Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 150/05
POSTANOWIENIE
Dnia 9 lutego 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący)
SSN Hubert Wrzeszcz
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W.J.
przeciwko I.P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 9 lutego 2006 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 października 2005 r., sygn. akt [...],
oddala zażalenie.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 20 października 2005 r., Sąd Apelacyjny odrzucił
skargę kasacyjną powoda. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Apelacyjny
podkreślił, że zgodnie z art. 16 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych skarga kasacyjna, od której pomimo wezwania nie została uiszczona
należna opłata, podlega odrzuceniu. W rozpoznawanej sprawie wezwanie do
uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej w kwocie 18.979,50 zł zostało doręczone
pełnomocnikowi powoda w dniu 6 września 2005 r., lecz dotychczas wymagana
opłata nie została wniesiona. Wobec nieuiszczenia wymaganej opłaty skargę
kasacyjną powoda odrzucono. Z uwagi na to, iż przyczyną odrzucenia skargi
kasacyjnej było nieuiszczenie wpisu, Sąd Najwyższy rozpoznając zażalenie na
postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej, na podstawie art. 380 k.p.c. w zw. z
art. 39821
k.p.c., rozpoznaje, na wniosek strony, również postanowienie sądu
drugiej instancji o odmowie przyznania zwolnienia od kosztów sądowych (por.
postanowienie SN z 8 marca 2000 r., I CZ 259/99, niepubl.). W konsekwencji
uzasadnienia wymaga również postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 31
sierpnia 2005 r. oddalające wniosek powoda o zwolnienie od kosztów sądowych.
Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych powód uzasadnił wynikającym z zajęć
komorniczych brakiem możliwości decydowania o przeznaczeniu przychodów
uzyskiwanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Powód
stwierdził również, że nie może zaciągnąć kredytu bankowego na sfinansowanie
wpisu sądowego z powodu braku zdolności kredytowej. Majątek nieruchomy
powoda obciążony jest hipotekami, co dodatkowo uzasadnia brak możliwości
zaciągnięcia kredytu bankowego na uiszczenie wpisu sądowego. Ponadto
prowadzone przez powoda przedsiębiorstwo od 2000 r. przynosi straty. W tym
miejscu wskazać należy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany
został pogląd zgodnie z którym posiadanie majątku, szczególnie nieruchomości, w
zasadzie wyłącza możliwość przyznania zwolnienia od kosztów sądowych. Nie
zmienia tego fakt, że posiadany majątek zwłaszcza nieruchomy nie dostarcza
dochodu lub że dochód ten jest bardzo szczupły (tak. np. orz. SN z 23 października
1934 r., C II 1441/34, PPiA 1935, nr 2; orz. SN z 30 sierpnia 1934 r., C I 1061/34
3
Zb. Urz. 1935, poz. 50; orz. SN z 12 lipca 1935 r., C III 384/35, "Głos
Sądownictwa" 1936, nr 4; orz. SN z 21 lutego 1936 r., C II 2270/35, PS 1936, poz.
485; orz. SN z 1 lutego 1937 r., C II 2379/36, PPiA 1937, nr 4). Powód w swoim
oświadczeniu majątkowym wskazał, iż oprócz nieruchomości obciążonych
hipotekami posiada nieruchomości, które nie są nimi obciążone. Dotyczy to działki
budowlanej o pow. 1.200 m2
położonej w W. o wartości 60.000 zł oraz
zabudowanej nieruchomości o pow. 700 m2
położonej w Z. o wartości 190.000 zł.
Ponadto wraz z żoną jest właścicielem trzech działek, na których są prowadzone
kopalnie gliny. Świadczy to o tym, że powód pomimo kłopotów finansowych jest
osobą majętną, która może spieniężyć część substancji majątkowej bez
pozbawienia lub ograniczenia środków do życia. Dlatego Sąd Apelacyjny uznał, iż
powód jest w stanie uiścić wpis od skargi kasacyjnej w kwocie 18.979,50 zł bez
uszczerbku dla utrzymania siebie i rodziny. Niezależnie od tego zaznaczyć trzeba,
że powód jest przedsiębiorcą, a objęte sporem roszczenie jest związane z
prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. W przypadku zaś
przedsiębiorcy koszty sądowe stanowią element ogólnych kosztów prowadzonej
działalności i winny być ponoszone chociażby z tych samych źródeł, z których jest
finansowana działalność, m. in., bieżących przychodów, a nie tylko z tzw. czystego
zysku. Z prowadzonej działalności powód w 2004 r. osiągnął przychód w kwocie
30.176.303,21 złotych, zaś za okres od początku do końca II kwartału 2005 r.
przychód wyniósł 12.519.000 złotych, a więc w ramach bieżących wpływów powód
mógł sfinansować koszty sądowe, tak jak finansuje pozostałe wydatki działalności
gospodarczej, którym koszty nie ustępują. Należy także wskazać, iż zgodnie z
orzecznictwem wykazywanie straty wprowadzonej działalności czy przejściowe
trudności finansowe nie są przesłanką do zwolnienia strony z obowiązku uiszczenia
kosztów. Skoro dostępność do sądu wymaga z natury rzeczy posiadania środków
finansowych, posiadanie tych środków staje się istotnym składnikiem działalności
gospodarczej. Oznacza to, że w procedurze planowania wydatków związanych z
działalnością gospodarczą podmioty prowadzące tę działalność, przewidując
realizację swoich praw przed sądem, powinny uwzględniać także konieczność
posiadania środków na prowadzenie procesu sądowego. Planowanie wydatków
bez uwzględnienia zasady, o której wspomniano wyżej, jest naruszeniem
4
równoważności w traktowaniu swoich powinności finansowych, zaś strona, która
realizuje swoje zobowiązania w taki sposób, że wyzbywa się zdolności do zapłaty
kosztów sądowych - preferencyjnie traktując inne zobowiązania - nie może prawnie
skutecznie podnieść zarzutu, iż odmowa zwolnienia jej od kosztów sądowych jest
ograniczeniem dostępności do realizacji jej praw przed sądami (por. np.
postanowienie SN z 24 września 1984 r., II CZ 104/84, niepubl. i postanowienie SN
z 24 lipca 1980 r., I CZ 99/80, niepubl.). Powód podniósł co prawda, iż nie może
swobodnie dysponować środkami finansowymi, wpływającymi na jego rachunki, nie
wynika to jednak z przedłożonych dokumentów. Z dołączonych do wniosku kopii
zawiadomień o zajęciu prawa majątkowego stanowiącego wierzytelność z rachunku
bankowego dłużnika wynika jedynie, iż bez zgody organu egzekucyjnego nie mogły
być wykonywane wypłaty z rachunków powoda. Ponadto dokumenty te nie są
aktualne, dotyczą bowiem głównie 2004 r. Również z kopii zawiadomień o zajęciu
prawa majątkowego, stanowiącego wierzytelność pieniężną u dłużnika zajętej
wierzytelności innego niż pracodawca, organ rentowy lub bank, nie wynika, iż
powód nie może swobodnie dysponować środkami finansowymi wpływającymi na
jego rachunki. Z kopii tych dokumentów wynika bowiem jedynie, iż kontrahenci
powoda bez zgody organu egzekucyjnego nie mogli uiszczać należności na
rachunek powoda, lecz niezwłocznie przekazywali zajęte kwoty organowi
egzekucyjnemu. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, gdyby wszystkie przychody stały się
przedmiotem zajęć komorniczych, powód w ogóle nie mógłby prowadzić
działalności gospodarczej. Tymczasem powód nadal prowadzi działalność i to
dużych rozmiarów (zatrudnia 276 osób), a w kasie i na rachunkach znajdują się
środki pieniężne. W ocenie Sądu Apelacyjnego powyższe okoliczności pozwalają
stwierdzić, iż powód mógł zgromadzić kwotę 18.979,50 zł na koszty sądowe
zważywszy, iż niniejsza sprawa toczy się od października 2001 r. Powód prowadzi
działalność gospodarczą i Skarb Państwa nie może finansować jego działalności
przez ponoszenie w całości kosztów dochodzenia roszczeń w sytuacji, gdy powód
posiada środki na te koszty, dlatego wniosek powoda został oddalony.
Powód wniósł zażalenie od postanowienia Sądu Apelacyjnego.
Zaskarżonemu postanowieniu, jak również postanowieniu Sądu Apelacyjnego z
dnia 31 sierpnia 2005 r. w przedmiocie oddalenia wniosku powoda o zwolnienie od
5
kosztów sądowych, zarzucił naruszenie art. 113 § 1 k.p.c. przez błędne przyjęcie,
że powód posiada środki na poniesienie w całości kosztów wpisu od skargi
kasacyjnej oraz że jest w stanie je ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego
dla siebie i rodziny. Opierając się na powyższym zarzucie wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia, jak również o uchylenie poprzedzającego je
postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 31 sierpnia 2005 r. w przedmiocie
oddalenia wniosku powoda o zwolnienie od kosztów sądowych i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu. W uzasadnieniu
zażalenia powód sformułował dalsze, bardziej szczegółowe zarzuty.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie wniesione przez powoda nie zasługuje na uwzględnienie.
Powód zarzuca, że spieniężenia części substancji majątkowej zabraniają mu
przepisy obowiązującego prawa, bowiem takie działanie narażałoby na szkodę
wierzycieli. Wskazuje tu przede wszystkim na przepisy art. 300 § 1-3 i art. 302 § 1
k.k. W konsekwencji oznaczałoby to, poniesienie przez powoda kosztów sądowych
w sprawie cywilnej naraziłoby go na odpowiedzialność karną. Taki wniosek
należałoby wszakże uznać za nieco przesadzony.
Następnie powód podkreśla, że nie może sprzedać posiadanego majątku
stanowiącego część przedsiębiorstwa, ponieważ zgodnie z art. 112 § 1 Ordynacji
podatkowej nabywca odpowiadałby całym swoim majątkiem solidarnie
z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane
z prowadzoną działalnością gospodarczą. Z tym twierdzeniem wypada się zgodzić,
jednakże Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia bynajmniej
nie sugerował powodowi zbycia prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa lub
jego części.
Wypada się także zgodzić z twierdzeniami powoda co do konsekwencji
zajęcia rachunku bankowego oraz prowadzonej przeciwko powodowi egzekucji.
Okoliczności te nie uzasadniają wszakże zwolnienia powoda od poniesienia
kosztów sądowych. Istotna jest tu bowiem podniesiona przez Sąd Apelacyjny
okoliczność prowadzenia przez powoda działalności gospodarczej i to w znacznym
rozmiarze. W orzecznictwie podkreśla się, że przejściowe trudności materialne
6
strony nie powinny stanowić podstawy wydania przez sąd postanowienia
o zwolnieniu jej od kosztów sądowych (wyrok SN z dnia 27 stycznia 1966 r., II PR
372/65, niepubl.; postanowienie SN z dnia 20 października 1980 r., II CZ 126/80,
niepubl.). Wytaczając bowiem powództwo strona powinna się liczyć z kosztami
z tym związanymi i gromadzić potrzebne środki z dochodów uzyskanych
w dłuższym okresie (postanowienie SN z dnia 24 lipca 1980 r., I CZ 99/80,
niepubl.; postanowienie SN z dnia 24 września 1984 r., II CZ 104/84, niepubl.).
W konkluzji należy zatem podkreślić, że strona prowadząca działalność
w znacznym rozmiarze oraz będąca właścicielem licznych nieruchomości nie może
być zwolniona od kosztów sądowych, choćby było przeciwko niej prowadzone
postępowanie egzekucyjne, rachunki bankowe zostały zajęte, a niektóre
nieruchomości były obciążone hipoteką.
Zażalenie podlegało więc oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. w zw.
z art. 3941
§ 1 i 3 k.p.c.
Teza:
Strona prowadząca działalność w znacznym rozmiarze oraz będąca
właścicielem licznych nieruchomości nie może być zwolniona od kosztów
sądowych, choćby było przeciwko niej prowadzone postępowanie egzekucyjne,
rachunki bankowe zostały zajęte, a niektóre nieruchomości były obciążone
hipoteką.