Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 42/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 lipca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa A. K.
przeciwko Parafii pod wezwaniem św. (…) w T.
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej T. W.
o nakazanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 7 lipca 2005 r., kasacji
interwenienta ubocznego od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 22 września 2004 r.,
sygn. akt I ACa (…),
oddala kasację i zasądza od interwenienta ubocznego T. W. na rzecz powódki A.
K. kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) kosztów procesu za instancję
kasacyjną.
Uzasadnienie
W uwzględnieniu apelacji powódki A. K. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony
wyrok oddalający powództwo i nakazał pozwanej Parafii pod wezwaniem św. (…) w T.
przeprowadzenie na jej koszt ekshumacji zwłok J. W. i pochowania ich w innym miejscu.
2
Nadto nakazał przywrócenie do stanu poprzedniego miejsca pochówku B. K. oraz orzekł
o kosztach procesu za obie instancje.
Z ustaleń przytoczonych w uzasadnieniu zaskarżonego kasacją wyroku Sądu
Apelacyjnego wynika, że na cmentarzu zarządzanym przez pozwaną Parafię został
pochowany w 1945 r. ojciec powódki B. K. Powódka uiściła należne opłaty. Jednakże
wskutek omyłkowo opuszczonej w nazwisku zmarłego litery „i” nazwisko zmarłego
figurowało w dokumentacji cmentarza jako „B. K.” i uiszczona opłata nie została
właściwie odnotowana. Powódka i jej rodzina opiekowała się grobem a odwiedzający
cmentarz ich kuzyn K. S. w październiku 1998 r. stwierdził, że grób ojca powódki został
usunięty. J. W. – żona interwenienta ubocznego T. W. zmarła w lipcu 1998 r., a jako
wolne miejsce jej pochówku został wskazany grób ojca powódki, który był wówczas
zaniedbany, bez płyty nagrobnej i nazwiska osoby zmarłej. Miejsce to zostało wykupione
przez T. W. i za zgodą pozwanej Parafii urządzona część podziemna grobowca dla
zmarłej J. W. Powódka nie wyraziła zgody na propozycje ugodowe. Z powołaniem się na
stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu orzeczenia z dnia 15 kwietnia
2004 r. uchylającego wyrok Sądu Apelacyjnego oddalający apelację powódki A. K., Sąd
Apelacyjny stwierdził, że motywacja Sądu I instancji zawarta w uzasadnieniu wyroku
oddalającego powództwo w uwagi na zasady współżycia (art. 5 k.c.) nie może być
podzielona. Bezsporny stan faktyczny wskazuje, że usunięcie skutków naruszenia może
polegać wyłącznie na przywróceniu stanu poprzedniego tj. ekshumacji i przeniesieniu w
inne miejsce zwłok J. W.
Jest to rozwiązanie powodujące głębokie przeżycie związane ze zmianą miejsca
pochowania zwłok J. W., to jednakże w dalszej perspektywie okaże się rozwiązaniem
zapewniającym możliwość spokojnego wykonywania przysługującego rodzinie zmarłej
prawa kultywowania pamięci o zmarłej.
Kasację wniósł interwenient uboczny T. W.
Skarżący wyrokowi Sądu Apelacyjnego zarzucił naruszenie prawa materialnego
tj. art. 23 i 24 k.c. przez błędną ich wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, na mocy
których Sąd drugiej instancji udzielił pełnej a zarazem nieadekwatnej ochrony do stopnia
naruszenia dobra osobistego. Nadto skarżący zarzucił błędną wykładnię art. 5 k.c., - co
w rozpoznawanej sprawie doprowadziło – do utraty prawa podmiotowego jakim jest
prawo do niezakłóconego spokoju zmarłej J. W. i sprawowania kultu osoby zmarłej
przez członków jej rodziny.
3
Wskazując na powyższe skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku
i orzeczenie przez Sąd Najwyższy co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa,
ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego jej rozpoznania z zasądzeniem kosztów procesu.
Powódka A. K. wnosiła o oddalenie kasacji z zasądzeniem kosztów procesu.
Sąd Najwyższy – po uwzględnieniu postanowień art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia
2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego… (Dz. U. z 2005 r. Nr 13,
poz. 98) zważył, co następuje:
Podejmując ocenę zasadności kasacji, zwalczającej – jak to określa skarżący –
zastosowanie tak drastycznego i najdalej idącego środka ochrony jakim jest
przywrócenie stanu poprzedniego poprzez ekshumację zwłok – należy, na tle
bezspornego stanu faktycznego, odnieść się do stanowiska Sądu Najwyższego
wyrażonego w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 kwietnia 2004 r. sygn. akt IV CK 284/03.
Uchylając wyrok Sądu Apelacyjnego oddalający apelację powódki A. K. od wyroku Sądu
pierwszej instancji, Sąd Najwyższy wskazał na trudne i skomplikowane położenie, w
jakim znalazły się rodziny obojga zmarłych, spoczywających obecnie we wspólnym
miejscu, co nastąpiło bez winy rodziny obojga zmarłych. Rodziny te nie zdołały osiągnąć
pojednania opartego na wzajemnym zrozumieniu i tolerancji. Sfera uczuciowa związana
z kultem pamięci osoby najbliższej należy do intymnej i skomplikowanej dziedziny
ludzkich uczuć, a do powątpiewania w ich szczerość czy autentyczność nie ma podstaw.
W doktrynie i judykaturze zostało sprecyzowane, na czym polega dobro osobiste
związane z kultem zmarłego, ze wskazaniem uprawnień służących ochronie tej sfery
uczuciowej. Do takich uprawnień należy wyłączność korzystania z terenu na urządzenie
grobu, ustawienia nagrobka, pielęgnacji grobu, odwiedzanie go, odbywanie ceremonii
religijnych, kontemplacji itp. Wskazane kryteria wyznaczają rozsądne granice ochrony w
omawianej dziedzinie. Nie można podważyć, czy też zakwestionować wyrażonego przez
Sąd Apelacyjny zapatrywania stwierdzającego że w bezspornym stanie faktycznym
usunięcie skutków naruszenia może nastąpić wyłącznie przez przywrócenie stanu
poprzedniego, tj. ekshumację i przeniesienie w inne miejsce zwłok J. W. Podzielenie
odmiennego stanowiska, wyrażonego w kasacji, oznaczałoby dla powódki bezpowrotną
utratę możliwości sprawowania kultu zmarłego ojca i tym samym utratę przysługującego
jej prawa podmiotowego. Kwestionowane orzeczenie pozwoli – po jego wykonaniu – na
kultywowanie pamięci osób zmarłych przez obie rodziny. Podzielić w tym zakresie
należy w całości stanowisko Sądu Apelacyjnego. Podniesiona na marginesie – jak to
4
stwierdza kasacja – powstała kolizja w zakresie wykonania orzeczenia wywołująca
naruszenie § 5 ust. 2 rozporządzenia w spawie urządzenia cmentarzy została
sformułowana w sposób nie pozwalający na merytoryczne odniesienie się do istoty tego
zarzutu. Dotyczy on stosunku prawnego łączącego dysponenta grobu z zarządem
cmentarza i powołanego przepisu rozporządzenia, które koncentruje się na regulacji
zagadnień o charakterze porządkowo organizacyjnym mającym zapewnić realizację
przewidzianych w ustawie postaci korzystania z cmentarza. Z powyższego wynika, że
kasacja jako nie zawierająca usprawiedliwionej podstawy podlega oddaleniu (art. 39312
k.p.c.). O żądanych kosztach procesu od interwenienta ubocznego orzeczono na
podstawie art. 107 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 i 39319
k.p.c. w brzmieniu i numeracji
obowiązującej w chwili wydania zaskarżonego orzeczenia.