Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 372/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 stycznia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
Protokolant Izabela Czapowska
w sprawie z powództwa I. SA w W.
przeciwko R. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 19 stycznia 2006 r.,
kasacji pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 grudnia 2004 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
(pkt II) i orzekającej o kosztach postępowania apelacyjnego
(pkt III) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Na podstawie weksla powód – I. S.A. dochodził od pozwanych dłużników
wekslowych, w tym – pozwanego R. S. (poręczyciela wekslowego), rat
leasingowych (w kwocie 20.012,74 zł) i kary umownej (w kwocie 22.575,38 zł). Sąd
Rejonowy zasądził dochodzone należności od pozwanych dłużników wekslowych.
Zarzuty od nakazu zapłaty wniósł jedynie R. S. (poręczyciel wekslowych), a wobec
pozostałych pozwanych nakaz uprawomocnił się. Sąd Okręgowy utrzymał nakaz
zapłaty w mocy także wobec pozwanego poręczyciela. Rozstrzygnięcie swoje
oparł na następujących ustaleniach faktycznych.
Powód (leasingodawca) zawarł umowę leasingu z A. Z. i M. W. obejmującą
wyposażenie dyskoteki. Kontrahentki te wystawiły weksel dla zabezpieczenia
wierzytelności powoda wynikającego z tej umowy. Poręczenie na wekslu złożył
m.in. pozwany R. S. W deklaracji wekslowej upoważniono powoda do uzupełnienia
weksla sumą odpowiadającą zadłużeniu wystawców wynikającego z umowy
leasingu. Pozostawiono także miejsce płatności weksla do uznania powoda.
Pozwany zajmował się dystrybucją sprzętu służącego wyposażeniu dyskotek i był
zainteresowany w zawarciu przez wystawczynie weksla wspomnianej umowy
leasingu. Umowa leasingu została przez powoda wypowiedziana w związku
niewywiązywaniem się z niej przez kontrahentki. Zgodnie z postanowieniami
ogólnych warunków umów leasingu (cyt. dalej jako – o.w.u. leasingu”),
leasingobiorca miał obowiązek bezzwłocznie i na własny koszt zwrócić przedmiot
leasingu. Pozwane kontrahentki nie wywiązały się z tego obowiązku, toteż sprzęt
objęty leasingiem nie został zdemontowany. Ostatecznie przejął go inny nabywca w
tym samym lokalu. Na kwotę umieszczoną na wekslu składały się należne
powodowi raty leasingowe w kwocie 20.012,74 zł oraz kary umowne w wysokości
22.575,38 zł.
W ocenie Sądu Okręgowego, powód (remitent) mógł uzupełnić weksel
wspomnianymi należnościami. Upoważniała go bowiem do tego treść deklaracji
wekslowej i fakt wykazania tych należności.
3
W wyniku apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok
Sądu Okręgowego w stosunku do pozwanego R. S. w ten sposób, że uchylił
nakazał zapłaty w odniesieniu do kwoty 22.575,38 zł i oddalił apelację
w pozostałym zakresie, tj. w odniesieniu do kwoty obejmującej raty leasingowe.
Sąd ten podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji. W ocenie tego Sądu,
nie było podstaw do przyjęcia odpowiedzialności poręczyciela wekslowego
w zakresie dotyczącym kary umownej, ponieważ nie można było wystawczyniom
weksla (kontrahentkom powoda) zarzucić niewywiązanie się z obowiązku zwrotu
(objętej umową leasingu) aparatury dyskotekowej. Należności powoda obejmujące
raty leasingowe wynikały z umowy leasingowej i przedawniały się zgodnie
z zasadami ogólnymi (art. 118 k.c.). Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutu
wygaśnięcia zobowiązania wekslowego, ponieważ takiego wniosku nie
usprawiedliwiała treść pkt XI – ust. 4 o.w.u. leasingu. Nie było bowiem zamiarem
stron to, aby zabezpieczenie wekslowe wygasło przed pełnym wykonaniem
i rozliczeniem umowy leasingu.
W kasacji pozwanego podniesiono zarzuty naruszenia art. 385 § 2 k.c.,
art. 65 k.c., art. 3531
k.c. i art. 245 k.p.c. Skarżący domagał się zmiany
zaskarżonego wyroku i orzeczenia co do istoty sprawy, tj. oddalenia powództwa
wobec pozwanego, ewentualnie – uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Wbrew stanowisku pozwanego (poręczyciela wekslowego), nie ma
podstaw do przypisania mu prawnego statusu konsumenta w rozumieniu art. 221
k.c. Oczywiście, status konsumenta mógłby mieć także podmiot zaciągający wobec
wierzyciela zobowiązanie wekslowe, w tym – poręczyciel wekslowy. Zgodnie
z ustaleniami dokonanymi przez Sąd Apelacyjny, nie kwestionowanymi przez
pozwanego, pozwany „w ramach działalności gospodarczej zajmował się
dystrybucją sprzętu służącego wyposażeniu dyskotek”. Był zainteresowany
w zawarciu umowy przez wystawczynie weksla (leasingobiorców), ponieważ
„do każdej transakcji (leasingowej) miał odpowiednią marżę” (s. 3 uzasadnienia).
Ustalenie takie wyłączają zatem możliwość przypisywania pozwanemu
4
(poręczycielowi wekslowemu) statusu konsumenta w rozumieniu art. 221
k.c.
w zakresie zobowiązania wekslowego wobec posiadacza weksla (powoda)
2. Istota sporu sprowadza się do właściwej interpretacji postanowień pkt IX
ust. 4 o.w.u. Zgodnie z tymi postanowieniami, z chwilą zwrotu przedmiotu leasingu
w sposób spełniający wymogi umowy leasingu, wygasają zabezpieczenia
ustanawiane przez leasingobiorcę, zaś leasingodawca zobowiązany jest w terminie
7 dni do zwrotu leasingobiorcy kaucji w niepotrącalnej części oraz weksla
gwarancyjnego. Według Sądu Apelacyjnego, zamiarem stron było przyjęcie
zabezpieczenia (w tym – wekslowego) do czasu pełnego wykonania umowy
leasingowej (tzw. rozliczenia się stron). Skoro zatem należność leasingodawcy
wynikająca z umowy leasingowej nadal istnieje (w postaci opłat leasingowych), to
uzasadnia ona również prawny byt zabezpieczenia wekslowego w postaci
poręczenia złożonego na tym wekslu.
W związku z tym, że pozwany (poręczyciel wekslowy) nie ma statusu
konsumenta w rozumieniu art. 221
k.c., przy interpretacji wspomnianych
postanowień o.w.u. (wzorca umownego stosowanego przez powoda) nie było
podstaw do przyjęcia wykładni tego wzorca na korzyść konsumenta (art. 385 § 2
k.c.). Nietrafny okazał się zatem zarzut naruszenia tego przepisu przez Sąd drugiej
instancji. Pozostaje jednak do rozważenia to, czy Sąd ten dokonał prawidłowej
wykładni postanowień pkt IX ust. 4 o.w.u. w wyniku powiązania skutku w postaci
wygaśnięcia zobowiązania wekslowego poręczyciela z tzw. rozliczeniem się
leasingobiorców z umowy leasingowej (w niniejszej sprawie - zapłaty opłat
leasingowych). Należy uznać, że taka konstatacja Sądu Apelacyjnego brzmi jednak
zbyt kategorycznie. W każdym razie brak w tym zakresie dostatecznego,
odpowiednio umotywowanego wywodu przy uwzględnieniu także innych
postanowień o.w.u. i indywidualnej umowy leasingowej.
Ocena treści postanowień pkt IX ust. 4 o.w.u. została podjęta bez
odpowiedniego poszerzenia postępowania dowodowego, pozwalającego dokonać
właściwej interpretacji tych postanowień (art. 65 § 2 k.c.). Nie wiadomo więc,
dlaczego Sąd skutek wygaśnięcia zabezpieczenia powiązał z formułą „spełnienia
wymogów umowy”, skoro treść zdania pierwszego mogłaby właśnie wskazywać
5
na to, że formuła ta może odnosić się przede wszystkim do „zwrotu przedmiotu
leasingu” (por. § 5 umowy leasingu). W dokonanych przez Sąd Apelacyjny
ustaleniach przyjęto, że leasingobiorczynie wywiązały się ostatecznie z obowiązku
zwrotu przedmiotu leasingu i wywiązanie się to nie zostało uznane za
nieodpowiadające wymogom umowy leasingu. W omawianym pkt IX ust. 4 o.w.u. -
inaczej niż w innych postanowieniach tego wzorca - nie wspomina się wprost
o „rozliczeniu umowy” (por. np. pkt VIII ust. 3). Oznaczać to może wyraźne
określenie w pkt IX ust. 4 o.w.u. katalogu zdarzeń, z którymi może łączyć się
wygaśnięcie ustanowionych zabezpieczeń, zwłaszcza że zwrot weksla
gwarancyjnego powiązano zapewne właśnie ze zwrotem przedmiotu leasingu
uprawnionemu.
W pkt IX ust. 4 o.w.u. wspomina się wprawdzie o wygaśnięciu zabezpieczeń
ustanowionych przez leasingobiorcę (a nie przez osoby trzecie), ale nie sposób
przyjąć, że regulacja tych postanowień wzorca umownego nie odnosi się do
zobowiązań wekslowych zaciągniętych przez inne osoby (np. poręczycieli
wekslowych) w wyniku złożenia podpisu na wekslu wystawionym przez
leasingobiorcę. Poręczenie wekslowe poszerza tylko krąg dłużników określonych
w przyjętym przez powoda wekslu gwarancyjnym.
Nie da się, oczywiście, skutecznie podważyć stanowiska, że zgodnie
z treścią deklaracji wekslowej (k. 7) wystawiony weksel gwarancyjny obejmował
także raty leasingowe należne od wystawczyń weksla. W treści tej deklaracji
wspomina się bowiem o „zadłużeniu z tytułu umowy leasingu”. To samo wynika
z treści pkt VII ust. 2 o.w.u. Inna artykulacja treści pkt IX ust. 2 o.w.u.
w zestawieniu z brzmieniem pkt VII ust. 2 o.w.u. może prowadzić do wniosku, że
w tym pierwszym punkcie powiązano jednak istnienie zobowiązania wekslowego
już z faktem zwrotu przedmiotu leasingu przez osoby zobowiązane (wystawczynie
weksla), a nie – z wygaśnięciem ich zadłużenia w postaci rat leasingowych.
Wprawdzie wierzyciel z reguły przyjmuje zabezpieczenia, które przynajmniej
równoważą w sensie prawnym zakres zabezpieczonej wierzytelności (należności
objętych zabezpieczeniem), ale przecież w treści umowy objętej zabezpieczeniem
(w danej sprawie – w umowie leasingu) mogłyby znaleźć się także inne
postanowienia odnoszące się jedynie do części (fragmentów) zabezpieczonej
6
wierzytelności. Warto także zwrócić uwagę na to, że w o.w.u. przewidziano
możliwość ustanowienia przez leasingobiorców odpowiedniej kaucji pieniężnej i
właśnie taka kaucja mogła być wykorzystana z woli wierzyciela (leasingodawcy) do
regulowania należności wymaganych od leasingobiorcy po zakończeniu stosunku
leasingu (możliwość potrącenia z kaucji „należności i wszelkich roszczeń
niezaspokojonych przez leasingobiorcę”; pkt VII ust. 3). Postanowienia umowy
leasingu z dnia 20 marca 2000 r. (§ 4) mogą wskazywać na to, że wspomniana
kaucja nie została zastrzeżona, niemniej jednak w o.w.u. pozostały wspomniane
postanowienia dotyczące m.in. wygaśnięcia zabezpieczeń i możliwości
wykorzystywania przez wierzyciela (posiadacza weksla) wręczonej mu kaucji
pieniężnej.
Nie może być z pewnością wątpliwości co do tego, że pkt IX ust. 4 o.w.u.
odnosi się także do zabezpieczenia wekslowego. Wynika to z użytej w tym
przepisie ogólnej formuły „zabezpieczenie”. Ponadto wspomina się tam także o
zwrocie weksla gwarancyjnego. Może pozostać kwestią, jak rozumieć zwrot
wygaśnięcie zobowiązania wekslowego w rozumieniu pkt IX ust. 4 o.w.u. i to w
sytuacji, w której weksel gwarancyjny pozostawałby jeszcze we władaniu
leasingodawcy (remitenta). Z treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika
to, jakie znaczenie prawne przywiązywał Sąd Apelacyjny do tego faktu. W każdym
razie powiązanie skutku wygaśnięcia zabezpieczenia wekslowego (zapłaty sumy
wekslowej) z faktem zwrotu przedmiotu leasingu uprawnionemu, prowadziłoby do
powstania po stronie poręczyciela zarzutu odmowy wykonania zobowiązania
wekslowego (zapłaty sumy wekslowej) jako zarzutu wynikającego ze stosunku
osobistego łączącego tego poręczyciela z remitentem weksla.
Z przedstawionych względów należało uznać za uzasadniony zarzut
naruszenia art. 65 k.c. Sąd Apelacyjny w związku z interpretacją pkt IX ust. 4 o.w.u.
ograniczył się bowiem tylko do ogólnej, kategorycznej konstatacji bez
odpowiedniego, nawet ogólnego umotywowania takiej konstatacji przy
uwzględnieniu innych postanowień tego wzorca. Dlatego należało zaskarżony
wyrok uchylić w części oddalającej apelację pozwanego (pkt II) oraz orzekającej
o kosztach postępowania apelacyjnego (pkt III) i w tym zakresie przekazać sprawę
7
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania (art. 39313
§ 1 k.p.c. w zw. z art.
3 ustawy z dnia 22 grudnia 2005 r.; Dz. U. z 2005 r., Nr 13, poz. 98).