Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 474/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa K. K. i M. T.
przeciwko Bank (…) S.A w K.
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 18 lutego 2005 r.,
kasacji powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 grudnia 2003 r., sygn. akt I
ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Okręgowego w K. z dnia 7 czerwca
2002 r. [sygn. akt II C (…)] i sprawę przekazuje temu Sądowi do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 29 grudnia 2003 r. Sąd Apelacyjny oddalił kasację powodów,
wniesioną od wyroku Sądu Okręgowego w K. oddalającego ich powództwo o
2
pozbawienie wykonalności nakazu zapłaty z dnia 6 maja 1998 r., wydanego przez Sąd
Rejonowy w K. w sprawie IV Ng (…).
Sąd II instancji podzielił pogląd Sądu Okręgowego, iż nie zaistniało po powstaniu
tytułu egzekucyjnego zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie powodów wygasło (art.
840 § 1 pkt. 2 k.p.c.), ponieważ pisemne oświadczenie powódki M. T. z dnia 2 sierpnia
1999 r. w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych poręczenia okazało się
bezskuteczne. Powodowie bezspornie poręczyli spłatę kredytu uzyskanego od
pozwanego Banku (…) S.A. w K. przez Spółkę z o. o. „N.(...)”, której powód K. K. był
wspólnikiem i prezesem. Nie kwestionowali też nakazu zapłaty z dnia 6 maja 1998 r.,
zasądzającego na rzecz pozwanego Banku od kredytobiorcy i poręczycieli niespłaconą
część kredytu. Po upływie roku od uprawomocnienia się nakazu powódka powzięła
wątpliwości co do rzeczywistej wartości składników majątkowych nabytych przez Spółkę
„N.(...)” za kredyt bankowy. Oba Sądy uznały jednak, iż owe wątpliwości – chociażby
uzasadnione – nie stanowią błędu co do treści czynności prawnej (art. 84 k.c.), a
ponadto nie zostały wywołane przez pozwany Bank, który badał tylko zdolność
kredytową Spółki „N.(...)”. Tym bardziej nie można mówić o podstępnym działaniu strony
pozwanej (art. 86 k.c.).
Sąd Apelacyjny zwrócił również uwagę na rygoryzm przepisów prawa
wekslowego odnoszących się do poręczyciela (art. 30 i 32 prawa wekslowego). Nie
może on mianowicie powoływać się wobec remitenta na stosunki osobiste łączące z
wystawcą.
Sąd odwoławczy odniósł się także do zarzutu nieważności postępowania
pierwszoinstancyjnego z racji rozpoznania sprawy przez ten sam skład orzekający, po
uchyleniu przez Sąd II instancji postanowienia odrzucającego pozew (art. 379 pkt. 4
k.p.c. w związku z art. 386 § 5 k.p.c.). W ocenie Sądu Apelacyjnego, nakaz rozpoznania
sprawy w innym składzie (art. 386 § 5 k.p.c.) aktualizuje się tylko w razie uchylenia
wyroku jako orzeczenia merytorycznego, natomiast postanowienie nie ma takiego
charakteru, w związku z czym nie można do niego stosować – poprzez odesłanie z art.
361 k.p.c. – przepisu art. 386 § 5 k.p.c.
W kasacji powodowie wnieśli o uchylenie obu wyroków i przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Skarżący powołali się na naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię
art. 84 i 86 k.c. oraz na naruszenie przepisów procesowych, a to art. 227, 378 oraz art.
379 § 2 w związku z art. 386 § 5 k.p.c.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Bezzasadne są zarzuty dotyczące naruszenia prawa materialnego. W kasacji nie
przedstawiono istotnych argumentów uzasadniających skuteczność uchylenia się przez
powódkę od następstw prawnych oświadczenia woli o poręczeniu kredytu. Trafność
wszechstronnych ustaleń sądowych i wywodów prawnych w omawianym zakresie
zaświadcza o prawidłowej wykładni art. 84 i 86 k.c. Trudno uznać za rzeczywiste
wątpliwości powódki co do kondycji finansowej Spółki z o. o. „N.(...)” przy uwzględnieniu
roli, jaką pełnił jej mąż w tejże Spółce. Trafne są też uwagi Sądu Apelacyjnego
odnoszące się do instytucji poręczenia. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 30
września 1996 r., III CZP 85/96 (OSNC 1996, z. 12, poz. 153), Sąd Najwyższy wyraził
pogląd, że poręczyciel nie może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia
woli z powodu błędu wywołanego podstępnie przez dłużnika co do jego wypłacalności w
dacie poręczenia. Odpowiedzialność poręczyciela ma charakter zobiektywizowany i jest
oparta na zasadzie ryzyka. Poręczyciel gwarantuje mianowicie kredytodawcy – własnym
majątkiem – wypłacalność kredytobiorcy.
Dla rozstrzygnięcia tej sprawy zasadnicze znaczenie miały ustalenia faktyczne, w
tym ustalenie, że po stronie kredytodawcy nie było działania podstępnego. Ustalenia
sądowe nie zostały skutecznie zakwestionowane; powołany art. 227 k.p.c. ma na tyle
ogólny charakter, że nie może stać się samodzielną przesłanką zaskarżenia.
W kasacji został ponowiony zarzut nieważności postępowania
pierwszoinstancyjnego, ponieważ bezspornie postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia
27 lipca 2002 r. pozew został nieprawomocnie odrzucony, a po uchyleniu tego
postanowienia przez Sąd II instancji sprawa była prowadzona i rozstrzygnięta przez ten
sam skład orzekający. Problem ten aktualizuje się na tle uregulowania zamieszczonego
w art. 386 § 5 k.p.c., przewidującego nakaz rozpoznania w innym składzie sprawy
przekazanej do ponownego rozpoznania, po uchyleniu wyroku w instancji odwoławczej.
Niezadośćuczynienie temu wymaganiu oznacza sprzeczność składu orzekającego z
przepisami prawa (art. 379 pkt. 4 k.p.c.) i w konsekwencji – nieważność postępowania
(zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2002 r., V CKN 1867/00 –
OSNC 2003, z. 11, poz. 156). Zachodzi jednak pytanie, czy art. 386 § 5 k.p.c. ma
zastosowanie w postępowaniu zażaleniowym. W uchwale z dnia 25 sierpnia 1989 r., III
CZP 72/89 (Przegląd Sądowy 1993 z. 3, str. 73), Sąd Najwyższy – odnosząc się do
obowiązującego wówczas art. 388 § 1 k.p.c. – opowiedział się za taką możliwością, z
zaznaczeniem, że obowiązek rozpoznawania sprawy w innym składzie odnosi się
4
jedynie do zakresu, który był przedmiotem uchylonego orzeczenia. W rozpoznawanej
sprawie postępowanie zażaleniowe nie było incydentalne, lecz dotyczyło odrzucenia
pozwu, a więc orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Takie orzeczenie,
podobnie jak postanowienie umarzające postępowanie, jest zbliżone swym charakterem
do wyroku, podlegając też zaskarżeniu kasacyjnemu (art. 392 k.p.c., od 6 lutego 2005 r.
– art. 3981
§ 1 k.p.c.). Z tej właśnie przyczyny, a także dla ochrony niezawisłości
sędziowskiej, wyrażającej się tu swobodą wypowiedzi w kwestii przysługiwania ochrony
prawnej w postępowaniu sądowym, należy przyjąć, iż nakaz rozpoznania sprawy w
innym składzie (art. 386 § 5 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c.) obowiązuje także po
uchyleniu przez sąd drugiej instancji postanowienia sądu pierwszej instancji
odrzucającego pozew (por. też orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1987 r.,
II CZ 13/87, nie publ.).
Konsekwencją tej wykładni jest uznanie, że postępowanie przed Sądem
Okręgowym dotknięte było nieważnością (art. 379 pkt. 4 k.p.c. w związku z art. 386 § 5 i
397 § 2 k.p.c.). Sąd Apelacyjny naruszył więc art. 378 § 1 k.p.c., a rodzaj uchybienia
procesowego wywołuje konieczność uchylenia obu wyroków i przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania (art. 39313
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2
k.p.c.).