Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 130/05
POSTANOWIENIE
Dnia 6 kwietnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Hubert Wrzeszcz
SSA Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku E. D. i J. D.
przy uczestnictwie K. A. i Z. A.
o rozgraniczenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 6 kwietnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 21 czerwca 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 30 kwietnia 2004 r. Sąd Rejonowy w Ł., w wyniku
ponownego rozpoznania sprawy, rozgraniczył nieruchomość wnioskodawców E. i J.
małż. D. położoną w D. oznaczoną w ewidencji gruntów numerem ewidencyjnym
588 z nieruchomością uczestników Z. i K. A. oznaczoną w ewidencji gruntów
numerami ewidencyjnymi 587/1 i 587/2 w ten sposób, że przebieg granicy ustalił
według linii łamanej, łączącej punkty B-1-2-3-4-5-5a-6-7-8-11 w sposób wskazany
przez biegłego J. W. na szkicu granicznym, stanowiącym integralną cześć
orzeczenia.
Wnioskodawcy domagali się rozgraniczenia wzdłuż linii prostej, zaznaczonej
w ewidencji gruntów pkt. A-239, zaś uczestnicy wnosili o uwzględnienie
długoletniego stanu posiadania wyznaczonego przez pkt 239-1-2-3-4-5-6-7-8-9-A.
Wnioskodawcy są właścicielami działki nr 588 (poprzednio 173/1, 173/2
i 171) na podstawie aktu własności wydanego 8 listopada 1975 roku przez
Naczelnika Gminy w P. Nieruchomość tę nabyli ok. 1947 roku w wyniku
nieformalnej zamiany po scaleniu gruntów wsi D.
Aktem własności z dnia 31 lipca 1974 r. wydanym przez Urząd Powiatowy
w Ł. stwierdzono, że J.A. i C. A. stali się właścicielami nieruchomości sąsiedniej
nieruchomości oznaczonej poprzednio numerem ewidencyjnym działki 177 a
obecnie 587/1 i 587/2. Właściciele nieruchomości aktem notarialnym z 3.08.1992 r.
sprzedali działkę nr 587/1 swojemu synowi Z. A. i jego żonie K. A. Aktem
notarialnym z 14.04.1997 r., przenieśli na nich nieodpłatnie działkę nr 587/2 w
zamian za dożywocie.
Sąd Rejonowy wskazał, że działki powyższe były objęte postępowaniem
scaleniowym wszczętym 20.09.1945 roku. W 1946 roku mierniczy opracował plan
gruntów wsi D. Granica, której dotyczy postępowanie, została zaznaczona wzdłuż
linii A-239. Na podstawie planu scaleniowego założono w 1963 roku ewidencję
gruntów. W 1987 r. Wojewódzkie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych w Ł. dokonało
odnowienia ewidencji gruntów i nadano działkom nowe numery.
3
W chwili wszczęcia postępowania rozgraniczeniowego stan użytkowania
działek wyznaczała linia łamana, przechodząca przez punkty B-1-2-3-4-5-5a-6-7-8-
11. Granicę tę od strony ulicy K. wyznaczał parkan na wysokim betonowym
fundamencie oraz budynki gospodarcze wybudowane przez wnioskodawcę
w 1969 roku (pkt B-1-2-3-4-5), następnie ogrodzenie z siatki od naroża budynku
gospodarczego uczestników, wzniesionego w 1978 r. Na pozostałym odcinku
znajdowało się ogrodzenie z siatki od naroża budynku do ul. S. Wcześniej między
działkami zainteresowanych przebiegało drewniane ogrodzenie stawiane przez W.
W latach 40 – tych, po scaleniu gruntów zostało ono wymienione na drewniany płot
stawiany do połowy przez wnioskodawcę od strony ul. K. oraz przez dziadka
uczestnika od strony ul. S. Po wybudowaniu przez wnioskodawcę w 1969 r.
budynku gospodarczego oraz przedmiotowego parkanu płot ten został rozebrany.
Wówczas granicę posiadania wyznaczał parkan oraz ściana tego budynku. Po
dobudowaniu pozostałych budynków na przełomie lat 60 tych i 70 tych
wnioskodawca zastąpił drewniany płot ogrodzeniem z siatki biegnącym od naroża
jego drewnianej szopy do części drewnianego płotu dziadka uczestników. Po
wybudowaniu przez małż. A. swoich budynków gospodarczych w 1975 r i 1978
roku rozebrali oni drewniany płot. Odtąd na tym odcinku granicę użytkowania
wyznaczały ściany budynków. Następnie ojciec uczestnika J. A. wybudował
ogrodzenie z siatki od naroża budynku gospodarczego do ul. S.
Sąd Rejonowy przyjął iż, w przeszłości stan prawny wyznaczała granica
zaznaczona w planie scaleniowym w 1945 roku. Wnioskodawcy i poprzednicy
prawni uczestników uzyskali tytuły własności na podstawie ustawy
z 26 października 1971 o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych.
Na podstawie tej ustawy samoistni posiadacze gruntów stali się ich właścicielami
z mocy prawa w granicach posiadania w dacie wejścia w życie ustawy
tj. 4.11.1971 roku. Sąd Rejonowy podniósł, że po powyższej dacie istniejący
wówczas stan prawny uległ dalszym zmianom. Od co najmniej 1969 r. granice
posiadania wyznaczał parkan, budynki gospodarcze wnioskodawców,
a następnie ogrodzenie z siatki do punktu 5a na szkicu wymienionym
w postanowieniu. W dalszej części granice wyznaczał początkowo płot drewniany,
który przebiegał w linii prostej do punktu 11, a później po wybudowaniu budynków
4
gospodarczych przez J. A. granicę posiadania wyznaczały ściany tych budynków a
dalej ogrodzenie na betonowej podmurówce stykające się z narożem budynku
gospodarczego uczestników. Skoro w posiadaniu uczestników i ich poprzedników
prawnych pozostawał przygraniczny pas gruntu w zakresie między granicą
scaleniową a opisaną linią posiadania, to z upływem trzydziestoletniego okresu
posiadania liczonego od 4 listopada 1971 r. uczestnicy nabyli przez zasiedzenie
z dniem 4 listopada 2001 roku własność przygranicznego pasa
działki wnioskodawców w obramowaniu pkt 239-B-1-2-3-4-5-5a-6-7-8-11-A-239,
zaznaczonych na szkicu granicznym biegłego J. W.
Na skutek apelacji wnioskodawców Sąd Okręgowy w Ł. postanowieniem z
dnia 21 czerwca 2005 roku zmienił zaskarżone postanowienie w pkt 1 w ten
sposób, że ustalił przebieg linii granicznej wzdłuż linii zaznaczonej punktami 239-
45-59-81-54-55-56-57-58-84-15-82 na planie biegłego geodety W. K. z 2 czerwca
2005 roku nr rejestru Powiatowego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i
Kartograficznej w Ł.: 1997-50/2005. Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawców w pozostałej części.
Ponieważ opinia biegłego geodety J. W. zawierała rażące błędy, związane z
nią prace geodezyjne nie zostały zgłoszone do Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej
i Kartograficznej i nie mogła ona stanowić podstawy do orzekania o rozgraniczeniu,
Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii innego biegłego, który wznowił osnowę
scaleniową i zlokalizował właściwie punkty A i 239. Linia użytkowania po ścianach
budynków i istniejących ogrodzeniach tylko w niewielkim zakresie odbiega od linii
ewidencyjnej pochodzącej ze scalenia.
W ocenie tego Sądu stan posiadania wnioskodawców i uczestników
istniejący w dniu 4 listopada 1971 przetrwał do czasu wszczęcia postępowania
w niniejszej sprawie. Ponieważ graniczące ze sobą nieruchomości były
przedmiotem uwłaszczenia, stan istniejący w dniu 4 listopada 1971 r. wyznacza
zdaniem sądu stan prawny spornej granicy.
Sąd Okręgowy podniósł za Sądem Najwyższym (postanowienie z dnia
17 września 1999 r. OSNC 2000r., nr 3, poz. 59), iż w postępowaniu
nieprocesowym sąd II instancji nie jest związany granicami wniosków apelacyjnych
5
oraz zakazem reformationis in peius jeżeli przedmiot zaskarżenia jest związany
z inną częścią lub całością orzeczenia. Jednocześnie Sąd Okręgowy wskazał,
że jego rozstrzygniecie nie jest mniej korzystne dla wnioskodawców albowiem
przyjęta granica jest bliższa linii, jaką dotychczas wskazywali.
W skardze kasacyjnej wnioskodawcy zarzucili naruszenie prawa
materialnego tj. art. 1 ust. 1 ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych
z 16 października 1971 roku przez błędne zastosowanie i bezpodstawne przyjęcie,
że stan samoistnego posiadania przygranicznych pasów gruntu w dniu 4.11.1971
roku pokrywał się z linią czerwoną, oznaczoną na szkicu biegłego W. K.
i doprowadził do nabycia własności obszarów gruntów przyległych do tej linii.
Według skarżących doszło również do rażącego naruszenia art. 384 k.p.c. przez
pogorszenie położenia tej strony, która zaskarżyła orzeczenie, kiedy nie uczyniła
tego druga strona.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rodzaj postawionych zarzutów kasacyjnych nakazuje poddanie ocenie
w pierwszej kolejności, czy przy rozpoznaniu apelacji wnioskodawców Sąd drugiej
instancji naruszył zakaz reformationis in peius.
Ograniczenie zarzutu skargi kasacyjnej do naruszenia art. 384 k.p.c.
uprawnia do oceny jego zasadności jak i do oceny naruszenia prawa materialnego
na tle ustaleń faktycznych, które stanowiły podstawę faktyczną zaskarżonego
wyroku. Do naruszenia art. 384 k.p.c. mogłoby dojść w przypadku, gdyby zmiana
postanowienia na skutek apelacji, którą złożyli wnioskodawcy postawiłaby ich
w sytuacji obiektywnie mniej korzystnej, niż wynikało to z treści zaskarżonego
postanowienia. Wnioskodawcy zaskarżyli postanowienie sądu pierwszej instancji
w całości. Jak okazało się w toku postępowania apelacyjnego, dotychczasowa
opinia biegłego była na tyle wadliwa, że oparte na niej postanowienie
rozgraniczeniowe nie nadawało się do wykonania. Sąd Okręgowy ustalając
przebieg granicy w oparciu o opinię innego biegłego wskazał, że „straty”
wnioskodawców są mniejsze. Wniosek ten opiera się na analizie przebiegu granicy
na całej jej znacznej, bo wynoszącej 102 m długości. Dla potwierdzenia tej tezy
można również przytoczyć dane z uzupełniającej opinii J. W. sporządzonej w
6
postępowaniu apelacyjnym, z których wynika, że przyjęcie przebiegu granicy
według postanowienia sądu pierwszej instancji, doprowadziłoby do podobnych
zmian powierzchni graniczących ze sobą działek (opinia k - 335) jak w
wyliczeniach biegłego W. K. (opinia k – 375). Dlatego wybiórcze porównanie obu
rozstrzygnięć, na odcinku granicy, nie jest wystarczającym argumentem
przemawiającym za orzeczeniem na niekorzyść strony skarżącej. Gdyby nawet
odnieść się tylko do tego porównania, to wówczas należy wskazać, iż sąd
pierwszej instancji w uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia przyjął, że granicę od
strony ulicy S. wyznaczało ogrodzenie na podmurówce stykające się z narożem
budynku uczestników i biegnące do ogrodzenia od strony tej ulicy. Podobnie uczynił
Sąd Okręgowy wyznaczając granicę od naroża budynku gospodarczego
uczestników dalej wzdłuż ogrodzenia istniejącego do 2002 r., które biegło aż do
ulicy S.
W tej sytuacji brak jest uzasadnionych podstaw do przyjęcia pokrzywdzenia
wnioskodawców w postępowaniu apelacyjnym, sprzecznego z art. 384 k.p.c.
Nie zasługują na uwzględnienie zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące
naruszenia art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu
własności gospodarstw rolnych, które skarżący w całości oceniają jako naruszenie
prawa materialnego. Jeden ze sposobów naruszenia cytowanego przepisu
polegający na przyjęciu, że stan posiadania w dniu 4 listopada 1971 r. pokrywał się
z linią czerwoną, wytyczoną na szkicu biegłego, należy do sfery ustaleń
faktycznych, które w aktualnym stanie prawnym obowiązującym od 6 lutego 2005 r.
pozostają poza oceną Sądu Najwyższego (art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r.
o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo
o ustroju sądów powszechnych Dz.U. z 2005 r., Nr 13, poz. 98 ). Wynika to wprost
z treści art. 3983
§ 3 k.p.c.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. nabycie
własności następowało z mocy prawa w takich granicach, w jakich działki
znajdowały się w samoistnym posiadaniu rolników w dniu wejścia w życie ustawy
uwłaszczeniowej. Stan samoistnego posiadania nieruchomości w dniu 4 listopada
1971 r. wyznaczał zakres nabytego prawa własności, co stanowiło pierwsze
7
w kolejności kryterium rozgraniczenia przewidziane w art. 153 k.c. W sprawie
o rozgraniczenie dopuszczalne jest ustalenie przebiegu granicy według stanu
odmiennego od wynikających z aktu własności ziemi i nie sprzeciwia się temu art.
63 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami
rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 107, 464 ze
zm.), który od dnia 1stycznia 1992 r. zniósł możliwość w postępowaniu
administracyjnym wznowienia postępowania, stwierdzenia nieważności i uchylenie
lub zmiany decyzji wydanych na podstawie ustawy z dnia 26 października 1971 r.
(tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 31 styczni 2001 r. III CKN 1037/98
system informacji prawniczej lex 52696).
Ponieważ także i ta podstawa skargi kasacyjnej nie ma uzasadnionych
podstaw Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną wnioskodawców z mocy art.
39814
k.p.c.
jz