Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 36/05
POSTANOWIENIE
Dnia 13 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski
w sprawie ze skargi powódki o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 23 czerwca 2004 r., sygn. akt V Ca (…), w
sprawie z powództwa H. P. przeciwko Miastu Stołecznemu W. o ustalenie, na
posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 13 grudnia 2005 r.,
odrzuca skargę.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 23 czerwca 2004 r. Sąd Okręgowy w W. zmienił wyrok Sądu
Rejonowego i z dnia 28 listopada 2003 r. i oddalił powództwo H. P. o ustalenie
wstąpienia w stosunek najmu.
W związku z wymienionym wyrokiem Sądu Okręgowego powódka wniosła
o stwierdzenie jego niezgodności z prawem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z dniem 6 lutego 2005 r. w sposób istotny znowelizowane zostały przepisy
kodeksu postępowania cywilnego, bowiem ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98, dalej – ustawa z dnia 22 grudnia 2004
r.) w tytule VI księgi pierwszej części pierwszej tego kodeksu dodano dział VIII,
zatytułowany „Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia” (art. 4241
- 42412
). Wprowadzenie do kodeksu postępowania cywilnego
nowego rodzaju postępowania przed Sądem Najwyższym wiąże się z dokonaną -
ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych
2
innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1692; dalej – ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r.) -
nowelizacją kodeksu cywilnego w zakresie uregulowania odpowiedzialności organów
władzy publicznej za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem jej działaniem. Przepis
art. 4171
§ 2 znowelizowanego kodeksu cywilnego stanowi bowiem, że jeżeli szkoda
została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji,
jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich
niezgodności z prawem. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne
orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego
niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. W
sytuacji określonej w tym przepisie ustawodawca uzależnił więc możliwość dochodzenia
naprawienia szkody od uprzedniego stwierdzenia we właściwym postępowaniu, że
orzeczenie nie było zgodne z prawem. Aczkolwiek nowelizacja przepisów prawa
materialnego weszła w życie z dniem 1 września 2004 r. (art. 6 ustawy z dnia 17
czerwca 2004 r.), to wymagane „właściwe postępowanie”, mające na celu uzyskanie
prejudycjalnego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem, uregulowano dopiero
we wskazanych wyżej art. 4241
- 42412
k.p.c. Można więc przyjąć, że w okresie od 1
września 2004 r. do 5 lutego 2005 r. wobec braku odpowiedniego instrumentarium
procesowego przysługującego poszkodowanym w ramach regulacji odpowiedzialności
za wyrządzenie szkody, której źródłem były orzeczenia sądowe, istniała tzw. luka
realizacyjna.
Zaznaczyć trzeba, że stosownie do art. 4241
§ 1 k.p.c., skarga o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego
orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego
wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w
drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe. W
wyjątkowych natomiast wypadkach, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia
podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw
człowieka i obywatela, skarga przysługuje także od prawomocnego orzeczenia
kończącego postępowanie w sprawie wydanego przez sąd pierwszej lub drugiej
instancji, jeżeli strony nie skorzystały z przysługujących im środków prawnych, chyba że
jest możliwa zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie
środków prawnych (art. 4241
§ 2 k.p.c.).
W omawianym zakresie powyższa nowela procesowa weszła w życie z dniem 6
lutego 2005 r. (art. 6 in princ. ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r.). Nie zawiera ona
3
przepisu, który by dawał odpowiedź na pytanie, czy instytucję skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia stosuje się do orzeczeń sądowych
wydanych przed wejściem jej w życie. Jeżeli bowiem chodzi o normy intertemporalne, to
dotyczą one innych zagadnień procesowych (art. 3 i 4 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r.).
Brak wyraźnego uregulowania, z którego wynikałoby stosowanie z mocą wsteczną lub
bezpośrednie działanie tej nowej instytucji procesowej, nie przesądza sam przez się o
niedopuszczalności stosowania jej do orzeczeń wcześniejszych, wszak odmienny
wniosek może wynikać z celu tej instytucji lub z innych względów.
Rozwiązania problemu z pewnością nie można poszukiwać w treści art. 4246
§ 1
k.p.c., w myśl którego, skargę wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, w
terminie dwóch lat od dnia jego uprawomocnienia się. Przepis ten bowiem nie jest
przepisem międzyczasowym i normuje wyłącznie kwestię terminu do wywiedzenia tej
skargi. Przewidziany w tym przepisie dwuletni termin rozpoczyna wprawdzie swój bieg
od chwili uprawomocnienia się orzeczenia, niemniej jednak w żadnym razie nie
świadczy to, nawet pośrednio, że zaskarżeniem w drodze omawianej skargi objęte
zostały orzeczenia, które uprawomocniły się nie dawniej niż dwa lata przed wejściem w
życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r.
W tej sytuacji znaczenie uzyskuje okoliczność, że wprowadzenie do krajowego
porządku prawnego instytucji skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia łączyło się z ustawową koniecznością zapewnienia
poszkodowanym realnej możliwości dochodzenia roszczeń w związku ze szkodą
wyrządzoną przez wydanie prawomocnego orzeczenia. Wszak z przepisu art. 4171
§ 2
k.c. można wnosić, że stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
jest bezwzględną przesłanką odpowiedzialności z tego tytułu.
Jeżeli chodzi o regulację materialnoprawną, to kwestia intertemporalna
przedstawia się jasno, gdyż w ustawie nowelizacyjnej z dnia 17 czerwca 2004 r.
znajdujemy odpowiednią normę. W myśl bowiem art. 5 tej ustawy, do zdarzeń i stanów
prawnych powstałych przed dniem wejścia jej w życie stosuje się przepisy art. art. 417,
419, 420, 4201
, 4202
i 421 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie
ustawy. Zastosowanie przytoczonego wskazania intertemporalnego oznacza, jak trafnie
podkreślono w literaturze cywilistycznej, że przepisy dotychczasowe, mimo ich
derogacji, będą miały zastosowanie dla oceny skutków prawnych „zdarzeń i stanów
prawnych” zaistniałych przed wejściem w życie ustawy dnia 17 czerwca 2004 r.
Przyjmując to stanowisko za punkt wyjścia i pozostawiając jednocześnie na uboczu –
4
jako bezprzedmiotową w okolicznościach niniejszej sprawy - kwestę ewentualnego
zróżnicowania, poczynając od dnia 1 września 2004 r., zasad odpowiedzialności
odszkodowawczej Skarbu Państwa i samorządowych osób prawnych, należy w
konsekwencji uznać, że uregulowana w art. 4171
§ 2 k.c. odpowiedzialność za
niezgodne z prawem prawomocne orzeczenie wchodzi w rachubę, jeżeli zdarzenie
sprawcze w postaci wydania orzeczenia nastąpiło w dniu 1 września 2004 r. i później.
Biorąc bowiem pod uwagę założenia i cele ustawodawcze, które legły u podstaw
wprowadzenia do kodeksu postępowania cywilnego instytucji skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a także fakt, że przepisy procesowe
z nią związane stanowią wraz z art. 4171
§ 2 k.c. normatywną całość, niepodobna
przyjąć, iż ten szczególny środek zaskarżenia odnosi się również do orzeczeń sprzed tej
daty. Innymi słowy, przeciw takiej wykładni przemawia okoliczność, że przesłanka
odpowiedzialności odszkodowawczej w postaci prejudycjalnego stwierdzenia we
właściwym postępowaniu niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
wymagana jest dopiero z chwilą obowiązywania art. 4171
§ 2 k.c. Skoro zaś rozważane
zagadnienie ściśle łączy się z regulacją materialnoprawną, a nawet więcej, ma wręcz
charakter mieszany (procesowo-materialny), to problem intertemporalny związany ze
stosowaniem art. 4241
i nast. k.p.c. należy rozwiązać tak samo jak kwestię
intertemporalną dotyczącą art. 4171
§ 2 k.c., a zatem jednolicie.
Takie samo stanowisko w przedstawionym względzie zajął Sąd Najwyższy
w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 26 października 2005 r., III BZP 1/05, w której
uznał, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art.
4241
k.p.c.) przysługuje od orzeczeń, które stały się prawomocne od 1 września 2004 r.
Stwierdzając zatem niedopuszczalność skargi wniesionej przez powódkę – jako
zaskarżającej orzeczenie Sądu drugiej instancji wydane przed dniem 1 września 2004 r.
i które też uprawomocniło się przed tą datą – należało orzec, jak w sentencji (art. 4248
§ 1 k.p.c.).