Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 37/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 października 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
w sprawie z powództwa S. S.
przeciwko Zrzeszeniu Transportu (...) w Z. o ustalenie nieważności uchwał, po
rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 28 października 2005 r., kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 28 września 2004 r., sygn. akt I
ACa (...),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Powód S. S. wniósł powództwo przeciwko pozwanemu - Zrzeszeniu Transportu
(...) o - jak to określił - „unieważnienie zebrania członków Radia C.(...)” (tj. agendy
pomocniczej działającej przy Zrzeszeniu), które odbyło się w dniu 13 września 2000 r.
Zebranie to bowiem odbyło się z naruszeniem reguł porozumienia z dnia 17 marca
1997 r. i Regulaminu Radia C.(...). Powód domagał się unieważnienia wszystkich
postanowień Zarządu Radia C.(...) wybranego na zebraniu w dniu 19 września 2000 r. i
jako podstawę roszczenia wskazał art. 189 k.p.c.
2
Sąd Okręgowy ustalił, że uchwały, podjęte na Walnym Zebraniu Radia C.(...),
które odbyło się w dniu 18 września 2000 r., są nieważne. Rozstrzygnięcie to zostało
oparte na następujących ustaleniach.
Pozwane Zrzeszenie jest wpisane od 1990 r. w rejestrze jednostek samorządu
zawodowego. W ramach tego Zrzeszenia w 1993 r. powstała jego agenda - „Radio
C.(...)”, przy czym zakres samorządu tej agendy określono o porozumieniu z dnia 17
marca 1997 r. i Regulaminie. Od 1998 r. zaczęły się nieporozumienia między
kierowcami taksówek należącymi do tej agendy Zrzeszenia Transportu (...). Po
odwołaniu przez Zarząd Zrzeszenia Transportu (...) członków Zrzeszenia (stanowiących
dotychczasowy zarząd Radia C.(...)), upoważniono K. Czarneckiego do
przeprowadzenia zebrania sprawozdawczo – wyborczego przez członków Radia C.(...)
(agendy) i wyboru nowego Zarządu Radia C.(...), zaakceptowanego przez Zrzeszenie
Transportu (...). Uchwałą dotychczasowego zarządu Radia C.(...) wykluczono z grupy
członków K. Czarncekiego. W dniu 13 września 2002 r. K. Czarnecki, czując się
upoważniony przez Zarząd Zrzeszenia, zwołał zebranie członków Radia C.(...) i na
zebraniu tym – wskazując na działania obecnego Zarządu Radia C.(...) niezgodne ze
statutem - podjęto jednomyślną uchwałę o wyborze nowego, trzyosobowego zarządu.
Powołany w dniu 13 września 2002 r. nowy zarządu Radia C.(...) na posiedzeniu w dniu
27 września 2002 r. wykluczył powoda z szeregów członków Radia C.(...) przy
Zrzeszeniu Transportu (...). Na zebraniu w dniu 13 września 2000 r. obecnych było 27
osób, przy czym w tym czasie do Radia C.(...) należało 93 kierowców. Informację o
zebraniu przekazywano poszczególnym kierowcom przez innych członków Radia C.(...).
Uznając chwały podjęte na zebraniu członków Radia C.(...) w dniu 13 września
2000 r. za nieważne, Sąd Okręgowy przyjął, że powód miał interes prawny
z wystąpieniem z powództwem zawierającym takie właśnie żądanie. W ocenie Sądu
Okręgowego, wspomniane zebranie nie było umocowane do podejmowania uchwał,
ponieważ stosownie do Regulaminu Radia C.(...) wszelkie uchwały władz Radia C.(...)
zapadają większością głosów przy obecności przynajmniej połowy członków plus
1 osoba. Powód wykazał, że ilość członków obecnych na zebraniu odbiegała od
wymaganego quorum.
Apelacja pozwanego Zrzeszenia Transportu (...) została uwzględniona. Sąd
Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok oraz oddalił powództwo. Stwierdził, że powód nie
miał interesu prawnego w zaskarżaniu uchwał organów zrzeszenia, a ponadto uchwały
3
zrzeszenia – naruszające umowę (statut, regulamin) - mogą być kwestionowane w trybie
przewidzianym w statucie, a nie na drodze sądowej.
Rozpoznając sprawę ponownie (po uchyleniu wyroku Sądu Apelacyjnego przez
Sąd Najwyższy), Sąd Apelacyjny uznał apelację pozwanego Zrzeszenia Transportu (...)
za nieuzasadnioną. Dopuszczalność kontroli sądowej uchwał organów Zrzeszenia
Transportu (...) przesądził Sąd Najwyższy. Powód nie kwestionował rozstrzygnięcia
Sądu pierwszej instancji, a zatem nie można uznać, że Sąd ten wydał orzeczenie nie
odpowiadające zakresowi żądań powoda. W ogólnym sformułowaniu pozwu
„unieważnienie zebrania” z dnia 13 września 2000 r. mieści się, według Sądu, także
żądanie ustalenia tego, że nieważne są uchwały podjęte na tym zebraniu, w tym też –
uchwała o wyborze nowego zarządu. Interes powoda w żądaniu unieważnienia
wspomnianych uchwał wyrażał się w tym, że w toku ich podejmowania naruszono
postanowienia Regulaminu dotyczące zwołania zebrania, quorum oraz sposobu
głosowania. Odwołanie poprzedniego zarządu i wybór nowego był możliwy jedynie przy
zachowaniu postanowień Regulaminu określonych w rozdziale IV, a naruszenie tych
postanowień stanowi naruszenie zasad współżycia społecznego, tj. zasad
respektowania w zrzeszeniach słusznie ustalonych procedur. Istniały zatem
wystarczające podstawy do przyjęcia, że uchwały podjęte na zebraniu w dniu 13
września 2000 r. (dotyczące wyboru nowego zarządu) są nieważne w świetle art. 58 § 2
k.c.
W kasacji pozwanego Zrzeszenia podniesiono zarzut naruszenia art. 233 § 1
k.p.c., art. 368 § 4 k.p.c., art. 39317
k.p.c., art. 386 § 1 k.p.c., art. 385 k.p.c. W ramach
pierwszej podstawy kasacyjnej wskazywano na naruszenie art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 5
k.c. Skarżący domagał się uchylenia wyroków Sądów pierwszej i drugiej instancji
(ewentualnie – tylko zaskarżonego wyroku) i przekazania sprawy odpowiedniemu
Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trafnie Sąd Apelacyjny zauważył w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku to, że
roszczenie strony powodowej zostało jednak odpowiednio zindywidualizowane pod
względem przedmiotowym i obejmowało ustalenia tego, że nieważne są uchwały
podjęte na zebraniu w dniu 13 września 2000 r., w tym - uchwała o wyborze nowego
zarządu Radia C.(...). W tym sensie należałoby rozumieć rozstrzygnięcie zawarte w pkt
1 wyroku Sądu Okręgowego z dnia 28 lutego 2002 r.. Powód istotnie nie kwestionował
także rozstrzygnięcia tego Sądu w zakresie odnoszącym się do „unieważnienia
4
wszystkich postanowień zarządu Radia C.(...)”, który został wybrany na wspomnianym
zebraniu.
Kwestia interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. w zgłoszeniu powództwa
strony powodowej została przesądzona w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia
2004 r., uchylającego poprzedni wyrok Sądu Apelacyjnego w rozpoznawanej sprawie. W
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku dokonano trafnej argumentacji służącej wykazaniu
takiego interesu (proceduralna wadliwość uchwał podjętych na zebraniu w dniu 19
września 2000 r.).
Odnosząc się do podniesionych w kasacji zarzutów naruszenia przepisów
postępowania, należałoby stwierdzić co następuje.
Naruszenie przepisu art. 385 k.p.c. nie może być uznane za właściwą podstawę
kasacyjną w rozumieniu art. 393 pkt 2 k.p.c., ponieważ zawiera on normę o charakterze
kompetencyjnym wskazującą jedynie na sposób rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji.
To samo dotyczy przepisu art. 386 § 1 k.p.c. Wadliwie ujęty został zarzut naruszenia art.
386 § 4 k.p.c., ponieważ w przepisie tym przewidziano regułę wiązania Sądu (w tym
Sądu drugiej instancji ponownie rozpatrującego sprawę) ocenami prawnymi i
wskazaniami dotyczącymi dalszego postępowania. Tymczasem skarżący motywuje
naruszenie wspomnianego przepisu „pominięciem okoliczności nierozpoznania sprawy
co od istoty przez Sąd pierwszej instancji”. Zarzut naruszenia art. 39317
k.p.c. przez Sąd
Apelacyjny w ogóle nie został bliżej umotywowany i dlatego nie może być brany pod
uwagę w postępowaniu kasacyjnym.
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. został uzasadniony w
ten sposób, że Sąd drugiej instancji pominął dowody wskazujące naruszenie zasad
współżycia społecznego przez powoda występującego o unieważnienie uchwał
podjętych na zebraniu w dniu 19 września 2000 r. Zarzut ten nie może być brany pod
uwagę w postępowaniu kasacyjnym z następujących powodów.
Przepis art. 233 § 1 k.p.c. dotyczy bowiem jedynie zasad oceny przez Sąd
zebranego w sprawie materiału dowodowego. Nie może więc stanowić podstawy do
formułowania zarzutów pomijania przez sąd tej części materiału dowodowego, który
mógłby świadczyć o istnieniu pewnych faktów. Niezależnie od tego należy stwierdzić, że
zagadnienie zachowania się powoda, zmierzającego – według skarżącego – do
destabilizacji sytuacji w pozwanym Zrzeszeniu, nie było w ogóle przedmiotem ustaleń
Sądu Apelacyjnego.
5
Podstawowe znaczenie stanowi zarzut naruszenia art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 5
k.c. W ocenie skarżącego, Sąd Apelacyjny błędnie przyjął, że naruszenie
obowiązującego w Zrzeszeniu regulaminu jest równoznaczne z naruszeniem zasad
współżycia społecznego „bez względu na okoliczności, w jakich doszło do (takiego)
naruszenia”. Z szerszej motywacji tego zarzutu wynika stanowisko skarżącego, że fakt
naruszenia przez powoda zasad współżycia społecznego (działania destabilizujące
sytuację pozwanego Zrzeszenia, prowadzenie działalności konkurencyjnej pod nazwą
C.(...) Bis) usprawiedliwiać mogło de facto podjęcie zaskarżonych uchwał (na zebraniu
w dniu 19 września 2000 r.), ponieważ miały one na celu jedynie „próbę odparcia
bezprawnych działań powoda zmierzających do przejęcia Zrzeszenia”. Stanowiska
takiego nie można podzielić.
Nawet gdyby przyjąć, że wystąpiło wspomniane w kasacji zachowanie się
powoda (a takich ustaleń ostatecznie nie dokonano w postępowaniu przed Sądem
drugiej instancji), to z pewnością w żadnym razie nie usprawiedliwiałoby ono
wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku faktów oczywistego naruszenia
ustalonych w Zrzeszeniu (jego agendzie organizacyjnej) postanowień regulaminowych
dotyczących zasad podejmowania uchwał przez organy stowarzyszenia (agendy) w
postaci sposobu zwołania zebrania, istnienie odpowiedniego quorum, sposobu
głosowania. Regulamin Radia C.(...) przewidywał przecież możliwość odpowiedniego
reagowania tej agendy wobec nielojalnych członków Zrzeszenia (agendy). Mogły tu
wchodzić także w grę odpowiednie instrumenty prawne przewidziane w stosownych
aktach prawnych (np. w przepisach dotyczących nieuczciwej konkurencji).
Czym innym pozostaje natomiast kwestia prawnej skuteczności (wobec powoda)
uchwał Radia C.(...) podjętych wbrew wspomnianym postanowieniom regulaminowym
tej agendy pozwanego Zrzeszenia. Sąd Apelacyjny dość kategorycznie stwierdził, że
„naruszenie postanowień regulaminu stanowi naruszenie zasad współżycia
społecznego”, tj. zasad respektowania w zrzeszeniach wspólnie ustalonych procedur”.
Można mieć uzasadnione obiekcje co do tego, że naruszenie postanowień regulaminu
stanowi istotnie naruszenie zasad współżycia społecznego wskazanych przez Sąd
Apelacyjny, skoro postanowienia te przybrały już postać aktu wewnętrznego
(niezależnie od jego charakteru prawnego) funkcjonującego w Zrzeszeniu
i determinującego reguły postępowania przy podejmowaniu uchwał członków Radia
C.(...), nawet gdyby uchwały te podejmowano ze świadomością naruszenia reguł
takiego postępowania. Samo merytoryczne rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji,
6
kwestionowane przez skarżącego, należy uznać jednak za trafne, aczkolwiek przy innej
nieco motywacji prawnej. Skoro naruszono istotne, wskazane już postanowienia
dotyczące reguł skutecznego podejmowania uchwał przez członków agendy zrzeszenia
(Radia C.(...)), to uchwały te można na pewno uznać za prawnie bezskuteczne
(nieważne) z tej racji, że nie mogły one stanowić skutecznego oświadczenia woli
zebrania członków agendy, tj. organu decyzyjnego tej struktury organizacyjnej
zrzeszenia art. 60 k.c.).
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację pozwanego
Zrzeszenia jako nieuzasadnioną (art. 39312
k.p.c. w zw. z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia
2004 r., Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).