Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 669/04
POSTANOWIENIE
Dnia 19 maja 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Marek Sychowicz
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku H. C.
przy uczestnictwie A. C., M. C., M. C., D. S. i M. S.
o podział majątku spółki, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 maja
2005 r., kasacji uczestników D. S. i M. S. od postanowienia Sądu Okręgowego w Ś. z
dnia 8 kwietnia 2004 r., sygn. akt VI Ga (…),
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w D. z
dnia 13 listopada 2003 r. sygn. V GNs (…), znosi postępowanie apelacyjne i
postępowanie przed Sądem pierwszej instancji toczące się po dniu
30 października 2001 r. i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w D. do
ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w D. postanowieniem z dnia 13 listopada 2003 r. dokonał
podziału majątku wspólnego wspólników po rozwiązaniu spółki cywilnej.
Z punktu I sentencji postanowienia wynika, że w skład majątku wspólnego
wspólników wchodzą: nieruchomości zabudowane położne w Ś. i B., których wartość
wynosi odpowiednio 445 000 zł i 419 900 zł, ruchomości opisane w 96 punktach, ze
wskazaniem ilości i wartości poszczególnych przedmiotów, pożytki z nieruchomości
wartości 348 770,27 zł i szczegółowo opisane wierzytelności wartości 25 456,98 zł.
Sąd przyznał uczestnikom postępowania – M. S. i D. S. na współwłasność w
częściach równych nieruchomość położoną w Ś. oraz oznaczone ruchomości i
2
wierzytelności łącznej wartości 533 783,38 zł (pkt II sentencji), a wnioskodawczyni w 5/8
częściach i uczestnikom postępowania – A. C., M. C. i M. C. po 1/8 części prawo
użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w B. oraz na współwłasność w tych
samych częściach oznaczone ruchomości i wierzytelności łącznej wartości 452 427,01
zł (pkt III sentencji), zasądził solidarnie od uczestników – M. S. i D. S. na rzecz
wnioskodawczyni kwotę 138 152,75 zł oraz na rzecz uczestników postępowania – A. C.,
M. C. i M. C. po 27 630,55 zł tytułem wyrównania udziałów (pkt IV sentencji), cofnął
wnioskodawczyni zwolnienie od kosztów sądowych i orzekł o obowiązku ich poniesienia
(pkt V i VI sentencji), przyznał zarządcy – U. G. 25 000 zł wynagrodzenia i 999,28 zł
tytułem zwrotu wydatków (pkt VII sentencji), zarządził wypłatę na rzecz zarządcy tytułem
wynagrodzenia i zwrotu wydatków kwoty 1000 zł uiszczonej przez wnioskodawczynię
jako zaliczka na poczet zabezpieczenia roszczenia i kwoty 4146,91 zł złożonej do
depozytu sądowego (pkt VIII sentencji), zasądził na rzecz zarządcy od wnioskodawczyni
i uczestników postępowania oznaczone kwoty tytułem wynagrodzenia i zwrotu
wydatków (pkt IX sentencji).
Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawczyni wraz z uczestnikami postępowania –
S. C., M. S. i D. S. prowadziła w formie spółki cywilnej działalność gospodarczą,
oznaczoną w umowie jako sprzedaż w cenach hurtowych i detalicznych oraz skup
i sprzedaż artykułów pochodzenia zagranicznego. Spółka została rozwiązana wyrokiem
Sądu Wojewódzkiego w W. z siedzibą w Ś. z dnia 22 października 1998 r.
W toku postępowania sądowego zmarł uczestnik postępowania – S. C. Jego
spadkobiercami – zgodnie z postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku – są dzieci:
A., M. i M. C.
Sąd, dokonując podziału nieruchomości, kierował się tym, że M. i D. S. prowadzą
działalność gospodarczą w nieruchomości położonej w Ś., a wnioskodawczyni ma
siedzibę własnej firmy w innym miejscu. W tej sytuacji – zdaniem Sądu – nieruchomość
położona w B. należało przyznać wnioskodawczyni i jej dzieciom jako następcom
prawnym zmarłego uczestnika postępowania.
Podział ruchomości Sąd przeprowadził według miejsca ich przechowywania
i używania. W konsekwencji wnioskodawczyni i spadkobiercy S. C. otrzymali
ruchomości znajdujące się w ośrodku wypoczynkowym w B., a M. i D. S. – w
nieruchomości w Ś.
Sąd zaliczył do majątku spółki – na podstawie art. 207 k.c. – pożytki, jakie
uzyskali D. i M. S. z tytułu używania nieruchomości w Ś. i w B. Wartość pożytków,
3
ustalona na podstawie opinii biegłego, wynosi 348 770,27 zł. Sąd uznał, że pożytki
należą się byłym wspólnikom w częściach równych, ponieważ takie były ich udziały w
spółce. Według tej zasady Sąd podzielił także wierzytelności spółki, w tym także
przedawnione.
Kwoty zasądzone w pkt IV sentencji postanowienia obejmują wyrównanie
wartości udziałów w przyznanym majątku nieruchomym i ruchomym (w tym
w wierzytelnościach) oraz pożytki.
Postanowienie zaskarżyli uczestnicy postępowania – M. i D. S.. Sąd Okręgowy w
Ś. postanowieniem z dnia 8 kwietnia 2004 r. oddalił jednak ich apelacje, podzielając
ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.
W kasacji, opartej na obu podstawach z art. 3931
k.p.c., pełnomocnik uczestników
postępowania – M. i D. S. zarzucił naruszenie art. 378 § 1, art. 386 § 2 , art. 379 pkt 2,
art. 321, art. 278 w zw. art. 236, art. 618 § 1 k.p.c., art. 624 w zw. art. 320 k.p.c. w zw. z
art. 212 § 3 k.c., art. 614, art. 939, art. 227 w zw. z art. 309, art. 299, art. 622 § 2, art.
632 k.p.c. Powołując się na te podstawy kasacyjną wniósł o uchylenie orzeczeń Sądów
obu instancji, zniesienie postępowania od dnia 30 października 2001 r. i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy rozważyć zarzut nieważności postępowania,
ponieważ jego uwzględnienie powoduje najdalej idące skutki procesowe (art. 386 § 2
k.p.c. w zw. z art. 39319
k.p.c.).
Postępowanie w niniejszej sprawie, na etapie przed Sądem pierwszej instancji,
uległo – co jest bezsporne – zawieszeniu na skutek śmierci uczestnika postępowania S.
C. w dniu 19 maja 2001 r. Zostało ono podjęte postanowieniem z dnia 30 października
2001 r. po zgłoszeniu się spadkobierców zamarłego, wśród których były jego małoletnie
dzieci: A. C., M. C. i M. C. Dwoje z nich (A. C. i M. C.) osiągnęło pełnoletność krótko
przed wydaniem orzeczenia przez Sąd pierwszej instancji, M. C. był natomiast
niepełnoletni jeszcze w chwili wydawania postanowienia przez Sąd Okręgowy.
Wymienionych spadkobierców S. C. reprezentowała ich matka – H. C., będąca
wnioskodawczynią w niniejszej sprawie.
Przepis art. 98 § 2 k.r.o. stanowi, że żadne z rodziców nie może reprezentować
dziecka przy czynnościach prawnych między dziećmi a jednym z rodziców, jak i przy
czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem,
chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo
4
dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.
Przytoczone przepisy stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym
organem państwowym (art. 98 § 3 k.r.o.). Jeżeli żadne z rodziców nie może
reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską , reprezentuje je kurator
ustanowiony przez sąd opiekuńczy (art. 99 k.r.o.).
W sytuacjach wskazanych w art. 98 § 2 i 3 k.r.o. sąd rozpoznający sprawę ma
obowiązek – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 4 października 1966 r.,
II CZ 117/66 (OSNC 1967, nr 2, poz. 40) – zwrócić się do sądu opiekuńczego o
ustanowienie kuratora dla strony (uczestnika postępowania) nie mającej zdolności
procesowej. Regułą przy tym jest, że powinno się ustanowić tylu kuratorów, ile dzieci ma
być reprezentowanych. W postępowaniu nieprocesowym wyłączenie rodziców należy
ocenić ad casum i przyjmować je – co podkreśla się także w piśmiennictwie – wtedy,
gdy istnieje możliwość choćby nawet teoretycznej sprzeczności interesów (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1997 r., I CKU 13/97, Prok. i Pr.
1998, nr 3, poz. 29).
Nie ulega wątpliwości, że w niniejszej sprawie – przede wszystkim ze względu na
potrzebę ustalenia składu i wartości podlegającego podziałowi majątku – mogła
występować sprzeczność interesów między małoletnimi uczestnikami postępowania a
ich matką H. C. Istniała także możliwość sprzeczności interesów między małoletnimi
uczestnikami postępowania. W tej sytuacji należało podzielić pogląd skarżących, że
możliwość reprezentowania w sprawie małoletnich uczestników przez matkę była
wyłączona. W konsekwencji trafny jest zarzut skarżących, że postępowanie jest
dotknięte nieważnością, ponieważ małoletni uczestnicy postępowania, nie mający
zdolności procesowej (art. 65 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), byli pozbawieni
przedstawiciela ustawowego (art. 379 pkt 2 k.p.c.).
Nie ulega też wątpliwości, że podział majątku spółki, do którego znajdują
zastosowanie przepisy o zniesieniu współwłasności, należy do kategorii czynności
przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem. Stosownie do art. 101 § 3 k.r.o.
rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności
przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich
czynności przez dziecko. W przytoczonym przepisie chodzi o zezwolenie organu
państwowego, a nie o zgodę osoby trzeciej w rozumieniu art. 63 k.c. Przepisy przeto
tego ostatniego artykułu nie mogą mieć zastosowania do zezwolenia, o którym mowa,
nawet w drodze analogii. Nie do przyjęcia jest też pogląd – co podkreślono w
5
piśmiennictwie – ze zezwolenie sądu opiekuńczego może zastąpić ocena sądu
orzekającego w sprawie majątkowej. Tymczasem w niniejszej sprawie – co jest
bezsporne – H. C. jako przedstawiciel ustawowy małoletnich uczestników postępowania,
zarządzający ich majątkiem zadecydowała o jego podziale bez zezwolenia sądu
opiekuńczego. W tej sytuacji zaaprobowanie tej czynności przez uczestników
postępowania po osiągnięciu przez nich pełnoletności, z powodów wyżej
przedstawionych, jest pozbawione prawnego znaczenia.
Ze względu na konsekwencje stwierdzonej nieważności postępowania
bezprzedmiotowa stała się ocena podstaw kasacyjnych w pozostałym zakresie.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy – na podstawie art. 39313
§ 1 w zw.
z art. 39319
oraz w zw. z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz. U. Nr 13, poz. 98)
orzekł, jak w sentencji postanowienia.