Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 458/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 marca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Tadeusz Domińczyk
SSA Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa E.(…) sp. j. w L.
przeciwko T.(...). Towarzystwu Ubezpieczeń S.A. w R. i P.(...) S.A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 10 marca 2005 r., na rozprawie kasacji strony
pozwanej T.(...). Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w R. i pozwanej P.(...) S.A. w W. od
wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 6 maja 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
1) oddala obie kasacje,
2) zasądza od pozwanych na rzecz strony powodowej kwotę 2700 (dwa tysiące
siedemset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego z tym
zastrzeżeniem, że zapłata tej kwoty przez jednego z pozwanych zwalnia
drugiego.
Uzasadnienie
E.(…) Spółka Jawna w L. pozwała P.(...) SA w W. i T.(…) Towarzystwo
Ubezpieczeń SA w R. Domagała się zasądzenia od pozwanych 161 120,72 zł tytułem
2
odpowiedzialności in solidum w następstwie kradzieży przedmiotu zlecenia
spedycyjnego przez niezidentyfikowanego sprawcę.
Sąd Okręgowy powództwo oddalił po dokonaniu następujących ustaleń i ocen
prawnych.
R.(...), spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w L., działając z upoważnienia
R.(...), spółki z siedzibą w F. we Francji, zleciła stronie powodowej zorganizowanie
przewozu samochodowego okien dachowych i kołnierzy uszczelniających z siedziby
spółki R.(...) w L. do L. w Anglii. Termin załadunku towaru ustalono na 11 lipca 2001 r.,
godz. 11. Strona powodowa zleciła przewóz pozwanej spółce P.(...), a ta zleciła go z
kolei – jak sądziła – G. i P. Ż. prowadzącym Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe
I.(...) w C.; termin załadunku został w tym zleceniu określony na 12 lipca 2001 r., godz.
6. Dnia 11 lipca 2001 r. do R.(...) w L. zgłosił się, z naczepą o innym numerze niż
wcześniej podany, kierowca przedkładający dokumenty wystawione na
Przedsiębiorstwo I.(...) w C.. Spółka R.(...) w L. po upewnieniu się, że jest to kierowca
właściwego przewoźnika, wydała mu towar. Towar jednak nie dotarł do odbiorcy. Jak się
bowiem okazało, kierowca, który się zgłosił do R.(...) w L. posługiwał się fałszywymi
dokumentami.
Strona powodowa powołała się na ugodę zawartą 30 października 2002 r. z
francuską spółką R.(...), w której zobowiązała się do zapłacenia tej spółce za zaginioną
przesyłkę „w formie kompensaty wzajemnych wierzytelności”. Ugody jednak nie
przedstawiła twierdząc, że jest ona objęta tajemnicą handlową. Złożyła natomiast
oświadczenia francuskiej spółki R.(...) potwierdzające dokonywanie wpłat na jej rzecz.
Pozwany ubezpieczyciel w dniu 25 lutego 2002 r. odmówił stronie powodowej wypłaty
odszkodowania, którego ona domagała się powołując się na zawartą z nim w dniu 15
lutego 2001 r. umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej spedytora.
Sąd Okręgowy oddalając powództwo wyjaśnił, że strona powodowa nie
udowodniła, iż zaciągnęła wobec zleceniodawcy zobowiązanie do wyrównania szkody
poniesionej przez zleceniodawcę w wyniku utraty przesyłki. Oświadczenia francuskiej
spółki R.(...) o dokonywaniu przez stronę powodową na jej rzecz wpłat nie wystarczało
do udowodnienia ani faktu zaciągnięcia zobowiązania, ani wysokości szkody doznanej
przez stronę powodową.
Strona powodowa we wniesionym po złożeniu apelacji piśmie procesowym
noszącym datę 26 kwietnia 2004 r. wystąpiła o uzupełnienie postępowania dowodowego
3
przez przeprowadzenie dowodów z faksu francuskiej spółki R.(...) z 23 kwietnia 2004 r.
oraz z ugody z 30 października 2002 r.
Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego i zasądził od pozwanych kwotę
132 489,65 zł z zastrzeżeniem, że spełnienie świadczenia przez jednego z pozwanych
zwalnia drugiego; w pozostałej części powództwo oddalił. Według Sądu Apelacyjnego,
spółka R.(...) z L. działająca w imieniu francuskiej spółki R.(...), wystawiając w dniu 9
października 2001 r. fakturę opiewającą na kwotę 132 489, 65 zł obciążyła stronę
powodową równowartością utraconej przesyłki. Strona powodowa zapłaciła francuskiej
spółce kwotę podaną w fakturze. Wynika to z przedstawionych przez stronę powodową
fragmentów ugody zawartej z francuską spółką R.(...) i oświadczeń tej ostatniej, w tym
oświadczenia z dnia 23 kwietnia 2004 r., że cała kwota objęta ugodą została spłacona w
okresie od 1 listopada 2002 r. do 14 kwietnia 2004 r. Sąd Apelacyjny dopuścił dowody
zgłoszone przez stronę powodową w postępowaniu apelacyjnym, uznając, że nie są
spóźnione, ponieważ francuska spółka nie wyraziła wcześniej zgody na ujawnienie
ugody, oświadczenie zaś tej spółki o spłacie całej kwoty objętej ugodą zostało złożone
już po wyroku Sądu Okręgowego. W rezultacie, należało – zdaniem Sądu Apelacyjnego
– przyjąć, iż strona powodowa doznała szkody w wysokości kwoty objętej fakturą z dnia
9 października 2002 r., tj. w wysokości 132 489,65 zł. Wyższej szkody nie udowodniła.
Za szkodę doznana przez stronę powodową odpowiada zarówno pozwana spółka P.(...),
na podstawie art. 471 k.c., jak i pozwany ubezpieczyciel, na podstawie art. 822 k.c.
Strona powodowa zawarła z nim umowę ubezpieczenia swojej odpowiedzialności
cywilnej, obejmującą okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2001 r. Ubezpieczenie
obejmowało odpowiedzialność cywilną strony powodowej jako spedytora wobec
zleceniodawców i osób trzecich. Ubezpieczyciel zobowiązał się do pokrycia w granicach
sumy gwarancyjnej szkód doznanych przez zleceniodawców i osoby trzecie podczas
organizowania czynności ładunkowych, przeładunkowych, przewozowych,
konwojowania, składowania oraz innych związanych z przemieszczaniem przesyłek.
W skardze kasacyjnej pozwana spółka P.(...) zarzuciła Sądowi Apelacyjnemu
wydanie wyroku z naruszeniem art. 803 § 1 i 2 w związku z art. 117 §2 k.c. przez ich
niezastosowanie, pomimo zgłoszonego jeszcze przed Sądem Okręgowym zarzutu
przedawnienia roszczenia dochodzonego od pozwanej, oraz z naruszeniem art. 381,
382, 385 §1 i art. 391 §1 k.p.c. w związku z art. 227 i 232 k.p.c. oraz art. 6 k.c. i art. 368
§1 pkt 4, art. 47912
§1, art. 245, 248 i 253 k.p.c., jak też z naruszeniem art. 233 §1 k.p.c.
4
Pozwany ubezpieczyciel przytoczył natomiast jako podstawy kasacyjne
naruszenie art. 6 k.c., art. 224 §1, art. 233 §1, art. 253, 381 i 47912
k.p.c. oraz art. 3531
k.c. w związku §3 ust.1 pt. 5 wydanych przez tego ubezpieczyciela ogólnych warunków
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej spedytorów i § 10 ust. 1 lit. i oraz lit. j
postanowień szczegółowych ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej spedytora.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 187 § 1 k.p.c., pozew musi zawierać określone żądanie skierowane
do sądu oraz przytaczać okoliczności faktyczne uzasadniające to żądanie. W myśl art.
321 § 1 k.p.c., żądanie powoda uzasadnione przytoczonymi przez niego okolicznościami
faktycznymi wiąże sąd, wyznaczając granice wyrokowania. Przedmiotem dowodzenia w
sprawie są jedynie fakty istotne z punktu widzenia tak zakreślonych granic wyrokowania
(art. 227 k.p.c.).
Treść żądania strony powodowej skierowanego do pozwanej spółki P.(...) oraz
przytoczone na uzasadnienie tego żądania okoliczności faktyczne nakazują
kwalifikować to żądanie jako dochodzenie roszczenia regresowego, a dokładniej:
roszczenia o zwrot przez pozwaną, jako przewoźnika, świadczenia odszkodowawczego
spełnionego przez stronę powodową, jako spedytora, na rzecz francuskiej spółki R.(...),
jako poszkodowanego zleceniodawcy strony powodowej. Termin przedawnienia
roszczeń zwrotnych spedytora przeciwko przewoźnikom, którymi się on posługiwał przy
przewozie przesyłki, oraz początek biegu tego terminu określa art. 804 k.c., a nie – jak
twierdzi w skardze kasacyjnej pozwana spółka P.(...) – art. 803 k.c. Według art. 804 k.c.,
roszczenia przysługujące spedytorowi przeciwko przewoźnikom, którymi się on
posługiwał przy przewozie przesyłki, przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od
dnia, kiedy spedytor naprawił szkodę, albo od dnia, kiedy wytoczono przeciwko niemu
powództwo (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1998 r., I CKN 209/99,
OSNC 2000, nr 7-8, poz. 127). Przytoczony przepis różnicuje początek biegu
przewidzianego w nim sześciomiesięcznego terminu przedawnienia w zależności od
tego, czy poszkodowana strona, która udzieliła zlecenia spedycyjnego, wytoczyła
przeciwko spedytorowi powództwo o naprawienie szkody (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 21 lipca 2004 r., V CK 21/04, Biul. SN 2005, nr 1, s.11). Jeżeli do
wytoczenia takiego powództwa doszło, o początku biegu sześciomiesięcznego terminu
przedawnienia roszczenia zwrotnego spedytora przeciwko przewoźnikowi rozstrzyga
data wytoczenia wspomnianego powództwa; późniejsze spełnienie na rzecz
zleceniodawcy świadczenia odszkodowawczego przez spedytora nie ma znaczenia z
5
punktu widzenia początku biegu omawianego roszczenia zwrotnego (warto przy okazji
zaznaczyć, że podczas obowiązywania art. 611 kodeksu handlowego – odpowiednika
art. 804 k.c. – spedytor pozwany przez zleceniodawcę o naprawienie szkody mógł
przerwać, zgodnie z art. 279 pkt 2 kodeksu zobowiązań, bieg przedawnienia swego
roszczenia regresowego wobec przewoźnika przez przypozwanie go; obecnie art. 123 §
1 pkt 1 k.c. takiej możliwości nie przewiduje, co podważa prawidłowe funkcjonowanie
art. 804 k.c. i wielu innych przepisów przewidujących rozpoczęcie się biegu
przedawnienia roszczenia regresowego od dnia wytoczenia powództwa przeciwko
uprawnionemu do regresu). Jeżeli natomiast zleceniodawca nie wytoczył przeciwko
spedytorowi powództwa o naprawienie szkody, o początku biegu terminu przedawnienia
roszczenia zwrotnego spedytora przeciwko przewoźnikowi decyduje data naprawienia
przez spedytora szkody doznanej przez zleceniodawcę. W sprawie chodzi o drugą
sytuację, ponieważ z twierdzeń strony powodowej wynika, iż nie została ona pozwana
przez swego zleceniodawcę, francuską spółkę R.(...), i szkodę, jaką ten zleceniodawca
poniósł na skutek kradzieży okien oraz akcesoriów, naprawiła dobrowolnie, spełniając
świadczenie odszkodowawcze sukcesywnie, w okresie od 1 listopada 2002 r. do 14
kwietnia 2004 r. Zestawienie daty wytoczenia powództwa wszczynającego niniejszą
sprawę (9 stycznia 2003 r.) z podanymi terminami naprawienia przez stronę powodową
szkody doznanej przez zleceniodawcę prowadzi do wniosku o bezzasadności
podniesionego przez pozwaną spółkę P.(...) zarzutu przedawnienia dochodzonego od
niej roszczenia. Między 1 listopada 2002 r., datą rozpoczęcia się biegu przedawnienia
roszczenia strony powodowej przeciwko pozwanej spółce P.(...) o zwrot uiszczonej w
tym dniu przez stronę powodową zleceniodawcy pierwszej części świadczenia
odszkodowawczego, a 9 stycznia 2003 r., dniem wytoczenia powództwa
przerywającego bieg przedawnienia tego roszczenia (art. 123 §1 pkt 1 k.c.), nie upłynęło
bowiem sześć miesięcy. Roszczenia zaś o zwrot tych części świadczenia
odszkodowawczego, które strona powodowa spełniła po 9 stycznia 2003 r., zaczęły się
przedawniać dopiero w toku sprawy; w odniesieniu do tych roszczeń powództwo zostało
więc wytoczone niewątpliwie przedwcześnie, co jednak nie stanowiło przeszkody w ich
uwzględnieniu wobec zastrzeżenia zawartego w art. 316 §1 in fine k.p.c.
Z przedstawionych przyczyn za chybiony należało uznać nie tylko podniesiony
przez pozwaną spółkę P.(...) zarzut naruszenia art. 803 k.c., ale i zarzut naruszenia art.
117 §2 k.c.
6
Nieistnienie zarzucanej przez pozwaną spółkę P.(...) negatywnej przesłanki
jurysdykcyjnej w postaci przedawnienia dochodzonego od niej roszczenia uzasadniało
zbadanie materialnej zasadności tego roszczenia. Sąd Apelacyjny – jak wiadomo –
uznał jego materialną zasadność. Twierdzeń pozwanej spółki P.(...), podważających
zaskarżony wyrok również w tym zakresie, nie można podzielić.
Przede wszystkim nie można się zgodzić ze skarżącą, że w sprawie nie było
podstaw do przyjęcia odpowiedzialności odszkodowawczej strony powodowej wobec
francuskiej spółki R.(...) w następstwie kradzieży przedmiotu zlecenia spedycyjnego, ani
postaw do stwierdzenia, iż strona powodowa uiściła tej spółce odszkodowanie w kwocie
132 489, 65 zł. Fakt kradzieży przedmiotu zlecenia spedycyjnego jest bezsporny.
Mieściło się również w granicach swobodnej oceny dowodów (art. 233 §1 k.p.c.)
przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że spółka R.(...) w L. działała w imieniu francuskiej
spółki R.(...) – co nakazywało uznać za kontrahenta strony powodowej, czyli
poszkodowanego jej zleceniodawcę, właśnie francuską spółkę R.(...). Nie budzi też
zastrzeżeń określenie przez Sąd Apelacyjny wysokości szkody spowodowanej
kradzieżą na kwotę wymienioną w fakturze z dnia 9 października 2001 r. i ustalenie, że
odszkodowanie w tej wysokości zostało wypłacone przez stronę powodową
wspomnianej spółce w okresie od 1 listopada 2002 r. do 14 kwietnia 2004 r. Na ustaloną
kwotę szkody wskazuje przede wszystkim powołana faktura, a na fakt uiszczenia w
wymienionym okresie odszkodowania w tej kwocie - przede wszystkim oświadczenia
francuskiej spółki R.(...). Do tych zaś dowodów nie można odnieść zasadnie
podniesionych w skardze kasacyjnej zarzutów natury procesowej. W szczególności
dowodu z oświadczenia francuskiej spółki R.(...) potwierdzającego zapłatę dokonaną w
toku postępowania apelacyjnego nie można uznać za dowód dopuszczony z
naruszeniem art. 381 k.p.c. Podstawę prawną odpowiedzialności strony powodowej jako
spedytora za wskazaną wyżej szkodę, doznaną przez francuskiego zleceniodawcę w
wyniku kradzieży okien i akcesoriów stanowił art. 799 k.c. Według tego przepisu,
spedytor jest odpowiedzialny za przewoźników i dalszych spedytorów, którymi się
posługuje przy wykonaniu zlecenia, chyba że nie ponosi winy w wyborze. Przepis ten
ustanawia więc odpowiedzialność spedytora za przewoźników i dalszych spedytorów
opartą na domniemanej winie w wyborze. Przy czym, inaczej niż przewidziano w
zawierającym podobne uregulowanie art. 429 k.c., odpowiedzialności, o której mowa w
art. 799 k.c., nie uchyla wykazanie powierzenia przez spedytora wykonania czynności
podmiotowi, który w zakresie swej działalności zawodowej trudni się wykonywaniem
7
takich czynności. Jest to w pełni zrozumiałe – choć nie zawsze dostrzegane, czego
dowodzi glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1998 r., I CKN 209/99,
OSP 2000, z. 12, poz. 184 – ze względu na to, że zarówno umowa przewozu (art. 774
k.c.), jak umowa spedycji (art. 794 k.c.) należą do umów, w których stroną spełniającą
świadczenie charakterystyczne (przewóz, usługi spedycyjne) może być tylko podmiot
kwalifikowany przez działanie w zakresie swego przedsiębiorstwa. Z dokonanych w
sprawie ustaleń nie wynika, aby w odniesieniu do strony powodowej doszło do obalenia
wynikającego z art.799 k.c. domniemania winy w wyborze przewoźnika w osobie
pozwanej spółki P.(...). W okolicznościach sprawy ciężar dowodu w tym zakresie
spoczywał, zgodnie z art. 6 k.c., na pozwanej spółce P.(...) jako zainteresowanej w
obaleniu tego domniemania.
W tej sytuacji dowód z dokumentu ugody strony powodowej z francuską spółką
R.(...) z dnia 30 października 2002 r., do którego w toku dotychczasowego
postępowania przywiązywano tak wielką wagę, nie miał w sprawie istotnego znaczenia.
Przesłanką roszczenia zwrotnego spedytora przeciwko przewoźnikowi jest naprawienie
przez spedytora, w ramach ponoszonej wobec zleceniodawcy odpowiedzialności,
szkody doznanej przez zleceniodawcę. W sprawie, jak wyżej wyjaśniono, przesłanka ta
została wykazana w sposób nie budzący wątpliwości: na wynikającą z ustawy
odpowiedzialność odszkodowawczą ex contractu strony powodowej wobec francuskiej
spółki R.(...) wskazuje przede wszystkim bezsporny fakt utraty przedmiotu zlecenia
spedycyjnego i okoliczności jego utraty, a na wysokość należnego z tego tytułu
odszkodowania i jego uiszczenie - faktura z dnia 9 października 2001 r. oraz
oświadczenia złożone przez francuską spółkę R.(...). Trudno w tym stanie rzeczy
zaaprobować podtrzymywane w skardze kasacyjnej pozwanej spółki P.(...) twierdzenie,
że źródłem zobowiązania strony powodowej wobec francuskiej spółki R.(...) do
naprawienia szkody mogłaby być dopiero wspomniana ugoda w razie prawidłowego
dowiedzenia jej zawarcia. Dokument tej ugody może stanowić, co najwyżej – i tak go w
istocie traktował Sąd Apelacyjny – dodatkowe potwierdzenie odpowiedzialności ex
contractu strony powodowej względem francuskiego zleceniodawcy. W rezultacie,
eksponowane w rozpatrywanej skardze kasacyjnej zarzuty kwestionujące dowód „z
fragmentów ugody” należy uznać za nie mogące odnieść zamierzonego skutku,
ponieważ podnoszone w nich uchybienia przepisom postępowania nie mogły mieć
istotnego wpływu na wynik sprawy i tym samym stanowić podstawy skargi kasacyjnej
(art. 3931
pkt 2 k.p.c.).
8
Roszczenie regresowe dochodzone od spółki P.(...) miało podstawę prawną w
art. 471k.c. w związku z art. 472 k.c. i art. 90 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo
przewozowe (jedn. tekst: Dz. U z 2000 r. Nr 50, poz. 601 ze zm.). Sąd Apelacyjny trafnie
przyjął, że spółka P.(...) zawiniła zaginięcie przesyłki nie sprawdzając, czy skierowana
do niej oferta na wykonanie przewozu rzeczywiście pochodziła od prowadzących
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe I.(...) G. i P. Ż., z którymi spółka ta nigdy
wcześniej nie współpracowała. Sprawdzenie w urzędach - skarbowym i statystycznym -
istnienia tych przedsiębiorców było niewystarczające, ponieważ nie mogło zapobiec
takim przypadkom, jak ten, który się wydarzył w sprawie: przedsiębiorcy G. i P. Ż.
istnieli, jednak oferta nie pochodziła w rzeczywistości od nich. Kwestionowanie
powyższych ustaleń przez skarżącą nosi znamiona gołosłownej polemiki.
Nie zasługuje na uwzględnienie również skarga kasacyjna pozwanego
ubezpieczyciela.
Zawarte w niej liczne zarzuty dotyczące przepisów postępowania i przepisu art. 6
k.c., skierowane na podważenie prawidłowości ustaleń faktycznych, dowodzących
istnienia zobowiązania strony powodowej do naprawienia szkody na kwotę 132 489,65
zł, doznanej przez francuską spółkę R.(...) w wyniku kradzieży przedmiotu zlecenia
spedycyjnego, należy uznać za chybione z przyczyn, o których była mowa przy
rozpatrywaniu skargi kasacyjnej spółki P.(...).
Wspomniane zobowiązanie było niewątpliwie objęte zawartą przez stronę
powodową ze skarżącym umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej spedytora.
Sąd Apelacyjny zasądzając w związku z wymienioną umową od pozwanego
ubezpieczyciela dochodzoną kwotę na podstawie art. 822 k.c. nie naruszył także art.
3531
k.c. przez niezastosowanie się do powołanych w skardze kasacyjnej postanowień
wzorców umownych, przy których użyciu umowa ta została zawarta.
Do zastosowania postanowienia wyłączającego odpowiedzialność
ubezpieczyciela w razie zawinienia utraty przesyłki przez nadawcę nie było podstaw w
ustalonym stanie faktycznym sprawy. Z niepodważonych skutecznie ustaleń Sądu
Apelacyjnego (co do naruszenia art. 233 §1 jako podstawy skargi kasacyjnej w stanie
prawnym obowiązującym do 5 lutego 2005 r. por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
20 maja 2004 r., II CK 354/03, Biul. SN 2004, nr 12, s. 7) wynika, że spółka R.(...)
działająca w imieniu francuskiego zleceniodawcy usługi spedycyjnej wydając przesyłkę
kierowcy legitymującemu się dokumentami wystawionymi na I.(...) nie naruszyła
wymaganych reguł staranności.
9
Postanowienie zastrzegające, że spedytor nie może zaspokoić roszczeń osób
trzecich ani złożyć im obietnicy zapłaty odszkodowania bez zgody ubezpieczyciela,
przypomina rozwiązanie przyjęte obecnie w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r.
o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i
Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, po. 1152 ze zm. –
dalej: „ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych”). Według powołanego przepisu,
zaspokojenie lub uznanie przez osobę objętą ubezpieczeniem obowiązkowym
odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w
związku z ruchem tych pojazdów lub przez osobę objętą ubezpieczeniem
obowiązkowym odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa
rolnego roszczenia o naprawienie wyrządzonej przez nią szkody nie ma skutków
prawnych względem zakładu ubezpieczeń lub Polskiego Biura Ubezpieczycieli
Komunikacyjnych, które nie wyraziły na to uprzednio zgody. Rozwiązanie to jest
przejawem nieufności do dowodów uznania roszczenia o spełnienie świadczenia i do
dowodów dobrowolnego spełnienia świadczenia przy ustalaniu istnienia zobowiązania
objętego ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej, ze względu na możliwość
fingowania tych dowodów na szkodę ubezpieczyciela. W przytoczonym przepisie
problem rozwiązano w ten sposób, że wymienione dowody uznano za wystarczające do
przyjęcia istnienia zobowiązania objętego obowiązkowym ubezpieczeniem
odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych lub obowiązkowym
ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej rolników tylko wtedy, gdy uznanie przez
ubezpieczonego (i zarazem ubezpieczającego) roszczenia o naprawienie szkody albo
dobrowolne zaspokojenie tego roszczenia nastąpiło za uprzednią zgodą
ubezpieczyciela. W innych sytuacjach jest to wykluczone. Co oczywiście nie oznacza,
że uznanie przez ubezpieczonego roszczenia o naprawienie szkody lub dobrowolne jej
naprawienie bez uprzedniej zgody ubezpieczyciela uchyla samo przez się
odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej. W takich razach ustalenie istnienia zobowiązania objętego
obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej wymienionym w art. 4 pkt. 1
lub w art. 4 pkt. 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych może nastąpić jedynie po
ocenie dowodu uznania roszczenia lub dowodu dobrowolnego zaspokojenia roszczenia
w ramach całokształtu zebranego materiału dowodowego zgodnie z zasadą wyrażoną w
art. 233 § 1 k.p.c. Ogólniejszy charakter założenia leżącego u podstaw rozwiązania
przyjętego w art. 21 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, zbieżnego z
10
myślą przyświecającą normie art. 233 §1 k.p.c., sprawia, że podobnie jak wspomniane
rozwiązanie należy interpretować postanowienia wzorców umowy zastrzegających, że
ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej nie może uznać objętego tym
ubezpieczeniem roszczenia ani dobrowolnie go zaspokoić bez zgody ubezpieczyciela;
dotyczy to także postanowienia wzorca umownego powołanego w skardze kasacyjnej
pozwanego ubezpieczyciela. Wymaganie, które ma na względzie to ostatnie
postanowienie, zostało w sprawie spełnione. Istnienie zobowiązania strony powodowej
objętego zawartą przez nią umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zostało
ustalone – o czym była już wcześniej mowa - przy uwzględnieniu oświadczeń
francuskiej spółki R.(...) stwierdzających zapłatę odszkodowania w ramach całokształtu
zebranego w sprawie materiału dowodowego ocenionego zgodnie z art. 233 §1 k.p.c.
Mając powyżej na względzie, orzeczono jak w sentencji (art. 39312
k.p.c. w
związku z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy – prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z
2005 r. Nr 13, poz. 98). Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu stanowiły przepisy
art. 98 i 108 §1 k.p.c.