Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 336/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
SSA Elżbieta Strelcow
Protokolant Izabela Czapowska
w sprawie z powództwa K.W. i Z.R.
przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 3 grudnia 2004 r.,
kasacji powódki K.W.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 2 marca 2004 r., sygn. akt [...],
oddala kasację.
2
Uzasadnienie
Powódki K.W. i Z.R. po sprecyzowaniu powództwa wnosiły o zasądzenie od
Skarbu Państwa – Wojewody […] kwoty 80 415 zł jako równowartości
nieruchomości leśnej przejętej na cele reformy rolnej.
Pozwany wnosił o oddalenie powództwa.
Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 30 czerwca 2003 r. oddalił powództwo.
Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że należący do S.G., którego
spadkobierczyniami są powódki, majątek S. w dniu 8 października 1944 r. został
przejęty na cele reformy rolnej. W skład tego majątku, o ogólnej powierzchni 124,2
ha, wchodziły kompleksy leśne - w części północnej o powierzchni ok. 7,5 ha oraz o
powierzchni ok. 15 ha w części południowej i część z nich została rozparcelowana
wraz z gruntami rolnymi, a część przekazana lasom państwowym. Cały ten
majątek, razem z kompleksami leśnymi został przejęty na własność Państwa na
podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu
reformy rolnej. Powódki nie wykazały, aby pozwany bezpodstawnie wzbogacił się
ich kosztem, a majątek w całości został przeznaczony na cele reformy rolnej.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 2 marca 2004 r. oddalił apelację powódki
K.W., podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną. Sąd ten zwrócił nadto
uwagę, że sąd powszechny nie jest uprawniony do samodzielnego ustalania, czy
nieruchomość lub jej część nie podlegała przejęciu na cele reformy rolnej w trybie
art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, bowiem rozstrzygnięcie tej kwestii powinno nastąpić w
trybie postępowania administracyjnego. Gdyby nawet przyjąć, że takie uprawnienie
sąd powszechny posiada, to i tak, zdaniem tego Sądu, nie zostało wykazane, że
nieruchomości leśne nie były funkcjonalnie związane z gospodarstwem rolnym. Nie
zostało też wykazane przesunięcie majątkowe uzasadniające powództwo o zwrot
wzbogacenia.
3
Wyrok powyższy zaskarżyła kasacją powódka K.W. W kasacji, opartej na
obu podstawach kasacyjnych określonych w art. 3931
k.p.c., zarzucała naruszenie
prawa materialnego, to jest art. 405 k.c. i 222 § 1 k.c. w związku z art. 1 i art. 2 ust.
1 lit. e dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej oraz art.
1 ust. 3 dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność
Skarbu Państwa, a także naruszenie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. i 102 k.p.c. W
konkluzji wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Jak wynika z uzasadnienia kasacji, skarżąca zarzucała, że lasy nie podlegały
przejęciu na własność Państwa w trybie przepisów dekretu z dnia 6 września
1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. 1945 r., nr 3, poz. 13; dalej –
dekret o reformie rolnej), bowiem przejęciu podlegały wyłącznie nieruchomości
ziemskie, a więc nieruchomości rolne. Lasy natomiast podlegały przejęciu na
podstawie przepisów dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów
na własność Skarbu Państwa (Dz. U. nr 15, poz. 82 ze zm.; dalej – dekret
o przejęciu lasów), jednakże lasy wchodzące w skład majątku Siekierki nie mogły
zostać przejęte, skoro ich powierzchnia nie przekraczała 25 ha (art. 1 ust. 1 pkt 1
dekretu). Skarżąca także podnosiła, że zgodnie z orzecznictwem Sądu
Najwyższego ustalenie, czy przejęty las spełniał kryteria określone w tym dekrecie,
następuje w postępowaniu sądowym.
W związku z tymi zarzutami należy zwrócić uwagę na następujące kwestie.
Przede wszystkim wymaga podkreślenia, że cały majątek S. przejęty został na
rzecz Skarbu Państwa na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej. W
przeciwieństwie do innych podstaw przejęcia, rozstrzygnięcie, czy nieruchomość
podpada pod dyspozycję tego przepisu, nie należy do właściwości sądów
powszechnych. Jak wynika bowiem z treści § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa
i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego
Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu
reformy rolnej (Dz. U. nr 10, poz. 51), przewidziany został tryb postępowania
administracyjnego dla orzekania w tym przedmiocie (w pierwszej instancji sprawy te
4
należały do kompetencji wojewódzkich urzędów ziemskich, a odwołania od decyzji
takiego urzędu przysługiwały do Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych). Zasadą
obowiązującą w polskim systemie prawnym jest, że sąd powszechny nie jest
władny do rozstrzygania kwestii należących do kompetencji organu administracji
państwowej orzekającego w formie decyzji i taką decyzją jest związany, zaś organ
administracyjny nie może wydawać decyzji w kwestiach należących do zakresu
kognicji sądów powszechnych. Jeżeli zatem obowiązujący przepis prawa przyznał
organom administracyjnym kompetencję do orzekania, czy nieruchomość (bądź jej
część) podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej, to sąd
powszechny nie jest uprawniony do samodzielnego rozstrzygania tej kwestii
w procesie o zasądzenie odszkodowania z tytułu bezprawnego przejęcia takiej
nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa. Stanowisko to należy uznać za
ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. m.in. uchwałę SN z dnia
27 września 1991 r., III CZP 90/91, OSNC 1992 r., nr 5, poz. 72). Wprawdzie
w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 13 lutego 2003 r. (III CKN 1492/00, nie publ.)
Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że odebranie władztwa poprzednim właścicielom
w trybie wykonywania przepisów dekretu o reformie rolnej nie wyklucza
w wyjątkowych wypadkach udzielenia im lub ich następcom ochrony w procesie,
jednak ograniczył taką możliwość jedynie do procesu windykacyjnego i to jeśli
okazałoby się, że nieruchomość została odebrana wbrew przepisom dekretu lub nie
została następnie rozdysponowana zgodnie z celami wymienionymi w art. 1 ust. 2
dekretu i po przejęciu przez państwo nie stała się własnością innych osób
fizycznych lub prawnych. W sprawie niniejszej taka sytuacja nie występuje, zatem
nie może być wątpliwości odnośnie do tego, że rozstrzygnięcie, iż przejęte jako
część majątku S. lasy nie stanowiły nieruchomości ziemskiej, winno nastąpić w
postępowaniu administracyjnym.
Tryb postępowania administracyjnego, jak wskazano wyżej, przewidziany
został dla orzekania w sprawach, czy nieruchomość podpada pod działanie art. 2
ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej. W sprawach dotyczących art. 2 ust. 1 lit. a – d
takiego trybu nie ma. Nie przewiduje go również dekret o przejęciu lasów, dlatego
w tym zakresie kwestie sporne rozstrzygane mogą być w postępowaniu przed
sądem powszechnym (por. wyrok SN z dnia 6 grudnia 2000 r., III CKN 179/99, nie
5
publ., uchwały SN z dnia 27 kwietnia 1994 r., III CZP 54/94, OSNC 1994 r., nr 11,
poz. 215, z dnia 22 kwietnia 1994 r., III CZP 50/94, OSNC 1994 r., nr 11, poz. 212,
wyrok z dnia 8 maja 1998 r., I CKN 664/97, OSNC 1999 r., nr 1, poz. 7).
W świetle powyższych uwag nie można uznać za zasadne zarzutów
przytoczonych w podstawach kasacyjnych. Wśród zarzutów tych powołano również
zarzut naruszenia art. 102 k.p.c., chociaż kasacja nie przysługuje od orzeczenia
w przedmiocie kosztów postępowania. Prawidłowość rozstrzygnięcia w tym
zakresie może być zakwestionowana tylko wówczas, gdyby zasadne okazały się
inne podniesione w kasacji zarzuty.
Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39312
k.p.c.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13