Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 92/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 października 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z powództwa J. C.
przeciwko K. C., małoletnim: D. C. i S. C.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, po rozpoznaniu
na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 października 2005 r., kasacji powoda od wyroku
Sądu Okręgowego w K. z dnia 9 listopada 2004 r., sygn. akt II Ca (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 9 listopada 2004 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił
apelację powoda J. C. od wyroku Sądu Rejonowego w K. z dnia 16 marca 2004 r., w
którym to wyroku Sąd Rejonowy oddalił powództwo J. C. przeciwko K. C. oraz
małoletnim S. C. i D. C., działających przez matkę E. C. W sprawie tej ustalono co
następuje.
Powód J. C. domagał się uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym poprzez wykreślenie, w dziale II księgi wieczystej Kw. Nr (…)
2
prowadzonej przez Sąd Rejonowy w K., wpisu z dnia 15 stycznia 1993 r. K. C. jako
współwłaściciela nieruchomości w 1/3 części i wpisanie w jego miejsce powoda J. C..
Sąd Rejonowy oddalając powództwo stwierdził, że podstawa wpisu pozwanego K. C.
jako współwłaściciela nieruchomości w 1/3 części, a mianowicie umowa darowizny z
dnia 25 marca 1992 r., kwestionowana w pozwie, nie jest już aktualna gdyż pozwany ten
jest co prawda wpisany jako współwłaściciel w 1/3 części, ale na podstawie umowy
sprzedaży z dnia 17 marca 1994 r., Pozostałe pozwane zostały wpisane zaś jako
współwłaścicielki wspomnianej nieruchomości po 1/3 na podstawie umowy darowizny z
dnia 3 października 1996 r., zawartej pomiędzy pozwanym K. C. a jego córkami
małoletnią D. i S. C.
Sąd Rejonowy podkreślił ponadto, iż zgodnie z art. 321 § 1 k.p.c., sąd rozpoznaje
sprawę w ramach podstawy faktycznej pozwu, zatem rozstrzygnięcie w sprawie l C (…)
Sądu Okręgowego w K., uznające za bezskuteczną umowę darowizny z dnia 3
października 1996 r. tylko w stosunku do wierzycielki pozwanego – J. M., jest bez
znaczenia dla rozpatrywanej sprawy.
Rozpatrujący sprawę na skutek apelacji powoda Sąd Okręgowy w K. stwierdził, iż
zarzucane w apelacji naruszenie art. 196 k.c. oraz art. 224 k.p.c. nie mogą odnieść
skutku. Żądanie pozwu nawiązywało dc konkretnej podstawy wpisu pozwanego K. C.
jako współwłaściciela przedmiotowej nieruchomości w 1/3 części, a mianowicie umowy
darowizny poczynionej na jego rzecz przez powoda w dniu 25 marca 1992 r. Podobnie
jak orzekający wcześniej w sprawie Sąd Rejonowy, Sąd Okręgowy zauważył, iż w chwili
rozstrzygania sporu, podstawą ujawnienia K. C. jako współwłaściciela nieruchomości w
1/3 części była umowa sprzedaży udziału we własności nieruchomości z dnia 17 marca
1994 r., zawarta między pozwanym a jego bratem W. C., która nie jest w pozwie
kwestionowana. Podobnie kwestionowana nie była przez powoda umowa darowizny z
dnia 3 października 1996 r., która była podstawą wpisu po 1/3 części pozostałych
pozwanych ,córek K. C.: S. i D.
W kasacji od wyroku Sądu Okręgowego powód podniósł zarzut naruszenia prawa
materialnego – przepisu art. 196 kodeksu cywilnego poprzez jego błędną wykładnię.
Zdaniem skarżącego Sąd II instancji nie zauważył, że współwłasność ma jednolity i
niepodzielny charakteru i przyjął, iż ułamkowy udział we współwłasności ma charakter
materialny. W konsekwencji Sąd ten uznał, że przy rozporządzaniu przez pozwanego
częścią udziału, wskazanie przez niego w kolejnej czynności rozporządzającej podstawy
nabycia tego udziału, wywołuje skutki prawne w postaci związania kolejnego nabycia
3
udziału z czynnością prawną, mocą której zbywca nabył przedmiotowy udział. Ponadto
skarżący zarzucił naruszenie przepisu art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o
księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity: Dz. U. 2001 r. Nr 124 poz. 1361)
poprzez uznanie, iż pomimo, że w Księdze wieczystej ujawniony jest na rzecz
pozwanego wpis prawa własności nieruchomości w 1/3 części, a więc ujawnione są
prawa, które objęte były nieważną umową darowizny, zawartą pomiędzy stronami
niniejszego sporu, nie można żądać usunięcia niezgodności pomiędzy stanem prawnym
widniejącym w Księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym albowiem według
Sądu Okręgowego musi istnieć tożsamość podstawy nabycia przedmiotowego udziału.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W kasacji trafnie skarżący podkreśla, że na tle prawa polskiego brak podstaw dla
traktowania udziału we współwłasności jako odrębnego prawa. Nawet więc jeżeli
pozwany K. C. nabył udziały w nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w K. prowadzi
księgę wieczystą Kw. Nr (…), na postawie różnych zdarzeń prawnych, to jest on
właścicielem nieruchomości, a nie uprawnionym z trzech udziałów we współwłasności
tej nieruchomości. Jeżeli jednak powód, kwestionuje nabycie przez pozwanego udziału
wielkości 1/3 we współwłasności, to oczywiście musi skutecznie podważyć, zdarzenie
prawne, które było podstawą prawną nabycia takiego udziału. Powód wskazuje w
pozwie, że umowa darowizny jaką zawarł on z pozwanym w dniu 25 marca 1992 r. jest
nieważna, gdyż była to czynność pozorna, jako że strony tego samego dnia zawarły
nieformalną umowę sprzedaży tej samej nieruchomości. Wprawdzie strony tej umowy
(powód i pozwany oraz pozostałe pozwane), przyznają, że umowa ta była pozorną
darowizną, ale dziwnym zbiegiem okoliczności przypomniały to sobie dopiero w roku
2003, po uprawomocnieniu się wyroku uznającego za bezskuteczną w stosunku do
pozwanego K. C. dokonanej przez niego darowizny na rzecz małoletnich córek. W tej
sytuacji należałoby rzeczywiście dokładnie zbadać, czy umowa ta była pozorna, czy też
dopiero w kilkanaście lat po jej zawarciu, strony maja interes aby oświadczyć, że złożyły
oświadczenie dla pozoru. Słusznie jednak orzekające w sprawie Sądy uznały, że przy
tak określonym żądaniu jak to ma miejsce w pozwie, ustalenia co do ważności umowy
darowizny nie maja znaczenia. Powód domaga się bowiem wykreślenia z księgi
wieczystej wpisu pozwanego K. C. jako współwłaściciela w 1/3 przedmiotowej
nieruchomości. Pozwany zaś jest wpisany w księdze wieczystej jako współwłaściciel w
1/3 nieruchomości, który to udział nabył od swojego brata W. C. na podstawie umowy
sprzedaży z dnia 17 marca 1994 r. Ważność wspomnianej umowy sprzedaży nie była
4
nigdy kwestionowana i nie podważa jej także powód. W tej sytuacji żądanie wykreślenia
z księgi wieczystej wpisu, który, co jest bezsporne był prawidłowy, nie zasługuje na
uwzględnienie. Dopóki więc powód nie podważy wpisu na podstawie, którego pozwany
K. C. nabył 1/3 udziału we współwłasności, nie może żądać usunięcia sprzeczności
pomiędzy rzeczywistym stanem prawnym a treścią księgi wieczystej. Powództwo z art.
10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie może bowiem służyć jako środek do
wykreślenia z księgi wieczystej wpisu, który został dokonany na podstawie ważnej
czynności prawnej.
Jeżeli natomiast powód wykaże, że to jemu skutecznie przysługuje udział w 1/3
własności tej nieruchomości, to musi doprowadzić do wykreślenia wpisu pozwanego do
księgi wieczystej, który nastąpił na podstawie umowy darowizny z dnia 25 marca 1992 r.
Może to oznaczać konieczność zbadania, czy umowa darowizny 2/3 udziałów we
własności nieruchomości zawarta pomiędzy pozwanym a jego córkami w dniu 3
października 2003 r., jest ważna. Aby sąd mógł zbadać wszystkie te okoliczności
musiałby wykroczyć poza podstawę faktyczną powództwa, gdyż powód żądał jedynie
wykreślenia wpisu dokonanego na podstawie ważnej umowy sprzedaży z 17 marca
1992 r.
Mając powyższe względy na uwadze Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c., oddalił skargę kasacyjną jako pozbawioną uzasadnionych podstaw.