutu niezgodności zakwestionowanych przepisów z wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadą zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz art. 42 ust. 1 Konstytucji.

3.1. Na gruncie prawa karnego (co odnosi się również do prawa wykroczeń) tradycyjnie przyjmuje się, że zakaz albo nakaz obwarowany sankcją karną powinien być sformułowany w sposób precyzyjny i ścisły (zasada nullum delictum sine lege certa; por. np. J. Warylewski, Zasady techniki prawodawczej. Komentarz do rozporządzenia, Warszawa 2003, s. 326). Jest to jedna z podstawowych zasad prawa karnego i prawa wykroczeń, której obowiązywanie w demokratycznym państwie prawnym nie budzi wątpliwości. Norma, realizując wskazane powyżej postulaty, powinna w konsekwencji wskazywać w sposób jednoznaczny osobę, do której skierowany jest zakaz, znamiona czynu zabronionego, a także rodzaj sankcji grożącej za popełnienie takiego czynu. W przypadku, gdy wszystkie te elementy znajdują się w przepisie karnym, mamy do czynienia z tzw. zupełnym przepisem prawa karnego lub prawa wykroczeń (por. J. Warylewski, op.cit., s. 328). Norma prawa karnego lub prawa wykroczeń może jednak składać się z przepisu odsyłającego do innego aktu prawnego. Przepis taki określa się jako niezupełny (niepełny albo niekompletny; por. J. Warylewski, op.cit., s. 328). Z kolei w ramach tej kategorii przepisów wskazuje się na podział na niezupełne przepisy odsyłające oraz blankietowe. W obu przypadkach znamiona czynu zabronionego są zakreślone w innych przepisach niż te, które znajdują się w ustawie karnej lub wykroczeniowej.

3.2. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 26 listopada 2003 r. o sygn. SK 22/02 (OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 97), art. 42 ust. 1 Konstytucji nie wyklucza możliwości zawarcia znamion czynu zabronionego w innej ustawie niż ta, która wprowadza sankcję karną. Nie można też a priori wykluczyć możliwości posługiwania się przez ustawodawcę klauzulami generalnymi czy normami blankietowymi, a zatem stosowania norm niezupełnych w szerokim znaczeniu. Dotyczy to również norm z zakresu prawa karnego i odpowiednio prawa wykroczeń. Normy takie powinno się w procesie stosowania prawa wprowadzać wyjątkowo i wyłącznie wówczas, gdy z punktu widzenia racjonalnego ustawodawcy nie jest możliwe stosowanie unormowania pełnego w ramach przepisów prawa karnego (podobnie: wyrok TK z 13 maja 2008 r., P 50/07, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 58).

3.3. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego dopuszczalne jest doprecyzowanie pewnych elementów czynu także w aktach podustawowych (zob. wyrok TK z 28 lipca 2009 r., P 65/07, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 114). Jak wskazał Trybunał w wyroku z 20 lutego 2001 r. o sygn. P 2/00 (OTK ZU nr 2/2001, poz. 32): „nie rezygnując z wymagania określenia wyłącznie w ustawie podmiotu, znamion przedmiotowych przestępstwa oraz kary, należy jednak przyjąć, że dopuszczalne jest doprecyzowanie tych elementów w aktach wykonawczych wydanych w zgodzie z art. 92 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że zwłaszcza w odniesieniu do przestępstw przeciwko mieniu, obrotowi gospodarczemu, czy przeciwko interesom fiskalnym państwa, konstrukcja ustawy karnej, która by całkowicie wykluczała potrzebę odwołania się do rozporządzeń regulujących określoną sferę działalności, jest trudna do wyobrażenia”. W powołanym wyroku Trybunał Konstytucyjny wyraził również pogląd, poparty tezami doktryny, że „odesłanie do aktów wykonawczych umożliwia »dopasowanie norm określających poszczególne zakazy i nakazy do zmieniających się stosunków (np. gospodarczych, społecznych, ekologicznych itp.) i wyposażenie ich w jednolitą sankcję« (R. Dębski, Pozaustawowe znamiona przestępstwa, Łódź 1995, s. 119). Akty niższej rangi są szybciej dostosowywane do zmieniających się warunków społeczno-gospodarczych, odzwierciedlają wzrost cen, stawek podatkowych, itd. Pozwala to uniknąć częstych nowelizacji ustawy, co służy stabilności prawa”.

3.4. Odnosząc się do zarzutu braku precyzyjności, Trybunał Konstytucyjny zaznacza, że w art. 92 § 1 k.w. znajdują się wszystkie niezbędne elementy normy prawa wykroczeń. Przepis ten jasno określa zakres podmiotowy i przedmiotowy. Wskazuje on, że dobrem chronionym jest bezpieczeństwo ruchu drogowego, które może być zagrożone przez niezastosowanie się do znaku lub sygnału drogowego albo do sygnału lub polecenia osoby uprawnionej do kierowania ruchem lub do kontroli ruchu drogowego. Określa także sankcje przewidziane za naruszenie zakazu.
Skarżący zarzuca, że art. 92 § 1 k.w. jest niekonstytucyjny, gdyż określenie znamion czynu zabronionego wynika w istocie z przepisów innego aktu normatywnego, który ma rangę podustawową, tj. z rozporządzenia z 2002 r.
Jak zostało już wyżej wykazane: zarówno doktryna prawa karnego, jak i orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego dopuszczają stosowanie przepisów blankietowych, które delegują kompetencje do doprecyzowania znamion czynu zabronionego. Blankietowość normy karnej i wykroczeniowej polega na tym, że znamiona czynu zabronionego (tzw. typizacja, określoność) wskazane są w innym akcie normatywnym niż ten, który zawiera normę sankcjonującą. Artykuł 92 § 1 k.w. w sposób jednoznaczny określa zakaz określonego postępowania wbrew znakom lub sygnałom drogowym albo sygnałom lub poleceniom osoby uprawnionej do kierowania ruchem lub do kontroli ruchu drogowego. W zakresie ustaleń znaków lub sygnałów drogowych odsyła do innych aktów prawnych. Jest to usprawiedliwione założeniem, że znaki i sygnały obowiązujące w ruchu drogowym oraz ich znaczenie i zakres obowiązywania muszą być precyzyjnie określone, co niemożliwe jest poprzez rozbudowanie samego przepisu art. 92 § 1 k.w. To też w sposób oczywisty decyduje o konieczności precyzyjnego ich określenia w odrębnych aktach prawnych. Istnienie znaków i sygnałów drogowych przewiduje zaś art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2012 r. poz. 1137, ze zm.; dalej: p.r.d.), który stanowi, że „[z]naki i sygnały drogowe wyrażają ostrzeżenia, zakazy, nakazy lub informacje”. Z kolei art. 7 ust. 2 tej ustawy upoważnia ministra właściwego do spraw transportu i ministra właściwego do spraw wewnętrznych, w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej, przy uwzględnieniu w szczególności konieczność dostosowania sygnałów drogowych do postanowień umów międzynarodowych, do określenia, w drodze rozporządzenia, znaków i sygnałów obowiązujących w ruchu drogowym, ich znaczenia i zakresu obowiązywania. W wykonaniu wskazanej delegacji ustawowej zostało wydane rozporządzenie z 2002 r.
Punktem wyjścia przy badaniu znamion wykroczenia z art. 92 § 1 k.w. jest stwierdzenie, że obwiniony nie zastosował się do znaku lub sygnału drogowego albo do sygnału lub polecenia osoby uprawnionej do kierowania ruchem lub do kontroli ruchu drogowego. Znaki oraz sygnały drogowe zostały z kolei szczegółowo określone w rozporządzeniu z 2002 r., stanowiącym wykonanie art. 7 ust. 2 p.r.d.; ich znaczenie – zważywszy na zawarte w rozporządzeniu wyjaśnienia oraz wzory graficzne – nie budzi wątpliwości.
Nie można zatem podzielić stanowiska skarżącego, że sposób sformułowania art. 92 § 1 k.w. (a tym bardziej przy powiązaniu tego przepisu z postanowieniami rozporządzenia z 2002 r.) jest niejasny bądź nieprecyzyjny. Nie ulega bowiem wątpliwości, że art. 92 § 1 k.w. odczytywany musi być w kontekście pozostałych elementów normy wynikającej z tego przepisu (tj. odpowiednich przepisów rozporządzenia z 2002 r.), odnosi się on zatem do zachowania, które przyjmuje postać nieprzestrzegania zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym i powoduje w związku z tym zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym.

3.5. W związku z powyższym należało odmówić nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej – w zakresie badania zgodności art. 92 § 1 k.w. w związku z § 17 ust. 1 rozporządzenia z 2002 r. z art. 42 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji – z powodu oczywistej bezzasadności zarzutu (art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

4. Trybunał stwierdza także, że zarzut naruszenia art. art. 31 ust. 1 i 2 oraz 41 ust. 1 Konstytucji przez zaskarżone przepisy jest oczywiście bezzasadny.
Wolność osobista stanowi jedno z fundamentalnych praw jednostki w państwie demokratycznym. Niemniej jednak nie może być ona traktowana jako ius infinitum tantum, gdyż – ze względu na dobro nadrzędne, jakim jest państwo i porządek publiczny – podlega pewnym, określonym przez prawo ograniczeniom. Z faktu zaś, że ustrojodawca dopuszcza możliwość pozbawienia lub ograniczenia przez ustawę wolności osobistej, wynika, iż ustawodawca określi dopuszczalne formy pozbawienia lub ograniczenia wolności osobistej (np. nakaz zastosowania się do znaków lub sygnałów drogowych, zakaz pewnych zachowań etc.). Ustrojodawca wskazuje w ten sposób, że chodzi tu o wytyczenie granic z powodów wymienionych w konstytucyjnej klauzuli generalnej zamieszczonej w art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej. Ograniczenia te mogą nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Ustawowe ograniczenia praw i wolności konstytucyjnych są więc „dopuszczalne, o ile są konieczne dla ochrony wartości wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji”, a badanie konstytucyjności ograniczeń ustawowych „nie sprowadza się do zagadnień prawnej dopuszczalności wprowadzenia ograniczeń jako takich, ale do kwestii dochowania konstytucyjnych ram, w jakich podlegające ochronie konstytucyjnej prawo może być ograniczane” (wyrok TK z 5 stycznia 1999 r., K 27/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 1). Nie można zatem uznać wprowadzenia ograniczeń w ruchu drogowym (vide np. znak B-2 – § 17 ust. 1 rozporządzenia z 2002 r., wydanego na podstawie art. 7 ust. 2 p.r.d.) i sankcji za niezastosowanie się do nich (art. 92 § 1 k.w.), mimo że „wolą skarżącego (…) było przejechanie ulicą, na wjeździe której stał znak B-2”, jako naruszenia przez prawodawcę art. 31 ust. 1 i art. 41 ust. 1 Konstytucji, a tym bardziej – art. 31 ust. 2 ustawy zasadniczej.
W związku z powyższym należało odmówić nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej – w zakresie badania zgodności art. 92 § 1 k.w. w związku z § 17 ust. 1 rozporządzenia z 2002 r. z art. 31 ust. 1 i 2 oraz art. 41 ust. 1 Konstytucji – na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK.

5. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że stwierdzona oczywista bezzasadność zarzutów skargi w odniesieniu do art. 31 ust. 1 i 2, art. 42 ust. 1 oraz art. 41 ust. 1 Konstytucji (będących w niniejszej sprawie „wzorcami podstawowymi”) dotyczy także wskazanego jako „wzorzec pomocniczy” art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej.

Z wyżej przedstawionych powodów postanowiono jak w sentencji.