III CK 39/05
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:18-11-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III CK 39/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 września 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa K. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń "Na Życie" S.A., Inspektoratowi w R.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 września 2005 r., kasacji
powoda od wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 27 września 2004 r., sygn. akt V Ca
(...),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w S. do
ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 27 września 2004 r. oddalił apelację od
wyroku Sądu Rejonowego w S. z dnia 22 kwietnia 2004 r., którym rozstrzygnięto o
żądaniu zapłaty, z którym K. P. wystąpił przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń na Życie
S.A. Inspektorat w R.
2
Stan faktyczny sprawy nie budził kontrowersji. Ojciec powoda A. P. zawarł w dniu
28 grudnia 1984 r. z poprzednikiem prawnym pozwanej Spółki umowę zaopatrzenia
dzieci na rzecz powoda. Sumę ubezpieczenia określono na kwotę 100.000 starych
złotych. Po upływie osiemnastu lat powód miał otrzymać kwotę 258.400 starych złotych.
Po upływie okresu ubezpieczenia Zakład Ubezpieczeń na Życie zaproponował
powodowi wypłatę świadczenia w wysokości 880 zł, a później w wysokości 1800 zł. K.
P. proponowanej kwoty nie przyjął.
Sąd pierwszej instancji uznał, że w sprawie zachodzą przesłanki dokonania
waloryzacji świadczenia należnego powodowi. Jako miernik waloryzacji przyjęte zostało
średnie wynagrodzenie miesięczne. Posługując się tym kryterium Sąd dokonał
waloryzacji sumy ubezpieczenia i obliczył, że zwaloryzowana kwota wynosi 8906,31 zł.
Uznał, że ryzyko związane ze spadkiem wartości nabywczej pieniądza obciąża strony
po połowie i zasądził na rzecz powoda kwotę 4453,15 zł.
Sąd Okręgowy oddalając apelację powoda podzielił oceny Sądu pierwszej
instancji. Zaakceptował zarówno miernik, którym posłużył się Sąd Rejonowy, jak również
rozkład ryzyka zmian wartości nabywczej pieniądza. Uznał także za prawidłowe
dokonanie waloryzacji nominalnej sumy ubezpieczenia (100.000 starych złotych), a nie
sumy ubezpieczenia powiększonej o ustalone w umowie odsetki (258.400 starych
złotych). Sąd drugiej instancji wskazał, że suma ubezpieczenia powiększała się o
ustaloną w umowie stopę odsetek, zatem dokonanie waloryzacji kwoty wyższej
stanowiłoby dwukrotne dokonywanie waloryzacji sumy ubezpieczenia. Sąd odwołał się
także do tego, że ustalona umową składka nie była podnoszona i stanowiła realną
wartość jedynie przez bardzo krótki okres ubezpieczenia. W art. 3581
§ 3 k.c. na sąd
nałożony zaś został obowiązek uwzględnienia interesów obu stron umowy.
W kasacji powód wskazał na naruszenie art. 3581
§ 3 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zawarty w kasacji zarzut naruszenia art. 3581
§ 3 k.c. należy uznać za zasadny.
W orzecznictwie za utrwalony należy uznać pogląd, że istota waloryzacji, zarówno
umownej jak i dokonywanej przez sąd, wyraża się w przywróceniu pierwotnej wartości
świadczeniom wynikającym z zobowiązań pieniężnych (tak uzasadnienie wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 2 grudnia 1999 r., III CKN 489/98, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 130 i
późniejsze orzeczenia). Utrwalone jest także, i aprobowane przez doktrynę, stanowisko,
że wysokość sumy ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci może być zmieniona na
podstawie art. 3581
§ 3 k.c. (tak uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10
3
kwietnia 1992 r., III CZP 126/91, OSNCP 1992, nr 7-8, poz. 121; uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 24 stycznia 1996 r., III CZP 196/95, OSNC 1996, nr 6, poz. 78;
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 1999 r., II CKN 202/98, OSNC 1999, nr 6,
poz. 121).
Sąd Najwyższy wskazał już także, że prawidłowa wykładnia art. 3581
§ 3 k.c. musi
prowadzić do wniosku, iż przedmiotem waloryzacji jest świadczenie pieniężne,
wyrażające się określoną kwotą, będące przedmiotem zobowiązania od chwili jego
powstania. W wypadku umowy ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci przedmiotem
waloryzacji jest zatem świadczenie pieniężne ubezpieczyciela będące elementem jego
zobowiązania od chwili zawarcia umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29
listopada 2001 r., V CKN 489/00, OSNC 2002, nr 7-8, poz. 104). Jeszcze bardziej
jednoznaczny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 lutego 2003 r., I CKN
1/01 (niepubl.) stwierdzając, że w wypadku umowy ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci
przedmiotem waloryzacji jest kwota uposażenia, a nie suma ubezpieczenia. Stanowisko
to aprobowane jest w późniejszych orzeczeniach Sądu Najwyższego (przykładowo por.
postanowienie z dnia 6 stycznia 2005 r., III CZP 76/04).
Trafnie zatem wskazuje skarżący, że według kryterium średniej płacy miesięcznej
powinna zostać zwaloryzowana określona w umowie suma uposażenia, a nie suma
ubezpieczenia (suma nominalna).
Skarżący kwestionuje także przyjęty przez Sądy orzekające rozkład ryzyka
zmiany wartości nabywczej pieniądza. Jego zdaniem, rozłożenie tego ryzyka po połowie
nie uwzględnia faktu, że ubezpieczyciel jest profesjonalistą i ma większe możliwości
ochrony swoich interesów, chociażby przez zmianę wysokości składek płaconych przez
ubezpieczającego.
Stanowisko to należy co do zasady podzielić. W okolicznościach konkretnej
sprawy trzeba jednak dokonać uzupełniających ustaleń co do możliwości dokonania
takiej zmiany przez ubezpieczyciela. Umowa została zawarta przez ojca powoda w 1984
r. z Zakładem Ubezpieczeń, którego funkcjonowanie podlegało nieco odmiennym
regułom niż obecnie działalność Zakładu Ubezpieczeń na Życie S.A. Do rozważenia
pozostaje zatem, czy po przekształceniach własnościowych Zakładu taka możliwość
istniała i z jakiej przyczyny pozwana Spółka nie skorzystała z możliwości urealnienia
składek określonych umową zawartą wiele lat wcześniej. Okoliczności te mogą rzutować
na określenie, w jakim stopniu ryzyko zmiany wartości nabywczej pieniądza obciąża
powoda, a w jakim stronę pozwaną.
4
Z tych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do
ponownego rozpoznania kierują się treścią art. 39313
§ 1 k.p.c. mającym w sprawie
zastosowanie na mocy art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy -
Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych
(Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98).
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 września 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa K. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń "Na Życie" S.A., Inspektoratowi w R.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 września 2005 r., kasacji
powoda od wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 27 września 2004 r., sygn. akt V Ca
(...),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w S. do
ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 27 września 2004 r. oddalił apelację od
wyroku Sądu Rejonowego w S. z dnia 22 kwietnia 2004 r., którym rozstrzygnięto o
żądaniu zapłaty, z którym K. P. wystąpił przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń na Życie
S.A. Inspektorat w R.
2
Stan faktyczny sprawy nie budził kontrowersji. Ojciec powoda A. P. zawarł w dniu
28 grudnia 1984 r. z poprzednikiem prawnym pozwanej Spółki umowę zaopatrzenia
dzieci na rzecz powoda. Sumę ubezpieczenia określono na kwotę 100.000 starych
złotych. Po upływie osiemnastu lat powód miał otrzymać kwotę 258.400 starych złotych.
Po upływie okresu ubezpieczenia Zakład Ubezpieczeń na Życie zaproponował
powodowi wypłatę świadczenia w wysokości 880 zł, a później w wysokości 1800 zł. K.
P. proponowanej kwoty nie przyjął.
Sąd pierwszej instancji uznał, że w sprawie zachodzą przesłanki dokonania
waloryzacji świadczenia należnego powodowi. Jako miernik waloryzacji przyjęte zostało
średnie wynagrodzenie miesięczne. Posługując się tym kryterium Sąd dokonał
waloryzacji sumy ubezpieczenia i obliczył, że zwaloryzowana kwota wynosi 8906,31 zł.
Uznał, że ryzyko związane ze spadkiem wartości nabywczej pieniądza obciąża strony
po połowie i zasądził na rzecz powoda kwotę 4453,15 zł.
Sąd Okręgowy oddalając apelację powoda podzielił oceny Sądu pierwszej
instancji. Zaakceptował zarówno miernik, którym posłużył się Sąd Rejonowy, jak również
rozkład ryzyka zmian wartości nabywczej pieniądza. Uznał także za prawidłowe
dokonanie waloryzacji nominalnej sumy ubezpieczenia (100.000 starych złotych), a nie
sumy ubezpieczenia powiększonej o ustalone w umowie odsetki (258.400 starych
złotych). Sąd drugiej instancji wskazał, że suma ubezpieczenia powiększała się o
ustaloną w umowie stopę odsetek, zatem dokonanie waloryzacji kwoty wyższej
stanowiłoby dwukrotne dokonywanie waloryzacji sumy ubezpieczenia. Sąd odwołał się
także do tego, że ustalona umową składka nie była podnoszona i stanowiła realną
wartość jedynie przez bardzo krótki okres ubezpieczenia. W art. 3581
§ 3 k.c. na sąd
nałożony zaś został obowiązek uwzględnienia interesów obu stron umowy.
W kasacji powód wskazał na naruszenie art. 3581
§ 3 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zawarty w kasacji zarzut naruszenia art. 3581
§ 3 k.c. należy uznać za zasadny.
W orzecznictwie za utrwalony należy uznać pogląd, że istota waloryzacji, zarówno
umownej jak i dokonywanej przez sąd, wyraża się w przywróceniu pierwotnej wartości
świadczeniom wynikającym z zobowiązań pieniężnych (tak uzasadnienie wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 2 grudnia 1999 r., III CKN 489/98, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 130 i
późniejsze orzeczenia). Utrwalone jest także, i aprobowane przez doktrynę, stanowisko,
że wysokość sumy ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci może być zmieniona na
podstawie art. 3581
§ 3 k.c. (tak uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10
3
kwietnia 1992 r., III CZP 126/91, OSNCP 1992, nr 7-8, poz. 121; uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 24 stycznia 1996 r., III CZP 196/95, OSNC 1996, nr 6, poz. 78;
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 1999 r., II CKN 202/98, OSNC 1999, nr 6,
poz. 121).
Sąd Najwyższy wskazał już także, że prawidłowa wykładnia art. 3581
§ 3 k.c. musi
prowadzić do wniosku, iż przedmiotem waloryzacji jest świadczenie pieniężne,
wyrażające się określoną kwotą, będące przedmiotem zobowiązania od chwili jego
powstania. W wypadku umowy ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci przedmiotem
waloryzacji jest zatem świadczenie pieniężne ubezpieczyciela będące elementem jego
zobowiązania od chwili zawarcia umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29
listopada 2001 r., V CKN 489/00, OSNC 2002, nr 7-8, poz. 104). Jeszcze bardziej
jednoznaczny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 lutego 2003 r., I CKN
1/01 (niepubl.) stwierdzając, że w wypadku umowy ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci
przedmiotem waloryzacji jest kwota uposażenia, a nie suma ubezpieczenia. Stanowisko
to aprobowane jest w późniejszych orzeczeniach Sądu Najwyższego (przykładowo por.
postanowienie z dnia 6 stycznia 2005 r., III CZP 76/04).
Trafnie zatem wskazuje skarżący, że według kryterium średniej płacy miesięcznej
powinna zostać zwaloryzowana określona w umowie suma uposażenia, a nie suma
ubezpieczenia (suma nominalna).
Skarżący kwestionuje także przyjęty przez Sądy orzekające rozkład ryzyka
zmiany wartości nabywczej pieniądza. Jego zdaniem, rozłożenie tego ryzyka po połowie
nie uwzględnia faktu, że ubezpieczyciel jest profesjonalistą i ma większe możliwości
ochrony swoich interesów, chociażby przez zmianę wysokości składek płaconych przez
ubezpieczającego.
Stanowisko to należy co do zasady podzielić. W okolicznościach konkretnej
sprawy trzeba jednak dokonać uzupełniających ustaleń co do możliwości dokonania
takiej zmiany przez ubezpieczyciela. Umowa została zawarta przez ojca powoda w 1984
r. z Zakładem Ubezpieczeń, którego funkcjonowanie podlegało nieco odmiennym
regułom niż obecnie działalność Zakładu Ubezpieczeń na Życie S.A. Do rozważenia
pozostaje zatem, czy po przekształceniach własnościowych Zakładu taka możliwość
istniała i z jakiej przyczyny pozwana Spółka nie skorzystała z możliwości urealnienia
składek określonych umową zawartą wiele lat wcześniej. Okoliczności te mogą rzutować
na określenie, w jakim stopniu ryzyko zmiany wartości nabywczej pieniądza obciąża
powoda, a w jakim stronę pozwaną.
4
Z tych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do
ponownego rozpoznania kierują się treścią art. 39313
§ 1 k.p.c. mającym w sprawie
zastosowanie na mocy art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy -
Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych
(Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98).