Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 248/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bronisław Czech
SSN Jan Górowski
Protokolant Anna Jasińska
w sprawie z powództwa C.K.
przeciwko Izbie Skarbowej w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 14 grudnia 2004 r.,
kasacji powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 grudnia 2003 r., sygn. akt […],
oddala kasację.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2003 r., Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo
C.K. przeciwko Izbie Skarbowej w P. o zapłatę kwoty 143.441,84 zł. Sąd
Apelacyjny oddalił apelację powoda.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że pozwany uszczuplił należny Skarbowi
Państwa podatek VAT za okres od grudnia 1995 r. do lipca 1996 r. o kwotę
1.911 zł. Urząd Skarbowy ustalił w związku z tym, decyzją z dnia 15 listopada
1996 r., łączną kwotę zaległości powoda w wysokości 7.632 zł, w tym z tytułu
sankcji określonej w art. 27 ust. 5 pkt 2 ustawy o podatku od towarów i usług -
5.724 zł. Ponadto, za uszczuplenie należności podatkowych, orzeczeniem karnym
z dnia 26 lutego 1997 R., na podstawie art. 94 § 1 ustawy karnej skarbowej,
powodowi wymierzono karę grzywny w wysokości 2.000 zł.
Od powyższych decyzji powód nie odwołał się; nie uiścił także należności
w terminie. Urząd Skarbowy wydał w związku z tym tytuły wykonawcze i przystąpił
do ich wykonania. W międzyczasie egzekwowano od powoda należności na rzecz
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jak również inne należności na rzecz Urzędu
Skarbowego. Należności na rzecz ZUS oraz na rzecz Funduszu Pracy i Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych powstały także w okresie
późniejszym; zostały stwierdzone decyzją z 1 grudnia 1999 r. Ostatecznie ZUS
wyraził zgodę na spłatę zadłużenia w ratach.
Dodatkowo powód nie regulował należności przysługujących jego
pracownikom za świadczoną pracę; należności te zostały zaspokojone z Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Wobec niezwrócenia wypłaconych
kwot Sąd Okręgowy w K., wyrokiem z dnia 7 października 1999 r., zasądził od
powoda na rzecz Wojewódzkiego Urzędu Pracy 21.079,96 zł. Ponadto przeciwko
powodowi wydany został na rzecz Energetyki S.A. nakaz zapłaty tytułem nie
uiszczenia opłat za pobraną energię elektryczną.
Dnia 29 kwietnia 1998 r. W sprawie K 17/97 Trybunał Konstytucyjny orzekł
o niezgodności z Konstytucją art. 7 ust. 5, 6 i 8 ustawy o podatku od towarów
3
i usług w zakresie, w jakim dopuszczają stosowanie wobec tej samej osoby za ten
sam czyn sankcji administracyjnej oraz odpowiedzialności karno-skarbowej. Wobec
tego powód wystąpił o wznowienie postępowania podatkowego zakończonego
decyzją z dnia 15 listopada 1996 r. wymierzającą mu sankcję w oparciu o przepis
art. 27 ust. 5 pkt 2 ustawy o podatku od towarów i usług. Ostatecznie Izba
Skarbowa decyzją z dnia 18 lutego 2002 r. uchyliła decyzję Urzędu Skarbowego z
dnia 15 listopada 1996 r. w części dotyczącej ustalenia sankcji stosownie do
wskazanego wyżej, a uznanego za sprzeczny z Konstytucją, przepisu ustawy o
podatku od towarów i usług.
Dnia 28 marca 2002 r. powód wystąpił do Skarbu Państwa - Izby Skarbowej
o przyznanie odszkodowania z tytułu rzeczywistej szkody jaką poniósł na skutek
wydania decyzji z dnia 15 listopada 1996 r. Pozwany zwrócił powodowi kwotę 5.724
zł pobranej sankcji, 2.867,30 zł tytułem wpłaconych przez niego odsetek oraz
18.822,80 zł jako odsetki należne powodowi od powyższych kwot - łącznie 27.411
,10 zł.
Sąd pierwszej instancji oddalając powództwo stwierdził, że nie występuje
związek przyczynowy pomiędzy wydaniem decyzji, a spadkiem przychodów
powoda w 1997 r. Urząd Skarbowy prowadził egzekucje przeciwko powodowi już
wcześniej, a także po ustaleniu sankcji. Powód prowadził przy tym działalność
gospodarczą przez ponad półtora roku po wymierzeniu sankcji, a prowadząc
ugodowe pertraktacje z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych wiedział o tytułach
egzekucyjnych wystawionych przez Urząd Skarbowy i - jeśli uznawał to za
okoliczność istotną - mógł się na nie powołać.
Oddalając apelację powoda Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu
pierwszej instancji, że straty poniesione przez powoda pozostają poza granicami
normalnego związku przyczynowego. Sąd ten wskazał, że orzekając
o roszczeniach odszkodowawczych dochodzonych na podstawie art. 260 Ordynacji'
podatkowej należy rozumieć pojęcie szkody oraz związku przyczynowego w
sposób przyjęty na gruncie prawa cywilnego (art. 361 k.c.). Dla powstania
odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie art. 260 Ordynacji podatkowej
niezbędne jest, aby powstała szkoda rzeczywista i żeby pozostawała ona
4
w normalnym związku przyczynowym z wydaniem konkretnej decyzji podatkowej.
Szkoda wskazywana przez powoda, w wysokości kwot stwierdzonych
prawomocnymi decyzjami ZUS oraz zasądzonych prawomocnymi wyrokami, nie
pozostaje w związku przyczynowym z decyzją organu skarbowego i nie jest szkodą
rzeczywistą w rozumieniu art. 260 Ordynacji podatkowej. Zmniejszenie środków
obrotowych na skutek zajęcia przez pozwanego kont bankowych w okresie od
lutego do maja 1997 r. nie miało wpływu na wysokość przychodów osiągniętych
przez powoda.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że powód w wyniku działania organów
skarbowych nie poniósł szkody i w związku z tym kwestia zakresu
odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie art. 260 Ordynacji podatkowej,
będąca przedmiotem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r.
K 20/02, pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Kasacja powoda oparta została na obu podstawach kasacyjnych. W ramach
naruszenia przepisów postępowania wskazano naruszenie art. 316 k.p.c. i art. 233
k.p.c., art. 246 i 247 k.p.c. w związku z art. 65 k.c. i art. 74 § 1 k.c. oraz art. 5 k.c.,
art. 316 § 1 k.p.c. oraz art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale
Konstytucyjnym, art. 382 oraz art. 233 § 1 k.p.c. i art. 217 w związku z art. 316
k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 316 § 1 i 391 § 1
k.p.c. w związku z art. 231 k.p.c., a nadto art. 249 k.p.c. W ramach naruszenia
prawa materialnego skarżący wskazał art. 260 Ordynacji podatkowej w związku
z art. 415 i 417 k.c. przez błędne rozumienie pojęcia szkody.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odniesienie się do poszczególnych zarzutów zawartych w kasacji powoda
nastręcza pewną trudność z uwagi na jej chaotyczność i pomieszanie materii.
Generalnie jednak powód kwestionuje dokonane w sprawie ustalenia, z których
wynika, że nie zostały spełnione przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej
Skarbu Państwa, w szczególności nie wystąpił adekwatny związek przyczynowy
pomiędzy wydaniem przez Urząd Skarbowy decyzji z dnia 11 listopada 1996 r.
a zmniejszeniem się majątku powoda na skutek egzekwowania należności
stwierdzonych w postępowaniu administracyjnym, a także przed sądem cywilnym.
5
Powód prezentuje stanowisko, że decyzja organu skarbowego zapadła w dniu
11 listopada 1996 r., mówić obrazowo „uruchomiła lawinę", która doprowadziła do
powstania uszczerbku w majątku powoda wycenionego przez niego na blisko
150.000 zł.
Takie stanowisko nie znajduje uzasadnienia w okolicznościach i ocenach
dokonanych w rozpoznawanej sprawie przez Sądy. Skarżący nie wskazuje, jakie
konkretnie dowody zostały nieprawidłowo ocenione przez Sąd Apelacyjny, a jego
odwoływanie się do szeregu przepisów kodeksu postępowania cywilnego należy
ocenić jako polemikę z ustaleniami i ocenami Sądu Apelacyjnego.
Trafne jest stanowisko Sądu Apelacyjnego, że brak związku przyczynowego
o charakterze adekwatnym pomiędzy wydaniem decyzji z dnia 11 listopada 1996 r.
a powstaniem u powoda zaległości z tytułu należności Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, Funduszu Pracy oraz Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych, jak również zaległości czynszowych oraz w opłatach za energię
elektryczną. Przeciwko przyjęciu wystąpienia normalnego związku przyczynowego
przemawia chociażby porównanie należności podatkowej stwierdzonej decyzją
Urzędu Skarbowego z dnia 11 listopada 1996 r., a należnościami z innych tytułów.
Jak ustaliły Sądy orzekające, i sam skarżący tego nie podważa, w roku 1997
osiągnął wysoki przychód, a działalność gospodarczą prowadził jeszcze przez
półtora roku od daty wydania spornej decyzji. Ocena zatem, zgodnie z którą
wskazywane przez powoda straty nie pozostają w normalnym związku
przyczynowym z decyzją z dnia 11 listopada 1996 r., jest prawidłowa w świetle
poczynionych ustaleń, zasad logicznego wnioskowania oraz doświadczenia
życiowego.
W tej sytuacji ustalenia co do nie wystąpienia normalnego związku
przyczynowego jako przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu
Państwa należy ocenić jako prawidłowe. W konsekwencji oznacza to, że
rozważania odnoszące się do pozostałych przesłanek tej odpowiedzialności są
prawnie irrelewantne – nie wystąpienie jednej z przesłanek wyłącza możliwość
obciążenia kogokolwiek odpowiedzialnością odszkodowawczą, choćby pozostałe
przesłanki były spełnione.
6
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej skarżący podnosi również, że Sąd
orzekający nie wziął pod uwagę, iż wadliwa decyzja zapadła w dniu 11 listopada
1996 r. została, na skutek wznowienia postępowania, wyeliminowana w całości
z obrotu prawnego. Takie stanowisko nie znajduje podstaw w treści decyzji Izby
Skarbowej z dnia 18 lutego 2002 r. Z treści przywołanej decyzji Izby Skarbowej
jednoznacznie wynika, że decyzja Urzędu Skarbowego z dnia 11 listopada 1996 r.
zostaje uchylona jedynie w części dotyczącej ustalenia sankcji wynikającej z art. 27
ust. 5 pkt 2 Ordynacji podatkowej. W takiej sytuacji decyzja Izby Skarbowej nie
wyeliminowała z obrotu prawnego decyzji z dnia 11 listopada 1996 r. „w całości",
a jedynie w części dotyczącej należności w wysokości 5.724 zł ustalonej i pobranej
tytułem sankcji. W tym zakresie działanie organu skarbowego było bezprawne
i powód mógł dochodzić odszkodowania, co też uczynił. Szkoda pozostająca
w normalnym związku przyczynowym z tą częścią decyzji z dnia 11 listopada 1996
r. wyrażała się kwotą 5.724 zł oraz kwotą 2.867,30 zł odsetek pobranych od
ustalonej a nie uiszczonej w terminie sankcji. Ponadto powodowi należały się
odsetki od powyższych sum - i taka szkoda, zamykająca się kwotą 27.411,10 zł,
została naprawiona przez Skarb Państwa. Powód nie wykazał, aby wydanie,
uchylonej w części dotyczącej sankcji, decyzji spowodowało powstanie,
pozostającej w normalnym związku przyczynowym, szkody - w postaci straty
rzeczywistej oraz utraconych korzyści.
W tej sytuacji formułowane w kasacji zarzuty naruszenia prawa
materialnego są pozbawione podstaw i to w sposób oczywisty. Sądy orzekające nie
prezentowały stanowiska, że powód nie poniósł żadnej szkody (mimo nieco
niezręcznego sformułowania zawartego na ostatniej stronie uzasadnieniu wyroku
Sądu Apelacyjnego). Ustalono jedynie w sprawie, że wskazywany przez powoda
uszczerbek majątkowy pozostaje poza granicami normalnego związku
przyczynowego, a więc że nie została spełniona jedna z przesłanek
odpowiedzialności odszkodowawczej, także Skarbu Państwa za szkodę
spowodowaną wydaniem decyzji podatkowej. Nie sposób zatem mówić
o naruszeniu art. 260 Ordynacji podatkowej w związku z art. 415 i 417 k.c.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy oddalił kasację jako pozbawioną
usprawiedliwionych podstaw (art. 39312 k.p.c.).
7