Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 162/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Kazimierz Zawada
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa S. i R. małżonków T.
przeciwko "W." Spółce Akcyjnej poprzednio Kombinat "W." Spółka Akcyjna
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 23 marca 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 czerwca 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 9 lutego 2005 r., mającym charakter
wyroku wstępnego i częściowego, oddalił powództwo S. i R. małżonków T.
wniesione przeciwko Kombinatowi „W.” S.A. o nakazanie stronie pozwanej
dokonania wykupu działek położonych w T. oraz uznał za uzasadnione, co do
zasady, roszczenie odszkodowawcze powodów.
Sąd ten ustalił, że powodowie są właścicielami kilku działek położonych
w W. i T. W planach zagospodarowania przestrzennego obejmujących wieś W.,
sporządzonych w 1979 r. i 1990 r., zostały zawarte zapisy zakazujące budowy na
terenie wsi nowych zagród i dopuszczające jedynie roboty budowlane o
charakterze zabezpieczającym. W 1990 r. w miejscowościach T. i W. został
utworzony obszar górniczy. W związku z jego utworzeniem przewidziano likwidację
32 budynków mieszkalnych i 48 budynków gospodarczych, a granicę terenu
górniczego poza tymi budynkami ustalono pod kątem ochrony zabudowań przed
skutkami oddziaływania eksploatacji górniczej. Strona pozwana otrzymała prawo do
obszaru i terenu górniczego pod warunkiem wykupienia do końca 1990 r. 9
gospodarstw w W., a do końca 1995 r. pozostałych gospodarstw położonych w
granicach obszaru górniczego oraz poczynienia starań o sfinansowanie wykupu
dalszych zabudowań wsi w latach późniejszych. Od początku 1993 r. strona
pozwana podjęła starania o zmianę granic obszaru górniczego w taki sposób, by
wyłączyć z niego zabudowania wsi W., w tym budynki powodów. Decyzję w tym
zakresie uzyskała dopiero w czerwcu 1998 r. W planie ochrony terenów górniczych
gospodarstwo powodów zostało umieszczone na liście obejmującej dokonanie
wykupu w 1993 r. Powodowie od 1990 r. rozpoczęli zakupy materiałów
budowlanych na nowe budynki siedliska, dokonali zamiany działek oraz kupili
projekty budynków. Strona pozwana do końca 1995 r. nie zrealizowała
harmonogramu wykupu gospodarstw w Wydrzynowie, poprzestając na wykupie
9 gospodarstw, które znajdowały się w zasięgu wpływów robót strzałowych.
W ocenie Sądu I instancji roszczenie odszkodowawcze było co do zasady
usprawiedliwione. Utworzenie programu ochrony terenów górniczych było wynikiem
3
swoistego porozumienia zawartego pomiędzy stroną pozwaną, organami
administracji państwowej i mieszkańcami wsi. Ponieważ strona pozwana nie
wywiązała się z przyjętych w tym planie zobowiązań, to powodom za szkodę z tym
związaną przysługuje roszczenie odszkodowawcze na podstawie art. 471 k.c.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji strony pozwanej od części wyroku
uwzględniającego powództwo oddalił ją wyrokiem z dnia 30 czerwca 2005 r. Sąd
drugiej instancji podzielił w całości ustalenia faktyczne i ocenę co do podstawy
prawnej powództwa dokonaną przez Sąd Okręgowy w S. Sąd Apelacyjny
podkreślił, że art. 471 k.c. sankcjonuje niewykonanie zobowiązania niezależnie od
źródła z jakiego ono powstało. Realizacja sporządzonego przez stronę pozwaną
i przyjętego programu ochrony terenu górniczego była warunkiem prowadzenia
działalności przez to przedsiębiorstwo. Przewidzianemu w tym programie,
sporządzonym na podstawie przepisów dekretu prawo górnicze, uprawnieniu
powodów do wykupu ich gospodarstwa odpowiada zobowiązanie strony powodowej
do realizacji tego wykupu. Zaniechanie podjęcia działań w tym zakresie przez
stronę pozwaną stanowiło nienależyte wykonanie zobowiązania i uzasadniało jej
odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie art. 471 k.c.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego strona pozwana wniosła skargę kasacyjną
opartą o obie podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy
naruszenia prawa materialnego zarzuciła obrazę art. 7 Konstytucji oraz art. 23, 50,
51, 52, 53 i 54 dekretu z dnia 6 maja 1953 r. Prawo górnicze, a w ramach
podstawy naruszenia przepisów postępowania mającego istotny wpływ na wynik
sprawy obrazę art. 233 i 328 k.p.c. W oparciu o te zarzuty wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozpoznając w pierwszej kolejności zarzuty dotyczące naruszenia przepisów
postępowania Sąd Najwyższy miał na uwadze, że zgodnie z brzmieniem art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty odnoszące się do
ustalenia faktów lub oceny dowodów. Z tego względu zawarty w skardze kasacyjnej
zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnej oceny
4
zebranego w sprawie materiału dowodowego nie mógł być uwzględniony przy jej
rozpoznawaniu. Bezzasadny był zaś zarzut naruszenia art. 328 k.p.c. poprzez
zarzucane przez skarżącego nie wyjaśnienie podstawy prawnej zaskarżonego
wyroku. Sąd drugiej instancji wskazał bowiem w uzasadnieniu, że podziela
w całości argumentację Sądu I instancji, która legła u podstaw rozstrzygnięcia tego
Sądu. Ocena ta oznacza, że Sąd Apelacyjny uznał, podobnie jak Sąd niższej
instancji, że odpowiedzialność strony pozwanej jest oparta o treść art. 471 k.c. Sąd
drugiej instancji wskazał zatem na podstawę prawną swojego rozstrzygnięcia.
Ocena skargi kasacyjnej w ramach podstawy naruszenia prawa
materialnego nakazywała natomiast jej uwzględnienie, choć nie wszystkie zawarte
w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia prawa materialnego były uzasadnione.
Nie można podzielić oceny skarżącego, że uwzględniając powództwo
o zasądzenie odszkodowania Sąd naruszył art. 7 Konstytucji, który przewiduje, że
organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Sądy
powszechne są uprawnione do rozstrzygania sporów dotyczących
odpowiedzialności odszkodowawczej zakładów górniczych, a dla dochodzonego
roszczenia Sąd zastosował obowiązujący przepis prawa materialnego. Wbrew
ocenie skarżącego wyrok uwzględniający w tej sytuacji powództwo nie oznacza
wyjścia poza granice prawa, wyznaczające kompetencje Sądu, lecz nakazuje
dokonanie oceny, czy zaskarżony wyrok tego prawa nie narusza. Dokonując oceny,
czy Sąd Apelacyjny naruszył powołane w skardze kasacyjnej przepisy prawa
materialnego poprzez ich błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie należało
uwzględnić, że w ocenie tego Sądu przepisy dekretu z dnia 6 maja 1953 r. – Prawo
górnicze stanowiły podstawę do powstania po stronie pozwanego zakładu
górniczego zobowiązania do dokonania wykupu nieruchomości powodów położonej
na terenie utworzonego dla strony pozwanej obszaru górniczego, a jego
niewykonanie spowodowało powstanie roszczenia odszkodowawczego powodów.
Powyższa ocena nie może być uznana za usprawiedliwioną. Przepisy Prawa
górniczego nie zawierają regulacji szczególnej odnoszącej się do zmiany
stosunków własnościowych nieruchomości położonych na terenie obszarów
górniczych. Zatem ocena, czy doszło do powstania zobowiązania zakładu
górniczego w zakresie nabycia własności określonych gruntów nie mogła się
5
opierać o analizę przepisów prawa górniczego z 1953 r., a powołane
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przepisy dotyczące utworzenia obszaru
górniczego, bądź jego ochrony, nie mogły stanowić podstawy powstania
zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości powodów. Stosownie do
brzmienia art. 50 Prawa górniczego tereny górnicze podlegają ochronie zgodnie
z przepisami tego aktu prawnego oraz uwzględnieniem przepisów szczególnych
regulujących ochronę środowiska i ochronę obiektów specjalnych. Ochrona
terenów górniczych przewidziana przez prawo górnicze polega na zapobieganiu
powstawania szkód w środowisku, w obiektach i urządzeniach położonych na tych
terenach, naprawianiu szkód górniczych i rekultywacji terenów górniczych. W tych
granicach ochrona terenów górniczych została określona bliżej w rozporządzeniu
Rady Ministrów z dnia 2 czerwca 1978 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony
terenów górniczych (Dz.U. Nr 15, poz. 64). Obowiązek ochrony terenu górniczego
nałożony na przedsiębiorstwa górnicze przez treść art. 51 prawa górniczego
dotyczy realizacji zasad wynikających z art. 50 prawa górniczego. Z kolei art. 52
prawa górniczego wymagał, aby przedsiębiorstwo górnicze sporządzało program
ochrony terenu górniczego, podlegający uzgodnieniu z właściwym terenowym
organem administracji państwowej stopnia wojewódzkiego i z właściwym
okręgowym urzędem górniczym. Program ten, zgodnie z treścią 52 prawa
górniczego stanowił podstawę działalności przedsiębiorstwa górniczego
w sprawach wymienionych w art. 50 i 51. Treść art. 52 prawa górniczego
i wydanego w oparciu o delegację zawartą w tym przepisie zarządzenia Prezesa
Wyższego Urzędu Górniczego z dnia 3 maja 1978 r. w sprawie zasad sporządzania
i trybu zatwierdzania oraz zmian programu ochrony terenów górniczych (M.P.
Nr 17, poz. 60) nie daje podstaw dla przyjęcia, że program ochrony terenu
górniczego, po jego właściwym uzgodnieniu, miałby stanowić umowę łączącą
przedsiębiorstwo górnicze z organami administracji państwowej i właścicielami
nieruchomości na które oddziałuje ruch przedsiębiorstwa górniczego.
Z kolei przepisy dekretu z dnia 6 maja 1953 r. Prawo górnicze dotyczące
utworzenia obszaru górniczego (art. 22-24) oraz rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie obszarów górniczych (Dz.U. Nr 11, poz. 75)
oprócz trybu utworzenia obszaru górniczego regulują w istocie także określenie
6
jego granic, z uwzględnieniem wymogów prawidłowej ochrony powierzchni
i środowiska naturalnego oraz rekultywacji terenów górniczych, a także
uzasadnionych interesów społecznych i gospodarczych użytkowników terenów,
które zostały objęte obszarem górniczym. Zatem także te przepisy, jak już
wcześniej podniesiono nie mogły stanowić podstawy powstania zobowiązania
strony pozwanej do nabycia na własność nieruchomości powodów. W konsekwencji
ocena, że strona pozwana nie wykonała ciążącego na niej w tym zakresie
zobowiązania i powinna naprawić wynikłą stąd szkodę na podstawie art. 471 k.c.
była wadliwa. Przemawiało to za uwzględnieniem skargi kasacyjnej w oparciu
o treść art. 39815
§ 1 k.p.c.
Uwzględniając roszczenie odszkodowawcze w oparciu o założenie,
że powstało zobowiązanie nakładające na stronę pozwaną obowiązek wykupienia
nieruchomości powodów z uwagi na treść przepisów prawa górniczego Sąd
Apelacyjny pominął ocenę, czy tego rodzaju zobowiązanie powstało ewentualnie
z innych powodów. Kwestia ta może być zaś przedmiotem innego toczącego się
postępowania sądowego. Sąd Okręgowy stwierdził bowiem istnienie zawisłości
sporu dotyczącego nakazania stronie pozwanej nabycia nieruchomości powodów.
Na powyższe należy zwrócić uwagę przy ponownym rozpoznaniu sprawy.