Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 108/05
POSTANOWIENIE
Dnia 12 października 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Tadeusz Żyznowski
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K.
przy uczestnictwie Syndyka Masy Upadłości (…) Przedsiębiorstwa Robót
Telekomunikacyjnych w K. i (…) Spółdzielni Mleczarskiej w K.
o wpis do księgi wieczystej, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 października 2005 r., kasacji wnioskodawcy i kasacji uczestnika Syndyka
Masy Upadłości (…) Przedsiębiorstwa Robót Telekomunikacyjnych w K. od
postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 5 listopada 2004 r., sygn. akt II Ca (…),
oddala obie kasacje.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. po rozpoznaniu apelacji Syndyka masy upadłości (…)
Przedsiębiorstwa Robót Telekomunikacyjnych w K. od postanowienia Sądu Rejonowego
w K. oddalającego wniosek Skarbu Państwa - Prezydenta m. K. o odłączenie z ksiąg
wieczystych nr (…) nieruchomości oznaczonych jako działki nr (…)/4, (…)/2, (…)/4,
(…)/4 oraz 31/4 i dokonanie wpisów: właściciela – Skarbu Państwa oraz (…)PRT jako
użytkownika, postanowieniem z 5 listopada 2004 r. oddalił apelację.
W sprawie tej wnioskodawca żądał wpisów na podstawie decyzji Prezydium Rady
Narodowej m. K. z 4 maja 1972 r. nr GKM.(…) zarządzającej przekazanie
nieruchomości przez (…) Spółdzielnię Mleczarską w K. wymienionemu wyżej
przedsiębiorstwu państwowemu.
2
Sąd Rejonowy uznał, że wnioskodawca nie wykazał tytułu własności Skarbu
Państwa, dodając (ponad podstawę wpisu powoływaną we wniosku), że nieruchomości
nie znajdowały się w granicach terenu urbanizacyjnego w rozumieniu art. 23 ust. 2 i 5
ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach).
Sąd odwoławczy rozpoznający apelację Syndyka masy upadłości (…)PRT w K.
potwierdził trafność oceny prawnej dokumentów dołączonych do wniosku oraz
wyprowadzonej stąd konkluzji wniosku, iż nie nastąpiło przejście własności
nieruchomości na rzecz państwa, a z powoływanej decyzji wynika tylko przekazanie
nieruchomości przedsiębiorstwu przez dotychczasowego właściciela, tj. Spółdzielnię
Mleczarska w użytkowanie odpłatne na czas nieokreślony.
Od tego postanowienia kasacje wnieśli Skarb Państwa oraz uczestnik Syndyk
masy upadłości (…)PRT.
Kasacja uczestnika oparta na obydwu podstawach zarzucała naruszenie art. 6268
§ 2
k.p.c. oraz § 10 rozp. Rady Ministrów z dnia 31 maja 1962 r. r. w sprawie przekazywania
terenów w miastach i osiedlach (Dz. U. 1969 r. Nr 3, poz.19) przez ich błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie, ponieważ w ocenie skarżącego należało stosować art. 3
ust. 1 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz.
U. 1969 r. Nr 22, poz. 159 ze zm.). Skarżący zarzucił również naruszenie art. 6268
§ 2
k.p.c. przez błędne ustalenie treści decyzji Prezydium Rady Narodowej m. K. odnośnie
do podmiotu przekazującego, którym wg skarżącego był organ administracji państwowej
a nie (…) Spółdzielnia Mleczarska, co wywierało skutki określone w art. 3 ust. 1 ustawy
o gospodarce terenami w miastach i osiedlach. Na tej podstawie Syndyk domagał się
zmiany postanowienia i uwzględnienia wniosku.
Kasacja Skarbu Państwa, który nie zaskarżył postanowienia sądu pierwszej instancji
zarzucała naruszenie art. 626 § 2 k.p.c. polegające na ustaleniu, że wymieniana decyzja
organu administracji nie stanowi tytułu własności mimo, że przekazaniu podlegały tylko
tereny państwowe, tj. stanowiące jego własność oraz naruszenie art. 3 ust. 1 ustawy o
gospodarce terenami w miastach i osiedlach przez uznanie skuteczności przekazania w
użytkowanie przedsiębiorstwa państwowego gruntu należącego do innego podmiotu
(spółdzielni) niż państwo. Wnioskodawca również wnosił o zmianę zaskarżonego
postanowienia i uwzględnienie wniosku o wpis.
Uczestnicząca w postępowaniu (…) Spółdzielnia Mleczarska w piśmie procesowym
domagała się odrzucenia kasacji wnioskodawcy oraz oddalenia kasacji uczestnika.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
3
Syndyk masy upadłości przyjmuje za podstawę wywodu tezę, że z art. 3 ust. 1 ustawy o
gospodarce terenami w miastach i osiedlach wynikała dopuszczalność przekazywania w
użytkowanie jedynie terenów państwowych i z tej przesłanki wyprowadza wniosek, że
grunty objęte decyzją stanowiły własność państwa. Oparcia dla tego wnioskowania
poszukuje również w podmiotowej warstwie czynności przekazania dokonywanej przez
organ administracji państwowej. Również wnioskodawca na tym sylogizmie opiera
podstawę kasacji.
Rozstrzygnięcie o zasadności stanowisk skarżących winno być oparte na treści
przepisów ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach w brzemieniu
nadanym w jednolitym tekście. Treść powoływanego przez skarżących art. 3 w dacie
wydania decyzji była następująca:
Art. 3. 1. Tereny państwowe mogą być przekazywane jednostkom państwowym i
organizacjom społecznym w użytkowanie, innym zaś osobom prawnym i osobom
fizycznym oddawane w użytkowanie wieczyste.
2. Organizacjami społecznymi w rozumieniu niniejszej ustawy są organizacje
polityczne, związki zawodowe i organizacje spółdzielcze, prócz spółdzielni budownictwa
mieszkaniowego i rolniczych spółdzielni produkcyjnych. Użytkowanie terenów
przekazywanych organizacjom społecznym jest odpłatne.
Nie można jednak pominąć faktu, że nie było to jedyne unormowanie przekazywania
gruntów.
W ustawie z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania
nieruchomości art. 54 ust. 1 stanowił, że zasady i tryb przekazywania nieruchomości
pomiędzy jednostkami gospodarki uspołecznionej, właściwość organów w tych
sprawach oraz zasady rozliczania określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia.
Takie rozporządzenie w sprawie zasad i trybu przekazywania w ramach administracji
państwowej przedsiębiorstw, instytucji oraz zakładów, nieruchomości i innych obiektów
majątkowych, zostało wydane w dniu 4 października 1958 r. (Dz.U.58.67.332). Zgodnie
z jego § 17, w zakresie uregulowanym tym rozporządzeniem utraciły moc przepisy
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 1949 r. w sprawie przekazywania
nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych (Dz. U. Nr
47, poz. 354). W tym miejscu usprawiedliwiona jest wątpliwość, czy rozporządzenie z
1958 r. regulowało przekazywanie przedsiębiorstwom państwowym nieruchomości
organizacji społecznych, zwłaszcza spółdzielczych. Uzasadniona jest odpowiedź
przecząca. Zarówno definicja przekazania jako dotycząca podporządkowania
4
(nieruchomości, zakładu, przedsiębiorstwa) pod nadzór organu administracji
państwowej, jak i podmiotowe ograniczenie przekazywania (między organizacjami,
przez które należało rozumieć przedsiębiorstwa oraz instytucje państwowe i jednostki
budżetowe), wskazują, że zakresem podmiotowym rozporządzenia objęto
przekazywanie zakładów i nieruchomości między państwowymi jednostkami
organizacyjnymi. Oznaczałoby to, że przekazywanie nieruchomości między jednostkami
gospodarki uspołecznionej, gdy - jak w rozpoznawanej sprawie – przekazującą była
organizacja społeczna (spółdzielnia) podlegało nadal przepisom rozporządzenia Rady
Ministrów z 2 sierpnia 1949 r., a przepisy wymienionej wyżej ustawy z 12 marca 1958 r.
o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (art. 57 ust. 1 i 2 wg. jednolitego
tekstu: Dz.U.61.18.94), obowiązującej do 1 sierpnia 1985 r., w omawianym zakresie
utrzymywały w mocy rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 1949 r. Uchylenie
ich nastąpiło w sposób pośredni przez wydanie kolejnego rozporządzenia z dnia 31
maja 1962 r. w sprawie przekazywania terenów w miastach i osiedlach (Dz. U. nr 35,
poz. 159). W chwili wydawania decyzji PRN m. K. z 4 maja 1972 r. rozporządzenie to
obowiązywało w wersji nadanej w jednolitym tekście (Dz. U. 1969 r., nr 3. poz. 19). Dla
rozstrzygnięcia kasacji istotna w nim jest podstawa odwołująca się nie tylko do
przepisów ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach ale również do art. 57
ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości,
przy czym podział materii normatywnej według powołanych podstaw nie budzi
większych wątpliwości, ponieważ rozdział 4 rozporządzenia (§ § 10-12) wykracza poza
przedmiot regulacji zawarty w ustawie z 14 lipca 1961 r. i realizuje cele zbliżone do aktu
normującego wywłaszczenia, tj. pozyskiwanie terenów inwestycyjnych w ramach
systemu planowej gospodarki ukierunkowanej przede wszystkim na obsługę jednostek
gospodarki uspołecznionej jako ogniw systemu centralnego planowania gospodarczego.
Przepisy te nie były skorelowane z prawem cywilnym i pomijały cywilnoprawne
aspekty przekazania. Ponieważ kodeks cywilny obowiązywał również jednostki
gospodarki uspołecznionej, a podstawowym trybem przekazania była zgoda organizacji
społecznej lub jej organizacji nadrzędnej (§ 11) nie było przeszkód aby charakter
czynności przekazania (dokonywanej w decyzji) określić przy pomocy konstrukcji
cywilnoprawnej. Należy dodać, że prawo użytkowania nieruchomości - jak podkreślano
w literaturze przedmiotu – służyło przede wszystkim zaspokajaniu potrzeb ówczesnych
jednostek gospodarczych.
5
Osnowa decyzji z dnia 4 maja 1972 r. nie pozostawia wątpliwości, że mimo braku zgody
na oddanie gruntu w użytkowanie organ administracji państwowej rozstrzygający
wniosek przedsiębiorstwa państwowego wybrał tę postać prawnego władania
nieruchomością. Nie ma zatem żadnych podstaw do tłumaczenia decyzji jako aktu
przenoszącego własność, a powołanie się organu decyzyjnego w jej części wstępnej na
art. 3 ust. 1 ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach obok § 10
rozporządzenia RM z 31 maja 1962 r. jest błędem wynikającym prawdopodobnie z
braku rozróżnienia dwoistości podstawy prawnej i przedmiotu regulacji zawartej w tym
rozporządzeniu.
Legalność - w ramach ówczesnych standardów ochrony własności – aktu
przekazania ma decydujące znaczenie dla konstatacji, że ocena prawna sądu drugiej
instancji o braku podstawy do wpisania w dziale II księgi wieczystej Skarbu Państwa ma
decydujące znaczenie dla uznania obydwu kasacji jako pozbawionych usprawiedliwionej
podstawy kasacyjnej. Powołany w kasacjach przepis art. 6268
§ 2 k.p.c. odczytany
łącznie z § 1 oraz art. 6269
k.p.c. nie pozostawia wątpliwości, odnośnie do ponoszenia
przez wnioskodawcę skutków niedołączenia do wniosku o wpis dokumentów
stanowiących odpowiednią podstawę.
Z tych przyczyn na podstawie art. 39312
k.p.c. kasacje podlegały oddaleniu.