Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 690/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 maja 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa C. (…) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł.
przeciwko P. (…) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 6 maja 2005 r., kasacji strony
powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 lipca 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
1) zmienia zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 31 marca
2004 r., sygn. akt XGc (…) w ten sposób, że nakaz zapłaty z dnia 7 marca 2003 r.
wydany przez Sąd Okręgowy w Ł., sygn. akt X GNc (…) w całości utrzymuje w
mocy;
2) zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 17.950,60 zł (siedemnaście
tysięcy dziewięćset pięćdziesiąt złotych 60/100) tytułem kosztów postępowania
apelacyjnego i kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo uznając skuteczność oświadczenia o
potrąceniu poprzednika prawnego pozwanego, ponieważ w dniu 21 stycznia 2003 r., tj.
w dacie uzyskania wiadomości o cesji dokonanej w dniu 17 stycznia 2003 r.,
wierzytelność jego była potrącalna, tj. wymagalna i zaskarżalna. Okoliczność, że
oświadczenie pozwanego o potrąceniu dotarło do cedenta w dniu 30 stycznia 2003 r.
uznał ten Sąd za pozostającą bez wpływu na skuteczność dokonanego potrącenia
wobec wcześniejszego powstania stanu potrącalności.
Apelację powoda oddalił Sąd drugiej instancji, uznając za skuteczne potrącenie
wzajemnej wierzytelności przysługującej poprzednikowi prawnemu pozwanego w
sytuacji, w której jego oświadczenie o potrąceniu złożone zostało zbywcy już po
dokonaniu przez tegoż cedenta przelewu jego wierzytelności na osobę trzecią, tj.
powoda (cesjonariusza). Wskazując na przepis art. 512 k.c. Sąd odwoławczy uznał
skuteczność zgłoszenia wzajemnej wierzytelności do potrącenia do czasu powzięcia
wiadomości o dokonaniu przelewu. Przyjął jednak zarazem, że o skuteczności
dokonanego potrącenia przesądza oświadczenie pozwanego z dnia 3 grudnia 2002 r. o
potrąceniu, a okoliczność, że oświadczenie to dotarło do cedenta – spółki W.(…)
dopiero w dniu 30 stycznia 2003 r. uznał Sąd Apelacyjny za pozostającą bez wpływu na
skuteczność dokonanego potrącenia.
Kasacja powoda zarzuca naruszenie następujących przepisów prawa
materialnego: art. 498 k.c., art. 499 k.c., art. 512 k.c., art. 513 k.c. W ramach drugiej
podstawy kasacyjnej zgłoszono zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., Powód wniósł o
zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez utrzymanie w mocy nakazu zapłaty z dnia 7
marca 2003 r., wydanego w sprawie GNc (…), w zakresie kwoty 94.587,63 zł wraz z
odsetkami, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. uzasadnia skarżący dowolną oceną
dokumentów i dat ich sporządzenia, podkreślając, że oświadczenie pozwanego
o potrąceniu z dnia 3 grudnia 2002 r. zostało przekazane jego dłużnikowi w dniu
30 stycznia 2003 r., a więc już po otrzymaniu przez pozwanego w dniu 21 stycznia 2003
r. zawiadomienia o dokonanym przelewie wierzytelność W. (…) – sp. z o.o. na rzecz
powoda.
3
Naruszenie przepisów prawa materialnego wiąże skarżący z pominięciem przez
Sąd Apelacyjny daty otrzymania przez pozwanego zawiadomienia o dokonaniu
przelewu, którą uznaje za mającą kluczowe znaczenie. Powód twierdzi, że dla
dokonania potrącenia nie wystarcza samo sporządzenie oświadczenia o potrąceniu,
lecz konieczne jest przekazanie go do wiadomości adresatowi oświadczenia, a to
nastąpiło w dniu 30.01.2003 r., a więc już po otrzymaniu przez pozwanego w dniu
21.01.2003 r. zawiadomienia o przelewie.
Naruszenie art. 513 k.c. uzasadnia powód tym, że zgłoszenie przez pozwanego
zarzutu potrącenia wobec zbywcy wierzytelności nie mogło skutkować umorzeniem
wierzytelności nabywcy w oparciu o ten przepis, który stanowi o zarzutach
przysługujących dłużnikowi przeciwko nabywcy wierzytelności. Złożenie przez
pozwanego oświadczenia o potrąceniu w dniu 30.01.2003 r. wobec cedenta nie mogło
więc skutkować umorzeniem wierzytelności nabywcy, czyli powoda (cesjonariusza).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja okazała się usprawiedliwiona wskutek trafności większości zarzutów
zgłoszonych w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej.
Nie okazał się natomiast usprawiedliwiony zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.,
uzasadniony dowolną oceną dokumentów i uznaniem, że daty tych dokumentów nie
nasuwały wątpliwości co do daty dokonania transakcji, a tym samym co do skuteczności
składanych oświadczeń. Sąd Apelacyjny zasadnie nie zakwestionował trafnego
ustalenia Sądu pierwszej instancji, że poprzednik prawny pozwanego, tj. spółka G.(…),
została powiadomiona w dniu 21 stycznia 2003 r. przez swego wierzyciela, tj. spółkę
W.(…), o dokonanym przez tę ostatnią w dniu 17 stycznia 2003 r. przelewie
wierzytelności na rzecz powódki. Prawidłowym jest również ustalenie dokonane na
podstawie treści dokumentów, że oświadczenie o potrąceniu poprzednika prawnego
pozwanego, tj. spółki G.(…), z dnia 3 grudnia 2002 r. dotarło do jego wierzyciela, a
zarazem cedenta, tj. spółki W.(…), dopiero w dniu 30 stycznia 2003 r. Ustalenia te mają
swoją podstawę w dokumentach, których ocena dokonana przez Sąd odwoławczy nie
dowodzi dokonania jej z naruszeniem zasady swobodnej oceny dowodów określonej w
art. 233 § 1 k.p.c.
Wobec braku usprawiedliwionej drugiej podstawy kasacyjnej, oceny zarzutów
naruszenia przepisów prawa materialnego należało dokonać z uwzględnieniem stanu
faktycznego, będącego podstawę orzekania dla Sądu drugiej instancji.
4
Zasadnie zarzucił skarżący naruszenie art. 499 k.c. bowiem Sąd Apelacyjny
błędnie uznał, że poprzednik prawny pozwanego dokonał potrącenia już w dniu
3 grudnia 2002 r., tj. w dacie sporządzenia dokumentu zawierającego oświadczenie o
potrąceniu, błędnie uznając zarazem za okoliczność pozostającą bez wpływu na
skuteczność dokonania potrącenia datę, w której oświadczenie to dotarło do cedenta.
Tymczasem przepis art. 499 k.c. wiąże skuteczność dokonania potrącenia nie z chwilą
sporządzenia dokumentu zawierającego oświadczenie o potrąceniu, ale z chwilą
złożenia oświadczenia drugiej stronie, co z mocy art. 61 § 1 k.c. oznacza dotarcie
oświadczenia do adresata w taki sposób, że mógł on się zapoznać z jego treścią. Skoro
więc z niezakwestionowanych skutecznie ustaleń faktycznych wynika, że oświadczenie
o potrąceniu dotarło do adresata dopiero w dniu 30 stycznia 2003 r., to dopiero w tej
dacie można byłoby oceniać skuteczność złożonego oświadczenia z uwzględnieniem
ewentualnego wystąpienia innych przesłanek dopuszczalności dokonania potrącenia.
Uznanie skuteczności dokonania potrącenia przed datą skutecznego złożenia
drugiej stronie oświadczenia o potrąceniu dowodzi trafności zarzutu kasacji
niewłaściwego zastosowania art.499 k.c. przez Sąd drugiej instancji.
Zasadny okazał się również zarzut naruszenia art. 512 k.c. przez jego
niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji błędne uznanie skuteczności dokonania
potrącenia wobec nabywcy wierzytelności mimo istniejącego ustalenia, że złożenie
oświadczenia o potrąceniu wobec jej zbywcy dokonane zostało już po dacie
dowiedzenia się przez potrącającego o zbyciu wierzytelności na rzecz powoda.
Tymczasem przepis art. 512 k.c., statuujący zasadę ochrony dłużnika
działającego w dobrej wierze, ogranicza skuteczność wobec nabywcy wierzytelności
spełnienia przez dłużnika świadczenia (a także zgłoszenia zarzutu potrącenia), wobec
poprzedniego wierzyciela, tylko do chwili skutecznego zawiadomienia dłużnika przez
zbywcę o dokonanym przelewie. Zasada wyrażona w tym przepisie ma bowiem
zastosowanie także do innych czynności dokonanych między dłużnikiem a poprzednim
wierzycielem, do których należy niewątpliwie zaliczyć potrącenie wierzytelności. Innymi
słowy, wbrew stanowisku zawartemu w zaskarżonym orzeczeniu, o dopuszczalności
skutecznego zgłoszenia zarzutu potrącenia wierzytelności wobec jej zbywcy rozstrzyga
chwila powzięcia przez dłużnika wiadomości o dokonanym przelewie. Stanowisko takie
aprobowane jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który stwierdził, że o skuteczności
zgłoszenia przez dłużnika do potrącenia wzajemnej wierzytelności przysługującej mu
wobec swego wierzyciela rozstrzyga czas powzięcia przez dłużnika wiadomości
5
o dokonanym przelewie wierzytelności na osobę trzecią (wyrok SN z dnia 29 listopada
2001 r., V CKN 1537/00, OSNC 2002/9/113). Skoro w niniejszej sprawie jest bezsporne,
że poprzednik prawny pozwanego w niniejszym procesie złożył wobec cedenta
oświadczenie o potrąceniu wzajemnej wierzytelności już po wcześniejszym dotarciu do
niego zawiadomienia o przelewie wierzytelności cedenta na osobę trzecią, to zarzut
naruszenia art. 512 k.c. okazał się uzasadniony, wobec braku w tym przepisie podstaw
do uznania przez Sąd Apelacyjny potrącenia za dokonane skutecznie w ustalonym
stanie faktycznym.
O skuteczności dokonanego przez poprzednika prawnego pozwanego potrącenia
wobec powoda – nabywcy wierzytelności nie może również przesądzać w ustalonym
stanie faktycznym przepis art. 513 § 1 k.c., którego naruszenie trafnie zarzucono w
kasacji. Przepis ten również wyraża zasadę ochrony dłużnika polegającą na
niepogarszaniu jego sytuacji prawnej na skutek dokonania cesji, ale aktualizacja tej
ochrony następuje wskutek zgłoszenia przez dłużnika wobec nabywcy wierzytelności
choćby jednego z możliwych zarzutów, które przysługiwały dłużnikowi przeciwko zbywcy
w chwili powzięcia wiadomości o przelewie. Posłużenie się przez ustawodawcę
sformułowaniem „wszelkie zarzuty” obejmuje więc również zarzut potrącenia. Jednakże
z niezakwestionowanych skutecznie ustaleń zaaprobowanych przez Sąd drugiej
instancji, a mających potwierdzenie w dokumencie na k. (…) akt, wynika, że
oświadczenie poprzednika prawnego strony pozwanej w przedmiocie zgłoszenia zarzutu
potrącenia zostało doręczone w dniu 30 stycznia 2003 r. zbywcy wierzytelności, tj.
spółce W.(…), a nie nabywcy wierzytelności, czyli powodowi. Zasadnie więc wywodzi
strona skarżąca, że skutkiem zgłoszenia zarzutu potrącenia dokonanego wobec zbywcy
wierzytelności nie może być umorzenie wierzytelności jej nabywcy w oparciu o art. 513
k.c., a zaaprobowanie w takiej sytuacji przez Sąd odwoławczy stanowiska Sądu
pierwszej instancji, iż doszło w ustalonym stanie faktycznym do umorzenia
wierzytelności powodowego nabywcy, nastąpiło z naruszeniem przepisu art. 513 § 1 k.c.
Uwzględniając okoliczność, że podstawa naruszenia prawa materialnego okazała
się uzasadniona, a zarzut naruszenia przepisu procesowego okazał się nieuzasadniony,
Sąd Najwyższy zmienił zaskarżony wyrok i orzekł co do istoty sprawy, działając na
podstawie art. 39315
k.p.c., znajdującego w niniejszej sprawie zastosowanie na
podstawie art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego… (Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98), oraz na podstawie art.496
k.p.c.
6
O kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego orzeczono na podstawie
art. 98 § 1 k.p.c., art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 i 2 i
§ 12 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenie przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu
(Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).