Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 62/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 kwietnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
Protokolant Hanna Kamińska
w sprawie z powództwa J.K.
przeciwko Bankowi […]SA, J.S. - Komornikowi Sądu Rejonowego w B. i Skarbowi
Państwa - Prezesowi Sądu Okręgowego w O.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 20 kwietnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 października 2005 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powoda kosztami
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód J.K. domagał się zasądzenia solidarnie od Banku S.A., Komornika
przy Sądzie Rejonowym w B. i Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Okręgowego w O.
kwoty 800.000 zł, na która składały się: 385.000 zł tytułem różnicy ceny przejętych
przez Bank przewłaszczonych rzeczy, 79.000 zł stanowiących równowartość
przejętych przez komornika a nie sprzedanych ruchomości, 100.000 zł jako
zadośćuczynienie za cierpienia moralne, utratę rodziny, przeżycia i stresy związane
z utratą firmy, majątku i statusu społecznego, 110.000 zł jako równowartość
przedsiębiorstwa, 130.000 zł tytułem utraconych korzyści za okres od dnia
zlikwidowania przez pozwany Bank firmy powoda do dnia wytoczenia powództwa.
Wyrokiem z dnia 24 maja 2005 r. Sąd Okręgowy w O. oddalił powództwo
ustalając, że J.K. prowadził przedsiębiorstwo „O." i w związku z tą działalnością w
okresie od sierpnia 1998 r. do czerwca 2000 r. zawarł z pozwanym Bankiem sześć
umów kredytowych. Kredyty zabezpieczone były zastawami rejestrowymi oraz
przewłaszczeniem na zabezpieczenie. Zawarte umowy przewłaszczenia na
zabezpieczenie przewidywały, że w przypadku nie spłacenia kredytu wraz z
odsetkami i określonymi tam kosztami, Bank może zbyć przewłaszczoną rzecz,
zaliczając uzyskaną cenę na spłatę zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu. Z
treści umów wynikał obowiązek Banku przedstawienia na piśmie żądania zwrotu i
obowiązek dostarczenia przewłaszczonej rzeczy w razie niespłacenia kredytu w
terminie. Umowy zastawu rejestrowego przewidywały, że zastawnikowi służy wybór
pomiędzy następującymi sposobami dochodzenia zabezpieczonych wierzytelności:
sądowe postępowanie egzekucyjne, przejęcie przedmiotu zastawu na własność,
sprzedaż przedmiotu zastawu w drodze przetargu publicznego. Bank zobowiązał
się zawiadomić powoda na piśmie o zamiarze przejęcia przedmiotu zastawu lub
sprzedaży go w drodze przetargu bezpośrednio przed podjęciem wskazanych
czynności.
W maju 2001 r. powód zaprzestał wykonywania zobowiązań wobec Banku,
a w czerwcu zaprzestał opłacania składek ZUS. W dniu 26 czerwca 2001 r. Bank
3
wypowiedział powodowi pięć z sześciu udzielonych kredytów, a w dniu 5 lipca
2001 r. wystawiony został bankowy tytuł egzekucyjny na kwotę 1.504.485,18 zł
oraz na wydanie wymienionych tam przedmiotów przewłaszczonych i objętych
zastawem rejestrowym. W dniu 9 lipca 2001 r. bankowemu tytułowi egzekucyjnemu
nadana została klauzula wykonalności.
W trakcie czynności dokonanych w dniach 17 i 19 lipca 2001 r. oraz
28 sierpnia 2001 r. komornik odebrał część ruchomości wyszczególnionych
w bankowym tytule egzekucyjnym i wniosku o wszczęcie egzekucji. Przedmioty
odebrane dłużnikowi zostały następnie sprzedane różnym osobom, w tym także
przedsiębiorstwu „M.”, które uprzednio prowadziło, z inicjatywy pozwanego Banku,
rozmowy z powodem w sprawie pełnienia roli inwestora strategicznego. Z rozmów
tych „M." wycofał się po zapoznaniu z dokumentami przedsiębiorstwa powoda.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał, że
działania pozwanych nie spowodowały szkody w majątku powoda. Wprawdzie
pozwany Bank nie dopełnił obowiązku zawiadomienia powoda o planowanym
przejęciu przedmiotu zastawu oraz nie wezwał go do wydania przedmiotów
przejętych na zabezpieczenie, jednak nie pociągnęło to za sobą powstania szkody.
Także działania komornika pozostawały w zgodzie z przepisami prawa, co oznacza
brak odpowiedzialności komornika oraz Skarbu Państwa. Dodatkowo Sąd wskazał,
że podniesiony zarzut przedawnienia jest skuteczny wobec treści art. 769 k.p.c. w
brzmieniu obowiązującym w dacie wytoczenia powództwa.
Oddalając apelację powoda wyrokiem z dnia 12 października 2005 r.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że niezgodne z postanowieniami umów działania
Banku nie spowodowały szkody w majątku powoda. To na powodzie zaś ciążył
obowiązek wykazania poniesionego uszczerbku. Sam fakt naruszenia obowiązków
przez zastawnika przy wykonywaniu uprawnień wynikających z zastawu
rejestrowego nie prowadzi do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej,
jeżeli nie wystąpiła szkoda. Powód nie wykazał również, aby istniała zmowa
pomiędzy pozwanym Bankiem a przedsiębiorstwem „M." mająca na celu jego
pokrzywdzenie, a także, że Bank nie wykazał należytej staranności w celu
uzyskania za przewłaszczone rzeczy ceny odpowiadającej ich rodzajowi i jakości.
4
Wreszcie, nie została wykazana nieprawidłowość działania komornika oraz
powstała w związku z tym szkoda. Sąd drugiej instancji uznał także za trafne
ustalenie, że podniesiony zarzut przedawnienia jest skuteczny.
Skarga kasacyjna powoda oparta została na obu podstawach. W ramach
naruszenia prawa materialnego wskazuje się art. 22 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 oraz art. 25
ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U.
nr 149, poz.703 ze zm.), art. 22 i 23 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. nr 133, poz. 882 ze zm.) oraz
wskazane postanowienia umów przewłaszczenia i umów zastawniczych. W ramach
naruszenia przepisów postępowania - art. 232 i 233 § 1 k.p.c. oraz art. 442 k.c.
(art. 769 § 3 k.p.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna powoda jest niezasadna. Odnosząc się w pierwszej
kolejności do zarzutów sformułowanych w ramach drugiej podstawy kasacyjnej
(art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) Sąd Najwyższy zauważa, że zgodnie z § 3 wskazanego
przepisu podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia
faktów i oceny dowodów. Wynika z tego, że w instancji kasacyjnej w obecnym
stanie prawnym niedopuszczalne jest dokonywanie oceny ustalonych w sprawie
faktów oraz dokonanej przez sąd drugiej instancji ich oceny prawnej. Poza oceną
Sądu Najwyższego muszą zatem pozostać zarzuty powoda odnoszące się do
pominięcia wniosków dowodowych oraz nienależytego rozważenia zebranego
w sprawie materiału dowodowego. Ponadto, w sferze ustaleń lokować należy
kwestię skutecznego podniesienia przez pozwany Skarb Państwa zarzutu
przedawnienia roszczenia powoda. Oznacza to, że dokonana przez Sąd orzekający
ocena co do skuteczności tego zarzutu, jest dla Sądu Najwyższego wiążąca.
Odnosząc się zaś do zarzutów naruszenia prawa materialnego trzeba
zauważyć co następuje:
Powołany jako naruszony art. 22 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r.
o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U. nr 149, poz. 703 ze zm. - dalej:
uzr) stanowi, że umowa zastawnicza może przewidywać zaspokojenie zastawnika
przez przejęcie przez niego na własność przedmiotu zastawu rejestrowego, jeżeli
5
przedmiotem tego zastawu są rzeczy występujące powszechnie w obrocie
towarowym. Skarżący nie kwestionuje, że w umowach zastawniczych łączących
powoda z pozwanym Bankiem odpowiednie postanowienia dotyczyły takich
przedmiotów. W art. 22 ust. 2 uzr ustawodawca sprecyzował, z jakim dniem
następuje przejęcie przez zastawnika na własność rzeczy ruchomych stanowiących
przedmiot zastawu. Artykuł 25 uzr natomiast składa się z trzech jednostek
redakcyjnych, przy czym ust. 2 i 3 zawierają uregulowania odnoszące się do
uprawnień zastawcy i w ogóle nie miały zastosowania w rozpoznawanej sprawie.
Należy więc sądzić, że przedmiotem zarzutu był ust. 1 art. 25 uzr, zgodnie z treścią
którego bezpośrednio przed podjęciem czynności mających na celu zaspokojenie
zastawnika z przedmiotu zastawu rejestrowego, o których mowa w art. 22 i art. 24,
zastawnik powinien na piśmie zawiadomić zastawcę o zamierzonym podjęciu
działań zmierzających do zaspokojenia. Naruszenia tych przepisów skarżący
upatruje w uznaniu przez Sąd orzekający, że Bank nie wyrządził powodowi szkody
naruszając przepisy ustawy.
Co do naruszenia art. 22 ust. 1 pkt 2 uzr była już mowa, należy jednak
powtórzyć, że naruszenie tego przepisu nie nastąpiło, gdyż przedmiotem zastawu
były rzeczy ruchome występujące powszechnie w obrocie towarowym (powód
zresztą tego nie podważał). Podobnie co do dalszych przepisów, nie zostały one
naruszone przez Sąd orzekający. Przywołane wyżej sformułowanie zawarte
w skardze kasacyjnej, że Sąd uznał, iż pozwany Bank nie wyrządził szkody
powodowi, jest nieporozumieniem. Oba Sądy orzekające przyjęły bowiem, że Bank
nie dopełnił obowiązku zawiadomienia zastawcy przed podjęciem czynności
zmierzających do zaspokojenia z przedmiotu zastawu (a zatem przyjęto naruszenie
art. 25 uzr), jednak powód nie wykazał, aby skutkiem takiego naruszenia była
szkoda w jego majątku. Trafnie wskazał Sąd Apelacyjny, że samo naruszenie
obowiązków przez zastawnika, a bez wystąpienia uszczerbku majątkowego, nie
pociąga za sobą powstania odpowiedzialności odszkodowawczej.
Z treści skargi kasacyjnej zdaje się także wynikać, że skarżący prezentuje
stanowisko, iż naruszenie przez pozwany Bank wskazanych wyżej przepisów
ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów spowodowało wyłączenie
skutku w postaci przejęcia przez zastawnika na własność przedmiotów zastawu.
6
Tak sformułowany zarzut nie może postać podzielony. Przejęcie na własność
przedmiotów zastawu przez zastawnika następuje w drodze jednostronnego
oświadczenia woli złożonego przez uprawnionego i z dniem złożenia takiego
oświadczenia (por. art. 22 ust. 1 pkt 2 i art. 22 ust. 2 pkt 2 uzr). Naruszenie
obowiązku uprzedniego zawiadomienia na piśmie zastawcy o zamiarze podjęcia
czynności zmierzających do zaspokojenia zastawnika z przedmiotu zastawu
(art. 25 ust. 1 uzr) nie może wyłączyć skutku w postaci przejścia własności. Sankcji
takiej nie przewiduje ani art. 22 ani art. 25 uzr. Odmienny pogląd wyrażony
w doktrynie, na który powołuje się skarżący, nie ma dostatecznych podstaw
prawnych.
Niezasadne są również zarzuty naruszenia art. 22 i 23 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. nr 133, poz. 882 ze
zm. - dalej kse). Artykuł 22 kse stanowi, że komornik obowiązany jest w terminie
tygodniowym przekazać uprawnionemu wyegzekwowane należności, a jeżeli
dopuści do opóźnienia obowiązany jest do uiszczenia odsetek od kwot
otrzymanych i nierozliczonych w terminie. Z przytoczonej treści przepisu wynika,
że reguluje on obowiązki komornika względem wierzyciela, a nie względem
dłużnika egzekwowanego. Nie jest zatem w ogóle możliwe naruszenie tego
przepisu w stosunku do powoda. Z kolei art. 23 kse przewiduje obowiązek
komornika naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie
lub zaniechanie przy wykonywaniu czynności. Sądy orzekające ustaliły zaś, że
działania komornika pozostawały w zgodzie z obowiązującymi przepisami. Należy
przy tym zauważyć, że podstawą oddalenia żądania powoda w tym zakresie było
także niewykazanie powstania szkody. Zatem zarzut naruszenia art. 23 kse należy
również uznać za niezasadny.
W skardze kasacyjnej powód podnosi także naruszenie określonych
postanowień umów łączących go z pozwanym Bankiem. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego utrwalone już jest stanowisko, że w ramach podstawy naruszenia
prawa materialnego nie mieści się naruszenie uregulowań umownych. Takie
naruszenia mogą stanowić podstawę kasacji wyłącznie w powiązaniu z przepisami
prawa materialnego. Nie wskazanie takiego powiązania czyni zarzuty naruszenia
postanowień umowy bezskutecznymi.
7
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną powoda
(art. 39814
k.p.c.), biorąc zaś pod uwagę trudną sytuację powoda nie obciążył go
kosztami postępowania kasacyjnego (art.102 k.p.c.).