Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 129/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 października 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Wojskowej Agencji Mieszkaniowej Oddziału
Regionalnego "M.(…)" w W. (poprzednio Skarb Państwa - Wojskowa Agencja
Mieszkaniowa Oddział Terenowy L.)
przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej Nieruchomości w Ł. przy ul. Ś.
o uchylenie uchwał zebrania wspólnoty, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w
dniu 7 października 2005 r., kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z
dnia 26 października 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Skarb Państwa reprezentowany przez Wojskową Agencję Mieszkaniową – w
pozwie skierowanym przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej Nieruchomości przy ul. Ś. w
2
Ł. – wnosił o uchylenie dziewięciu uchwał, podjętych na zebraniu właścicieli lokali w dniu
25 września 2003 r., oznaczonych numerami 2/(...) – 10/(...).
Wyrokiem z dnia 19 maja 2004 r. Sąd Okręgowy w Ł. uchylił uchwały nr: 2/(...),
4/(...), 5/(...), 6/(...), 7/(...), 8/(...), 9/(...) oraz 10/(...) pkt 3 i 9, natomiast w pozostałym
zakresie oddalił powództwo. Za podstawę orzeczenia Sąd Okręgowy przyjął
następujące ustalenia i wnioski.
W skład pozwanej Wspólnoty Mieszkaniowej wchodzi dwudziestu właścicieli
lokali, w tym Skarb Państwa, którego udział w nieruchomości wspólnej wynosi 67,82 %.
Na pierwszym zebraniu właścicieli lokali, w dniu 17 lipca 2003 r., uchwalono statut
Wspólnoty i powierzono wykonywanie zarządu nieruchomością wspólną Wojskowej
Agencji Mieszkaniowej. Na wniosek właścicieli dysponujących udziałami wynoszącymi
12,25%, Zespół Wspólnot Mieszkaniowych Wojskowej Agencji Mieszkaniowej zwołał
kolejne zebranie właścicieli lokali na dzień 25 września 2003 r. W zebraniu tym wzięło
udział dziewiętnastu właścicieli i – jak wynika z protokołu – na żądanie dwunastu z nich,
dysponujących udziałami 205/1000, poddano pod głosowanie uchwałę, według której w
sprawach objętych porządkiem obrad na każdego właściciela miał przypadać jeden głos.
Uchwała ta została przyjęta większością głosów; 18 właścicieli głosowało za, 1 przeciw.
Przeciwko uchwale głosował Skarb Państwa. Następnie, kierując się obranym
sposobem głosowania, podjęto sporne uchwały: nr 2/(...) o odwołaniu Wojskowej
Agencji Mieszkaniowej z funkcji zarządcy, nr 3/(...) o zmianie nazwy Wspólnoty, nr 4/(...)
o przyjęciu statutu, nr 5/(...) o powołaniu nowego zarządu, nr 6/(...) o powołaniu komisji
rewizyjnej, nr 7/(...) o zobowiązaniu dotychczasowego zarządcy do uregulowania
należności wobec usługodawców oraz do przekazania funduszu remontowego i innych
niewykorzystanych należności nowemu zarządowi, nr 8/(...) o przyjęciu regulaminu
pracy zarządu, nr 9/(...) o zwiększeniu funduszu remontowego i nr 10/(...) o zadaniach
zarządu do następnego zebrania.
Według statutu z dnia 17 lipca 2003 r., zarząd nieruchomością wspólną miała
sprawować Wojskowa Agencja Mieszkaniowa, wobec czego zmiana sposobu zarządu
przez powierzenie go zarządowi złożonemu z osób fizycznych wymagała – zdaniem
Sądu Okręgowego – uprzedniej zmiany statutu. Zmiana taka została dokonana uchwałą
nr 4/(...) podjętą po odwołaniu dotychczasowego zarządu, wobec czego odwołanie
zarządu nastąpiło – stwierdził Sąd Okręgowy – z naruszeniem postanowień statutu z
dnia 17 lipca 2003 r. Przy podejmowaniu uchwały nr 4/(...) o przyjęciu statutu doszło z
kolei – stwierdził dalej Sąd Okręgowy – do naruszenia przepisu art. 32 ust. 2 ustawy z
3
dnia z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80,
poz. 903 ze zm. – dalej: „u.w.lok.”), ponieważ w zawiadomieniu o zebraniu nie wskazano
zamierzonej zmiany postanowień, mimo że dotyczyła ona wzajemnych praw i
obowiązków właścicieli lokali. Zatem uchwała o przyjęciu statutu, jako dotknięta
poważnym uchybieniem formalnym, podlega uchyleniu na podstawie art. 25 ust. 1
u.w.lok. Tym samym uchyleniu podlega uchwała nr 6/(...) o powołaniu komisji rewizyjnej,
organu takiego bowiem statut z dnia 17 lipca 2003 r. nie przewidywał. Skoro nie doszło
do skutecznego odwołania dotychczasowego zarządu uchyleniu podlegają też –
stwierdził Sąd Okręgowy – uchwały: nr 5/(...) o powołaniu nowego zarządu i nr 8/(...) o
przyjęciu regulaminu pracy zarządu. Gdy zaś chodzi o uchwałę nr 9/(...), Sąd Okręgowy
uznał, że jest ona sprzeczna z zasadami prawidłowego zarządu nieruchomością. Wobec
uchylenia uchwał nr 2/(...), 4/(...), 5/(...), 6/(...), 7/(...), 8/(...) i 9/(...) konieczne stało się
natomiast częściowe uchylenie uchwały nr 10/(...) (odnośnie do pkt 3 i 9). Sąd
Okręgowy nie znalazł podstaw do zakwestionowania prawidłowości uchwały nr 3/(...) o
zmianie nazwy Wspólnoty i uchwały nr 10/(...) w części, w której dotyczyła ona
bieżącego zarządzania wspólną nieruchomością, dlatego w tym zakresie powództwo
oddalił.
Od wyroku tego wniosły apelacje obie strony. Wyrokiem z dnia 26 października
2004 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku, na skutek apelacji powoda, zmienił zaskarżony
wyrok i uchylił wszystkie sporne uchwały, natomiast apelację strony pozwanej oddalił,
przeprowadzając następującą argumentację.
Według twierdzeń strony pozwanej, na zebraniu w dniu 25 września 2003 r.
podjęta została uchwała, zgłoszona przez właścicieli posiadających łącznie ponad 1/5
udziałów, zgodnie z którą w sprawach objętych porządkiem obrad miało odbyć się
głosowanie według zasady „jeden właściciel = jeden głos”. Z ustaleń Sądu pierwszej
instancji wynika, że uchwała taka zapadła większością 18 głosów przy jednym głosie
przeciwnym. Spór między stronami dotyczył kwestii, czy sporne uchwały nr 2/(...) –
10/(...) mogły być skutecznie podjęte w wyniku głosowania według zasady „jeden
właściciel = jeden głos”; chodziło o ustalenie, czy doszło do prawidłowego podjęcia
uchwały w przedmiocie sposobu głosowania. Przyjęcie zasady, że na każdego
właściciela przypada jeden głos, wymaga – stwierdził Sąd Apelacyjny – uzyskania
większości liczonej według wielkości udziałów. W niniejszej sprawie Skarb Państwa,
który posiada 67,82 % udziałów, głosował przeciw, wobec czego nie mogło dojść do
przyjęcia zasady „jeden właściciel = jeden głos”. Poza tym treść protokołu poświęcona
4
uchwale nr 2/(...) (k. 64) jest sprzeczna z treścią tej uchwały złożonej do akt (k. 9),
wynika z niej bowiem, że podstawą do przyjęcia zasady „jeden właściciel = jeden głos”
był wniosek właścicieli z dnia 1 września 2003 r. o zwołanie zebrania, oraz że jako
podstawę prawną sposobu liczenia głosów wskazano art. 23 ust. 2a u.w.lok., który
wymaga zgłoszenia żądania przez właścicieli posiadających łącznie co najmniej 1/5
udziałów. Oznacza to, stwierdził Sąd Apelacyjny, że wniosek z dnia 1 września 2003 r. o
zwołanie zebrania traktowany był jako żądanie 1/5 właścicieli, tymczasem wniosek ten
został zgłoszony przez właścicieli posiadających zaledwie 12,5 % udziałów. Zatem
prawidłowość podjęcia na zebraniu w dniu 25 września 2003 r. uchwały w sprawie
sposobu głosowania nasuwa uzasadnione zastrzeżenia. Skoro zaś wszystkie sporne
uchwały zapadły większością głosów liczoną według zasady „jeden właściciel = jeden
głos”, trzeba stwierdzić, że zostały one podjęte w sposób wadliwy, co z kolei powoduje
konieczność ich uchylenia.
W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego pozwana – powołując się na obydwie
podstawy określone w art. 3931
k.p.c. – wnosiła o jego zmianę przez orzeczenie, że
uchwały nr 2/(...) – 10/(...) podjęte na zebraniu w dniu 25 września 2003 r. są zgodne z
prawem, ewentualnie uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W
ramach pierwszej podstawy kasacyjnej wskazała na naruszenie: art. 20 ust. 1 zdanie
drugie oraz 23 ust. 2 i 2a u.w.lok., art. 65 k.c., art. 2, 7, 32 i 178 ust. 1 Konstytucji oraz
art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3,
5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. Z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) przez
nieuwzględnienie, że Wojskowa Agencja Mieszkaniowa, jako osoba prawna, po
nowelizacji art. 20 u.w.l. dokonanej ustawą z dnia 16 marca 2000 r. (Dz. U. Nr 29, poz.
355), nie mogła uzyskać statusu zarządu wspólnoty, oraz naruszenie zasady równości
stron i zasady sprawiedliwego procesu. W ramach drugiej podstawy postawiła
natomiast zarzut obrazy przepisów: art. 233, 258, 328 § 2, 378 § 1 i 382 w związku z art.
391 k.p.c. przez przekroczenie swobodnej oceny dowodów, błędne uzasadnienie
zaskarżonego wyroku i nieuwzględnienie nieważności postępowania spowodowanej
tym, że – mimo wydania w dniu 3 listopada 2003 r. postanowienia o przekazaniu sprawy
Sądowi Okręgowemu – Sąd Rejonowy w Ł. do dnia 23 stycznia 2004 r. podejmował w
niej dalsze czynności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Na wstępie trzeba zaznaczyć, że – ze względu na regulację zawartą w art. 3
ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) –
do rozpoznania złożonej kasacji stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego
w brzmieniu obowiązującym przed dniem 6 lutego 2005 r. i w takim brzmieniu będą one
powoływane w uzasadnieniu.
Przystępując do rozważenia podniesionego przez skarżącą zarzutu naruszenia
przez Sąd Apelacyjny przepisu art. 378 § 1 k.p.c., przez nieuwzględnienie nieważności
postępowania przed Sądem pierwszej instancji, trzeba stwierdzić, że w niniejszej
sprawie, skierowanej przez powoda do Sądu Rejonowego w Ł., w dniu 3 listopada 2003
r. wydane zostało postanowienie o przekazaniu jej według właściwości Sądowi
Okręgowemu. Wobec złożenia przez pozwaną zażalenia na wydane wcześniej
zarządzenie tymczasowe i zawarte w tym zażaleniu wnioski o zwolnienie od kosztów
sądowych oraz o wstrzymanie wykonania zaskarżonego postanowienia, Sąd Rejonowy
w dniu 16 grudnia 2003 r. rozpoznał wnioski o zwolnienie od kosztów i o wstrzymanie
wykonania postanowienia, po czym przedstawił akta Sądowi Okręgowemu. Natomiast
wszystkie dalsze czynności w sprawie podejmowane były przez Sąd Okręgowy.
Skarżąca nie skonkretyzowała w czym upatruje przyczynę nieważności, zarzuciła
jedynie Sądowi Okręgowemu, że „przeszedł do porządku dziennego” nad wydaniem
postanowień z dnia 16 grudnia 2003 r. Nie jest rzeczą Sądu Najwyższego dociekanie
argumentów, które legły u podstaw podniesionego zarzutu, gdyby jednak przyjąć, że
skarżącej chodziło o przyczynę nieważności wskazaną w art. 379 pkt 6 k.p.c.,
podniesiony przez nią zarzut trzeba by uznać za nieuzasadniony.
Uchylając uchwały nr 2/(...) – 10/(...) jako niezgodne z prawem, Sąd Apelacyjny
stanął na stanowisku, że nie zostały one poprzedzone podjęciem uchwały w sprawie
przyjęcia zasady „jeden właściciel = jeden głos”. Zatem w ocenie Sądu Apelacyjnego
głosowanie według wspomnianej zasady jest możliwe dopiero po podjęciu w tej sprawie
stosownej uchwały większością głosów właścicieli lokali, liczoną według wielkości
udziałów. Wyrażenie takiego zapatrywania wskazuje na potrzebę dokonania wykładni
przepisów art. 23 ust. 2 i 2a u.w.lok.
Zgodnie z art. 23 ust. 2 u.w.lok., uchwały zapadają większością głosów właścicieli
lokali, liczoną według wielkości udziałów, chyba że w umowie lub w uchwale podjętej w
tym trybie postanowiono, że w określonej sprawie na każdego właściciela przypada
jeden głos. Jeżeli suma udziałów w nieruchomości wspólnej nie jest równa 1 albo
6
większość udziałów należy do jednego właściciela bądź gdy obydwa te warunki
spełnione są łącznie, głosowanie według zasady, że na każdego właściciela przypada
jeden głos, wprowadza się na każde żądanie właścicieli lokali posiadających łącznie co
najmniej 1/5 udziałów w nieruchomości wspólnej (ust. 2a). Z przytoczonych unormowań
wynika, iż zasadą jest, że uchwały zapadają większością głosów, liczoną według
wielkości udziałów w nieruchomości wspólnej. Od takiego systemu głosowania można
odstąpić – w drodze umowy lub w podjętej specjalnie w tym celu uchwale – na rzecz
zasady, według której na każdego właściciela przypada jeden głos. Wspomniana
zasada obowiązuje – przy spełnieniu dodatkowego warunku – także wtedy, gdy z
żądaniem takim wystąpią właściciele posiadający łącznie co najmniej 1/5 udziałów w
nieruchomości wspólnej. Jest to możliwe wówczas, gdy suma udziałów w nieruchomości
wspólnej nie jest równa 1 albo większość udziałów należy do jednego właściciela bądź
gdy obydwa te warunki są spełnione łącznie. Oznacza to, że jeżeli spełnione są
przesłanki określone w art. 23 ust. 2a u.w.lok., zasada, według której na każdego
właściciela przypada jeden głos obowiązuje bez potrzeby podejmowania w tym celu
specjalnej uchwały. Zatem nie można podzielać stanowiska Sądu Apelacyjnego w
kwestii konieczności podjęcia uchwały w sprawie zmiany systemu głosowania także w
sytuacji, o której mowa w art. 23 ust. 2a u.w.lok.
Z niekwestionowanych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że większość udziałów
w nieruchomości wspólnej należała do powoda, zatem obowiązywanie w sprawach
objętych porządkiem obrad na zebraniu w dniu 25 września 2003 r. systemu głosowania
według zasady „jeden właściciel = jeden głos” uzależnione było jedynie od zgłoszenia
stosownego żądania przez właścicieli posiadających łącznie co najmniej 1/5 udziałów w
nieruchomości wspólnej. Sąd pierwszej instancji, na podstawie protokołu z przebiegu
zebrania w dniu 25 września 2003 r., ustalił, że dwunastu właścicieli dysponujących
udziałami wynoszącymi 205/1000 zgłosiło żądanie zmiany systemu głosowania i
przyjęcia zasady „jeden właściciel = jeden głos”. W świetle tych ustaleń, obowiązywanie
przy podejmowaniu spornych uchwał nr 2/(...) – 10/(...) zasady „jeden właściciel = jeden
głos” nie nasuwałoby zastrzeżeń, spełnione byłyby bowiem przesłanki opisane w art. 23
ust. 2a u.w.lok.
Sąd Apelacyjny – wskazując na sprzeczności zachodzące, jego zdaniem, między
treścią protokołu z przebiegu zebrania w dniu 25 września 2003 r. a treścią złożonej do
akt kserokopii uchwały nr 2/(...) – wywiódł, że wniosek z dnia 1 września 2003 r. o
zwołanie zebrania, złożony przez właścicieli posiadających 12,5 % udziałów w
7
nieruchomości wspólnej, uznany został za żądanie właścicieli posiadających 1/5
udziałów, przewidziane w art. 23 ust. 2a u.w.lok. Tym samym Sąd Apelacyjny –
odmiennie niż wynikało to z ustaleń Sądu pierwszej instancji – przyjął, że na zebraniu w
dniu 25 września 2003 r. nie zostało zgłoszone żądanie zmiany systemu głosowania
przez właścicieli posiadających łącznie co najmniej 1/5 udziałów.
Zgodnie z uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca
1999 r., III CZP 59/98, mającą moc zasady prawnej, sąd drugiej instancji może zmienić
ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania wyroku sądu pierwszej instancji bez
przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia,
chyba że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub uzupełnienia tego
postępowania (OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124). Może przy tym dokonać ustaleń
faktycznych sprzecznych z ustaleniami stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku,
nawet na podstawie zeznań świadków lub stron przesłuchanych wyłącznie w trakcie
postępowania pierwszoinstancyjnego. Jednakże, dokonując odmiennych ustaleń
faktycznych na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji,
sąd drugiej instancji powinien poddać ten materiał swojej własnej ocenie,
przeprowadzonej z uwzględnieniem zasad określonych w art. 233 § 1 k.p.c. Z przepisu
tego wynika, że ocena dowodów musi być dokonana na podstawie wszechstronnego
rozważenia zebranego materiału dowodowego, dlatego sąd powinien ocenić wszystkie
przeprowadzone dowody i uwzględnić wszystkie towarzyszące im okoliczności, które
mogą mieć znaczenie dla oceny mocy i wiarygodności tych dowodów.
Przechodząc od uwag natury ogólnej na grunt niniejszej sprawy trzeba zgodzić
się z zarzutem skarżącej, że Sąd Apelacyjny naruszył przedstawione wyżej zasady
oceny dowodów, oparł się bowiem wyłącznie na kserokopii uchwały nr 2/(...). Nie
wskazał przy tym przyczyn, dla których uznał za niewiarygodny protokół z przebiegu
zebrania, mimo że według jego treści żądanie zmiany sposobu głosowania zgłosiło
dwunastu właścicieli posiadających udziały wynoszące 205/1000 części, a więc nie
mniej niż 1/5.
Z przytoczonych wyżej powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1
k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, postanawiając o kosztach postępowania kasacyjnego po myśli art. 108 § 2
w związku z art. 39319
k.p.c.