Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CK 316/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 stycznia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego "B.(...)" S.A. w W.
przeciwko M. B.
o ochronę dóbr osobistych i zaniechanie czynów nieuczciwej konkurencji,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 21 stycznia 2005 r.,
kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 18 listopada 2003 r.,
sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego jej rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu za instancję
kasacyjną.
Uzasadnienie
Oddalając – zaskarżonym wyrokiem apelację powodowej Spółki „B.(...)” S.A. Sąd
Apelacyjny przytoczył ustalenia dokonane przez Sąd pierwszej instancji z których
wynika, że pozwana Spółka „G.(...)” w latach 1992-1994 eksportowała do Federacji
Rosyjskiej polską żywność w zamian za dostarczany gaz a od 1995 r. ta wymiana
2
barterowa została zastąpiona rozliczeniami pieniężnymi. System ten wymagał
gromadzenia i posiadania przez polskiego kontrahenta znacznych środków finansowych
na zabezpieczenie płatności. W grudniu 1997 r. zarząd pozwanej Spółki „G.(...)” podjął
decyzję o konieczności zawiadomienia polskiego rządu powstałą sytuacja i upoważnił
pozwanego M. B. do wystosowania pisma do prezesa Rady Ministrów RP. Treść pism
„T…” i „G…” zaakceptował cały zarząd Spółki. Zostały one sporządzone na firmowym
papierze i opatrzone własnoręcznym podpisem prezesa Zarządu pozwanego M. B.
Zamieszczenie na jednym z tych pism telefonu prywatnego pozwanego M. B. było
wynikiem doręczenia tego pisma bez pośrednictwa poczty. W tym czasie pozwany M. B.
– prezes zarządu Spółki „G.(...)” był upoważniony do jednoosobowej reprezentacji tej
Spółki.
W ocenie Sądów obu instancji przypisanie odpowiedzialności pozwanemu M. B.
za naruszenie dobra osobistego strony powodowej wymagałoby ustalenia, że pozwany
dopuścił się tego naruszenia jako osoba fizyczna i odwołały się do stanowiska Sądu
Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 26 grudnia 1984 r. II CR 442/84 – LEX 8658
w myśl którego działanie osób fizycznych wchodzących w skład organów osoby prawnej
uważa się za działanie tej osoby prawnej. Cywilnoprawne skutki naruszenia cudzego
dobra osobistego przez osoby występujące w charakterze organu osoby prawnej
obciążają przeto nie te osoby, lecz reprezentowaną przez nie osobę prawną.
Kasację wniosła strona powodowa.
Z powołaniem się na obie podstawy kasacji przewidziane w art. 3931
skarżąca
zarzuciła naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę dowodów, w tym
dowodu z zeznań św. J. W. i ustalenie, że pozwany działał w imieniu Spółki „G.(...)” oraz
naruszenie art. 24 § 1 k.c. poprzez ustalenie, że pozwany nie ponosi odpowiedzialności
za naruszenie dobra osobistego powoda.
Skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego jej rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu
za instancję kasacyjną.
W złożonej odpowiedzi na kasację pozwany M. B. wnosił o jej oddalenie z
zasądzeniem kosztów procesu za instancję kasacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Postanowienie zarzutu naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c. w postępowaniu
kasacyjnym nie obliguje Sądu Najwyższego do dokonania ponownej oceny
wiarygodności i mocy dowodów, lecz jedynie do sprawdzenia czy wyznaczone w tym
3
przepisie granice swobody sędziowskiego osądu nie zostały przekroczone
w zaskarżonym wyroku (orz. Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1998 r., I PKN 123/98 –
OSNAPiUS 1999, nr 10, poz. 344). Wskazany w kasacji art. 233 § 1 k.p.c. stanowi, że
sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie
wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Wymieniony przepis zawiera po
pierwsze, jednoznaczny i nie doznający wyjątku nakaz, aby ocena wyrażona w aspekcie
wiarygodności dokonana była na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego w
sprawie materiału, po drugie nakazuje uwzględnienie wszystkich dowodów
przeprowadzonych w postępowaniu, po trzecie wymaga skonkretyzowania okoliczności
towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów mających znaczenie dla
oceny ich mocy i wiarygodności, po czwarte zaś wymaga przytoczenia jednoznacznego
kryterium oraz merytorycznych i rzeczowych argumentów mających w sposób
przekonujący potwierdzić trafność dokonanej oceny w przedmiocie uznania zeznań za
wiarygodne bądź ich zdyskwalifikowanie. Ustawa wyłączając i eliminując ogólnikowość,
schematyzm i automatyzm nakłada na sąd orzekający obowiązki, którym nie sprostał
Sąd pierwszej instancji a stwierdzone i wytknięte w apelacji wadliwości oraz zarzuty
zostały przez Sąd drugiej instancji pominięte bądź wprost aprobowane.
Pozwany w wyjaśnieniach złożonych w trybie art. 212 k.p.c. wskazał na
samodzielne sformułowanie niektórych fragmentów kwestionowanych pism i podstawę
w postaci ustalonych faktów do wyrażenia takiej oceny.
Pomijając w całości te wyjaśnienia Sąd Okręgowy ograniczył się do stwierdzenia,
że „... nie stanowią dowodu w sprawie i nie podlegają ocenie Sądu w takim zakresie”.
Pomijając znaczenie przepisu art. 212 k.p.c. dla ustalenia okoliczności bezspornych,
wyjaśnienia istoty sporu, dla ustalenia podstawy faktycznej sporu bez przeprowadzenia
– o ile to tylko możliwe - postępowania dowodowego i rolę sprawnego kierownictwa na
rozprawie dla zapewnienia rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 45
Konstytucji i ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze.... Dz. U. Nr 179, poz. 1843)
należy wskazać na racjonalnośc rozwiązań ustawowych nie zawsze znajdujących
realizację w praktyce sądowej. O ile art. 212 k.p.c. pozwala ustalić już na wstępie, jakie
z okoliczności sprawy są między stronami sporne i dążyć do ich wyjaśnienia to art. 3
k.p.c. nabiera w świetle powyżej powołanych przepisów - szczególnego znaczenia dla
merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Ostatnio wymieniony przepis - wzorem wielu
ustawodawstw normuje zakaz kłamstwa procesowego i nakaz kompletności - w całości
pominiętych – wyjaśnień złożonych przez stronę. Obowiązek mówienia prawdy jest w
4
sferze prawa procesowego przejawem ogólnej reguły fraus omnia corrumpit. Jest
wyrazem podkreślenia przez ustawodawcę postulatu lojalności i zakazu nadużywania
praw procesowych. Wskazane przepisy pozwalają na żądanie przedstawienia przez
stronę stanu faktycznego w pełnym zakresie a nie tylko okoliczności dla tej strony
korzystnych. Wyjaśnienie stron jest wstępem albo surogatem do dowodu z
przesłuchania stron jeszcze bez formalnych wymogów przewidzianych w art. 299 - 304
k.p.c. Ubocznie można zauważyć, że zarówno art. 233 § 1, jak i 382 k.p.c. nakazują
uwzględniać cały zebrany materiał. Sąd Okręgowy pomijając w całości te wyjaśnienia
jako bezużyteczne nie wskazał celu dokonania tej czynności, a Sąd Apelacyjny
odpierając zarzuty o stwierdzonych wadliwościach w toku dotychczasowego
postępowania stwierdził, że trudno się spodziewać aby zeznania pozwanego były dla
niego samego niekorzystne - w całości aprobował stanowisko Sądu Okręgowego.
Pominęły także Sądy obu instancji stanowisko pozwanego M. B. zawarte w
uzasadnieniu zażalenia z dnia 30 kwietnia 1998 r. Postępowanie apelacyjne
ukierunkowane jest w pierwszej kolejności na wyeliminowanie tych wadliwości, które
wynikają z błędów w postaci powierzchowności bądź pobieżności w ustalaniu podstawy
faktycznej pierwszoinstancyjnego rozstrzygnięcia sądowego. Podstawę ustaleń
faktycznych w Sądzie drugiej instancji stanowią:
- materiał zebrany w toku postępowania w pierwszej instancji,
- (ewentualnie) materiał zebrany przez Sąd drugiej instancji z zachowaniem reguł z
art. 381 i 368 § 1 pkt 4 k.p.c.,
- faktów powszechnie znanych (art. 213 § 1, art. 228 k.p.c.), faktów znanych sądowi z
urzędu (art. 228 § 1 k.p.c.), faktów przyznanych (art. 229 k.p.c.), faktów
niezaprzeczonych (art. 230 k.p.c.) i domniemań prawnych (art. 234 k.p.c.).
Ocena zaś czy ustalone fakty mają dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie
dokonywana jest w aspekcie zastosowania bądź wykluczenia przepisów prawa
materialnego. W tym znaczeniu to przepisy prawa materialnego wyznaczają zakres
koniecznych ustaleń faktycznych.
Przypisywanie skutków działalności osoby fizycznej osobie prawnej jest uzasadnione
wówczas, gdy ta osoba występuje jako niosąca wolę bądź wiedzę danej osoby prawnej
ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami a nie zamieszczała własne
pochodzące od niej treści. Wówczas nie może się uwolnić od odpowiedzialności za
skutki swego działania.
5
W odniesieniu do zarzutów i wywodów kasacji mających wypełniać podstawę z art.
3931
pkt 1 k.p.c. skład orzekający Sądu Najwyższego przychyla się do aprobowanego w
piśmiennictwie poglądu wyrażonego w wyroku z dnia 11 października 1983 r. (OSP
1985, nr 1 , poz.3) i w poprzedzającym go wyroku z dnia 6 grudnia 1972 r. (OSNC 1973,
nr 6, poz. 115), gwarantującego pokrzywdzonemu uzyskanie niezbędnych środków
ochrony dóbr osobistych, nawet w braku udokumentowania treści wystąpienia organu
osoby prawnej, na które powołuje się pozwany. Przerzucanie na pokrzywdzonego
wykazywania osób, które występowały w sposób wyraźny lub dorozumiany jako organ i
czy ze względu na psychofizyczne właściwości nie wykroczyły poza granice kompetencji
wynikających z ustawy, bądź z przepisów o ustroju danej osoby prawnej czyniłoby
iluzoryczną odpowiedzialność za podejmowane działania i ich skutki.
Z powyższego wynika, że kasacja podlega uwzględnieniu a zaskarżony wyrok
uchyleniu z przekazaniem sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
(art. 39313
k.p.c.).