Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 108/04
POSTANOWIENIE
Dnia 1 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Bronisław Czech
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku M.B.
przy uczestnictwie M.H., A.H. i A.H.
o wpis roszczenia o przeniesienie własności,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym
w dniu 1 grudnia 2004 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Okręgowego w K.
z dnia 25 sierpnia 2004 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2004 r. Sąd Rejonowy w K. oddalił
wniosek M.B., złożony na podstawie art. 16 ust. 2 pkt. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982
r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361
ze zm.), o wpis w dziale trzecim księgi wieczystej kw. nr [...] roszczenia o
przeniesienie ¼ udziału we współwłasności nieruchomości, wynikającego z umowy
przedwstępnej.
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 7 lipca 2004 r. oddalił apelację
wnioskodawcy, a postanowieniem z dnia 25 sierpnia 2004 r. odrzucił kasację
wnioskodawcy od powyższego postanowienia stwierdzając, że zaskarżone kasacją
postanowienie nie jest postanowieniem co do istoty sprawy w rozumieniu art. 5191
§ 1 k.p.c., rozstrzyga jedynie kwestię wpadkową i nie kończy postępowania w
sprawie, a zatem kasacja od niego nie przysługuje.
W zażaleniu na powyższe postanowienie wnioskodawca, zarzucając
naruszenie art. 5191
§1 k.p.c., wnosił o jego uchylenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przed nowelizacją przepisów kodeksu postępowania cywilnego dotyczących
kasacji, dokonaną ustawą z dnia 24 maja 2000 r. (Dz. U. Nr 48, poz. 554),
w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalone było stanowisko, iż
o dopuszczalności kasacji w sprawach wieczystoksięgowych rozstrzyga
stosowany odpowiednio przepis art. 392 § 1 k.p.c. a zatem w sprawach tych
kasacja jest dopuszczalna jedynie od orzeczeń sądu drugiej instancji kończących
postępowanie w sprawie a za takie nie może być uznane rozstrzygnięcie wydane
w trybie art. 16 ust. 2 pkt. 2 ukwh w przedmiocie wpisania w dziale trzecim księgi
wieczystej roszczenia o przeniesienie własności, które może być traktowane
jedynie jako orzeczenie w określonej kwestii wpadkowej, a nie orzeczenie kończące
postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 392 § 1 w zw. z art. 13 § k.p.c.
(porównaj między innymi orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1999 r.
3
I CKN 53/98 nie publ., z dnia 10 maja 2002 r. III CKN 1289/00 nie publ., z dnia
11 stycznia 2000 r. nie publ.).
Wskazana wyżej nowelizacja przepisów kodeksu postępowania cywilnego
z dnia 24 maja 2000 r., która wprowadziła art. 5191
k.p.c. regulujący w szczególny
sposób dopuszczalność kasacji w postępowaniu nieprocesowym, nie uzasadnia już
obecnie odwoływania się w tym zakresie do art. 392 k.p.c. Wejście w życie ustawy
z dnia 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ustawy
- Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych oraz ustawy – Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 63, poz. 635), przenoszącej
przepisy proceduralne w sprawach wieczystoksięgowych do kodeksu postępowania
cywilnego i czyniącej je częścią postępowania nieprocesowego, przesądziło
jednoznacznie o tym, iż dopuszczalność kasacji w tym postępowaniu reguluje
przepis art. 5191
k.p.c. i wyłączone jest odpowiednie stosowanie art. 392 k.p.c.
W zakresie orzeczeń będących wpisami w księdze wieczystej i zasadniczo
służących ochronie praw rzeczowych o dopuszczalności kasacji decyduje przepis
art. 5191
§ 1 k.p.c. wymagający by zaskarżalne kasacją orzeczenie sądu drugiej
instancji było orzeczeniem „co do istoty sprawy”.
W tej sytuacji rozważenia wymaga czy rozstrzygniecie sądu
wieczystoksięgowego w przedmiocie wniosku złożonego w oparciu o art. 16 ust. 2
pkt. 2 k.p.c. jest orzeczeniem co do istoty sprawy. Jak słusznie stwierdził Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 czerwca 2004 r. II CK 541/03 (nie publ.)
o tym czy orzeczenie wydane w postępowaniu wieczystoksięgowym jest
orzeczeniem co do istoty sprawy decydują przesłanki materialnoprawne wniosku
o wpis. Orzeczeniami co do istoty sprawy są w szczególności orzeczenia
rozstrzygające o zasadności wniosku żądającego udzielenia ochrony prawnej
w zakresie praw rzeczowych wnioskodawcy wpisanych w dziale II i IV księgi
wieczystej. Za takie należy też uznać orzeczenia wydane w sprawach
wymienionych w art. 16 ust. 2 ukwh. Dotyczą one bowiem ujawnienia w księdze
wieczystej określonych praw obligacyjnych i roszczeń, co wzmacnia ich
skuteczność oraz wpływa na stan prawny nieruchomości w rozumieniu art. 1 ust. 1
ukwh. W szczególności wpis roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości
(art. 16 ust. 2 pkt. 2 ukwh) ma zabezpieczyć realizację zamierzonych zmian stanu
4
prawnego nieruchomości, a następstwem dokonania takiego wpisu jest
rozszerzenie skuteczności ujawnionego roszczenia i przekształcenie go
w roszczenie, które może być dochodzone przeciwko każdoczesnemu
właścicielowi nieruchomości. Ujawnienie tego roszczenia w księdze wieczystej ma
także i ten skutek, że ogranicza możność odciążenia nieruchomości.
Choć ujawnienie w księdze wieczystej roszczenia o przeniesienie własności
nieruchomości nie prowadzi do zmiany ujawnionych w księdze praw podmiotowych,
ani nie stanowi przeszkody do wpisu prawa własności na rzecz osoby trzeciej, a
jest rodzajem zabezpieczenia roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości,
to jednak orzeczenie w tym przedmiocie dotyczy rozstrzygnięcia określonego,
odrębnego wniosku o skutkach materialnoprawnych, podobnie jak orzeczenie
wydane w przedmiocie obciążenia nieruchomości hipoteką, wywołuje wskazane
wyżej, daleko idące skutki wpływające na stan prawny nieruchomości i z tych
przyczyn nie może być traktowane jako rozstrzygnięcie jedynie kwestii wpadkowej
lub formalnej, nie dotyczącej istoty sprawy.
Z tych wszystkich względów należy podzielić stanowisko Sądu Najwyższego,
zajęte we wskazanym wyżej postanowieniu z dnia 29 czerwca 2004 r. II CK 541/03,
iż od orzeczenia sądu drugiej instancji wydanego w sprawie z wniosku o wpis
w księdze wieczystej roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości (art. 16
ust. 2 pkt. 2 ukwh.) kasacja przysługuje (art. 5191
§ 2 k.p.c.).
Biorąc to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 397 § 2 i art. 39318
§ 3 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie jako
pozbawione podstawy prawnej.