Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 752/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 października 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Tadeusz Domińczyk
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Miasta Ł. - Powiatowego Urzędu Pracy (…) w Ł. przeciwko D.
M., Z. P., B. K. i I. P. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 5
października 2005 r., kasacji pozwanych B. K. i I. P. od wyroku Sądu Okręgowego w Ł. z
dnia 1 kwietnia 2004 r., sygn. akt III Ca (…),
uchyla zaskarżony wyrok w stosunku do pozwanych B. K. i I. P. i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Ł. wyrokiem z dnia 3 grudnia 2002 r. zasądził solidarnie od D.
M., Z. P., I. P. i B. K. na rzecz Miasta Ł. – Powiatowego Urzędu Pracy (…) w Ł. 16
291,40 zł z umownymi odsetkami od dnia 1 stycznia 1993 r., wyrokowi nadał rygor
natychmiastowej wykonalności w zakresie uwzględniającym powództwo w stosunku do
pierwszych trojga z wymienionych pozwanych i orzekł o kosztach procesu.
2
Sąd ustalił, że D. M. otrzymał od powoda – na podstawie umowy pożyczki z dnia
23 listopada 1992 r. – 50 000 000 starych złoty na podjęcie i prowadzenie działalności
gospodarczej. Pożyczkę poręczyli pozostali pozwani w sprawie. Pożyczkobiorca nie
zwrócił pożyczki w wysokości odpowiadającej zasądzonej kwocie.
Sąd pierwszej instancji uznał, że dłużnik ponosi odpowiedzialność na podstawie
zawartej umowy pożyczki. Poręczyciele natomiast – wobec braku odmiennych
postanowień w umowie – odpowiadają jako współdłużnicy solidarni (art. 881 k.c.).
Apelacje wniosła tylko pozwana Z. P. Sąd Okręgowy zaskarżonym wyrokiem
zmienił orzeczenie Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że oddalił powództwo w
stosunku do apelującej.
Sąd odwoławczy podzielił zarzut skarżącej, że dochodzone przez powoda
roszczenie uległo przedawnieniu. Okazało się bowiem, że po wydaniu wyroku przez Sąd
Rejonowy zapadła uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2002 r., III CZP 35/02
(OSNC 2003, nr 6, poz. 77), z której wynika, że roszczenie powoda podlega
przedawnieniu z upływem trzech, a nie 10 lat, jak przyjął Sąd pierwszej instancji. Sąd
Okręgowy nie rozpoznał sprawy na rzecz pozostałych pozwanych na podstawie art. 378
§ 2 k.p.c., mimo że wzięli oni udział w rozprawie apelacyjnej i „wnieśli o uwzględnienie
apelacji pozwanej Z. P.”, ze względu – jak wyjaśnił – na „istotę zobowiązania łączącego
strony, a także okoliczność, że przedawnione roszczenie nie wygasło i decyzja w
przedmiocie podniesienia zarzutu przedawnienia jest pozostawiona wyłącznie
dłużnikom.
W kasacji, wniesionej w imieniu pozwanych I. P. i B. K. i S. M., pełnomocnik
skarżących zarzucił naruszenie art. 375 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie oraz obrazę
art. 378 § 2, art. 328 § 2, art. 5, art. 212 k.p.c. Powołując się na te podstawy kasacyjne
wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Kasacja wniesiona w imieniu S. M. została prawomocnie odrzucona jako
niedopuszczalna z powodu wniesienia jej przez osobę nieuprawnioną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Naruszenie art. 375 § 2 k.c. polega – zdaniem skarżących – na niezastosowaniu
tego przepisu do oceny zasadności dochodzonego od nich roszczenia „w sytuacji, gdy
wyrok oddalający powództwo w stosunku do jednej pozwanej będącej dłużnikiem
solidarnym, uwzględnia zarzut przedawnienia, który jest wspólny dla wszystkich
pozwanych i dotyczy pozostałych współdłużników”.
3
Przesłanką zastosowania art. 375 § 2 k.c., który ma ułatwić obronę dłużnikom
solidarnym przed roszczeniami wierzyciela i zapobiec wydaniu różnych wyroków
przeciwko tym dłużnikom, jeżeli przysługują im wspólne zarzuty, jest istnienie wyroku na
korzyść jednego z dłużników solidarnych. Wprawdzie nie wynika to wyraźnie z
przytoczonego przepisu, ale nie ulega wątpliwości, że orzeczeniem, o którym mowa w
tym przepisie, jest prawomocny wyrok sądu (także sądu polubownego) rozstrzygający
powództwo wierzyciela na korzyść jednego z dłużników, ponieważ dopiero takie
orzeczenie wywiera wobec współdłużników skutek materialnoprawny w postaci
zwolnienia ich w całości lub w części z zobowiązania wobec wierzyciela.
Uszło uwagi skarżących, że w chwili wydania zaskarżonego orzeczenia nie istniał
jeszcze prawomocny wyrok oddalający powództwo w stosunku do Z. P. z powodu
przedawnienia roszczenia. To oznacza, że nie ma podstaw, aby przypisać Sądowi
naruszenie art. 375 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie. Omawiany zarzut naruszenia
prawa materialnego należało więc uznać za nieuzasadniony.
Zarzut obrazy art. 378 § 2 k.p.c. polega – zdaniem skarżących – na jego
niezastosowanie „w sytuacji, gdy współuczestnicy, którzy orzeczenia nie zaskarżyli, brali
udział w rozprawie apelacyjnej, przyłączyli się do apelacji jednej z pozwanych, a
przedmiotem sporu i zaskarżenia są wspólne dla współuczestników prawa”.
Zakres podmiotowego rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji – zależny
w zasadzie od skarżącego – może w toku postępowania apelacyjne ulec zmianie z woli
sądu działającego z urzędu na podstawie art. 378 § 2 k.p.c. Przytoczony przepis
pozwala bowiem sądowi drugiej instancji rozpoznać sprawę – w granicach zaskarżenia
– także na rzecz współuczestników, który wyroku nie zaskarżyli, jeżeli zachodzi w
sprawie współuczestnictwo materialne polegające na tym, że w roli powodów lub
pozwanych występuje kilka osób, a prawa lub obowiązki, stanowiące przedmiot sporu,
są im wspólne.
W literaturze i w orzecznictwie przyjmuje się zgodnie, że odpowiedzialność
solidarna dłużników zawsze uzasadnia współuczestnictwo materialne ze względu na
wspólność ich praw i obowiązków (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego
1964 r., II CZ 6/64, OSNCP 1964, nr 12, poz.267). To oznacza, że w wypadku pozwania
dłużników solidarnych zachodzi możliwość zastosowania w sprawie art. 378 § 2 k.p.c.
W tej sytuacji nie można odmówić racji skarżącym, że Sąd Okręgowy,
rozpoznając apelację współdłużnika solidarnego – Z. P., mógł rozpoznać sprawę także
na ich rzecz jako pozostałych współdłużników solidarnych, mimo że skarżące nie
4
wniosły apelacji, ponieważ skutecznie podniesiony przez apelującą zarzut
przedawnienia roszczenia jest wspólnym zarzutem odpowiadających solidarnie
dłużników. Tej oceny nie zmienia trafne spostrzeżenie Sądu, że przedawnienie jest
uwzględniane na zarzut dłużnika (art. 117 § 2 k.c.). Z zachowania się skarżących
podczas rozprawy apelacyjnej wynika bowiem dostatecznie wyraźne również ich wola
skorzystania z zarzutu przedawnienia roszczenia. Zarzut obrazy art. 378 § 2 k.p.c.
należało więc uznać za uzasadniony.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy – na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c.
w zw. z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) – orzekł,
jak w sentencji wyroku.