Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 176/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 kwietnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z powództwa G.S.
przeciwko Skarbowi Państwa - Naczelnikowi Urzędu Skarbowego […]
oraz Dyrektorowi Izby Skarbowej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 kwietnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 czerwca 2005 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 20 grudnia 2004 r. Zasądził od Skarbu
Państwa reprezentowanego przez Naczelnika Urzędu Skarbowego i Dyrektora Izby
Skarbowej na rzecz powódki G.S. 43 269,60 zł, a dalej idące powództwo o zapłatę
kwoty 151 160 oddalił. Sąd ten ustalił, że w 1996 r. w firmie prowadzonej przez
powódkę rozpoczęły się kontrole urzędu skarbowego, a w czerwcu 1999 r. Urząd
Skarbowy wydał decyzję określającą wysokość zaległości podatkowych z
odsetkami na kwotę łącznie 30 547,80 zł. Na skutek odwołania powódki Izba
Skarbowa obniżyła wysokość odsetek o kwotę 3 954,40 zł. Decyzję tę powódka
zaskarżyła do Naczelnego Sądu Administracyjnego, wnosząc jednocześnie o
umorzenie odsetek. W dniu 30 grudnia 1999 r. powódka wpłaciła 28 382,57 zł
tytułem określonej w postępowaniu podatkowym zaległości. W decyzji z 2 czerwca
2000 r. Izba Skarbowa uznała za zasadne umorzenie części odsetek w wysokości
5 832,02 zł. Powódka w 1999 r. prowadziła produkcję dwóch cykli telewizyjnych:
„[...]” i „[...]”. Produkcja ta była na tyle zaawansowana, że nie można było jej
przerwać bez spowodowania strat. Środki przygotowane na dokończenie produkcji
tych cykli filmowych powódka musiała przeznaczyć na wykonanie decyzji
określającej wysokość zaległości podatkowych. Naczelny Sąd Administracyjny
wydał wyrok uchylający zaskarżoną decyzję w dniu 31 stycznia 2001 r. W wyniku
tego wyroku w dniach 21 stycznia 2001 r. i 29 marca 2001 r. zwrócono powódce
łącznie 31 015,95 zł. W ocenie Sądu pierwszej instancji postępowanie skarbowe
prowadzone było wadliwie i przewlekle, co pozostawało w związku przyczynowym
ze szkodą powódki polegającą na wydatkowaniu środków przeznaczonych na
realizację dwóch cykli filmowych oraz utracie spodziewanego dochodu. Na skutek
wadliwej decyzji podatkowej powódka została pozbawiona potrzebnych środków i
była zmuszona wstrzymać prowadzoną działalność. Uzasadniało to zasądzenie na
rzecz powódki odszkodowania na podstawie art. 77 ust. 1 Konstytucji oraz art. 417
k.c. Szkoda powódki nie obejmowała jej zobowiązań z tytułu praw autorskich,
reżyserii i realizacji zdjęć, albowiem powódka na te cele nie wydatkowała żadnych
środków. Dlatego też powództwo była zasadne jedynie w części.
3
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji obu stron, wyrokiem z dnia 24 czerwca
2005 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo w całości,
oddalając również apelację powódki. Sąd drugiej instancji dokonał dodatkowych
ustaleń faktycznych wskazujących, że pierwsza decyzja ustalająca wysokość
zaległego podatku powódki i jej męża na 8 278,10 zł została wydana w dniu 10
grudnia 1996 r. W wyniku odwołania powódki decyzja ta została uchylona, a kolejna
decyzja ustalająca ta samą wysokość zaległości podatkowych nosiła datę 8 lipca
1998 r. Również ta decyzja została uchylona w wyniku odwołania powódki. Po
wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r. Izba
Skarbowa decyzją z dnia 20 grudnia 2001 r. ustaliła wysokość zaległego podatku
na kwotę 3 194,30 zł., a odsetki za zwłokę na 8 994,80 zł. W związku z tą decyzją
zwrócono powódce i jej mężowi 10 361,45 zł. Decyzję tę powódka i jej mąż
zaskarżyli ponownie. Ostatecznie wysokość zaległego podatku została ustalona na
1 354,30 zł., a odsetki na 4 095,20 zł. Powódce i jej mężowi w dniu 26 marca
2002 r. zwrócono dalszą kwotę 12 641,60 zł. Kwoty zwrócone powódce
przewyższały dokonane przez nią wpłaty o 9 265,40 zł. Sąd Apelacyjny podzielił
ocenę Sądu Okręgowego co do przewlekłości i wadliwości prowadzonego
postępowania administracyjnego. W jego ocenie źródłem ewentualnej szkody
powódki mogła być decyzja Izby Skarbowej z dnia 12 sierpnia 1999 r., która
spowodowała konieczność wpłacenia przez powódkę 28 382,57 zł.
Odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa za wydanie tej decyzji mogła
się opierać wyłącznie o regulację szczególną zawartą w art. 260 i 261 Ordynacji
podatkowej. Decyzje podatkowe dotyczące powódki, w tym decyzja z dnia
12 sierpnia 1999 r. nie były dotknięte tego rodzaju kwalifikowanymi wadami, które
skutkują odpowiedzialność na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej. Dlatego
też brak było podstaw do przyjęcia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu
Państwa za wadliwość decyzji podatkowych. Skutkiem opieszałego działania
organów skarbowych mogła być jedynie wyższa wysokość naliczonych odsetek.
Niesłusznie naliczone odsetki wyniosły 16 009,27 zł. Powódka nie wykazała, że
konieczność wpłacenia tej kwoty mogła zaważyć na dalszych losach prowadzonej
przez nią produkcji filmowej. Brak było zatem przesłanki odpowiedzialności
w postaci normalnego związku przyczynowego między opieszałym działaniem
4
organów podatkowych, a ewentualną szkodą związaną z zaprzestaniem
prowadzenia przez powódkę produkcji realizowanych cykli filmowych. Przemawiało
to za zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem powództwa w całości.
Skarga kasacyjna powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego została oparta o
obie podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia
prawa materialnego powódka zarzuciła obrazę art. 77 ust. 1 i 2 w związku z art. 8
Konstytucji, art. 417 k.c. oraz art. 260 i 261 Ordynacji podatkowej w związku z art.
421 k.c.
W ramach zaś podstawy naruszenia przepisów postępowania podniosła zarzut
naruszenia art. 382 k.p.c., art. 228 § 2 k.p.c., art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c.
oraz art. 217 § 1 i 230 k.p.c. W oparciu o te zarzuty wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powódka domagając się przyznania odszkodowania obejmującego utracone przez
nią korzyści oraz kwoty odpowiadające powstałym zobowiązaniom powódki z tytułu
praw autorskich, należności za reżyserię, realizację zdjęć filmowych i poniesionych
kosztów realizacji filmów twierdziła, że została zmuszona przerwać realizację
dwóch cykli filmowych, z uwagi na konieczność przeznaczenia środków
zgromadzonych na ten cel na zobowiązania podatkowe ustalone przez stronę
pozwaną wadliwą decyzją z dnia 16 czerwca 1999 r. Obowiązek uregulowania
zobowiązań podatkowych zdaniem powódki uniemożliwił jej dokończenie będących
w realizacji cykli filmowych i spowodował szkodę, której naprawienia się domagała.
Należało zatem przyjąć, że zdarzeniem, które mogło spowodować szkodę powódki
była decyzja organu podatkowego ustalająca istnienie zobowiązania podatkowego
i jego wysokość. Odpowiedzialność odszkodowawcza strony pozwanej podlegała
więc ocenie na gruncie przepisów regulujących odpowiedzialność Skarbu Państwa
za działania jego funkcjonariuszy polegające na wydaniu wadliwej decyzji
podatkowej. Wymaga podkreślenia, że decyzja organu podatkowego wskazana
przez powódkę, jako źródło szkody, była decyzją nieprawomocną, lecz podlegającą
wykonaniu. Ma to istotne znaczenie dla oceny, czy w tej sytuacji istotnie, tak jak
5
przyjął to Sąd drugiej instancji, wyłączną podstawę odpowiedzialności
odszkodowawczej Skarbu Państwa mógł stanowić jedynie art. 260 i 261 Ordynacji
podatkowej. Art. 260 tej ustawy przewiduje odpowiedzialność Skarbu Państwa za
szkodę, którą strona postępowania poniosła na skutek wydania decyzji uchylonej
następnie w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności tej
decyzji. W ocenie Sądu drugiej instancji jest to przepis szczególny w rozumieniu
art. 421 k.c., którego istnienie wyłączało stosowanie do roszczenia
odszkodowawczego powódki art. 417 k.c. Brak było zaś przesłanek do
uwzględnienia roszczenia powódki na podstawie art. 260 Ordynacji podatkowej, co
przemawiało za oddaleniem powództwa. Ocena ta została w skardze kasacyjnej
zasadnie zakwestionowana poprzez odwołanie się do treści art. 77 ust. 1
Konstytucji. Przepis ten wprowadził do systemu prawa zasadę przewidującą, że
bezprawne wyrządzenie szkody przez władzę publiczną daje prawo do
odszkodowania. Sąd Apelacyjny zasadnie zwrócił uwagę, że obowiązywanie tej
zasady nie oznacza jednak, że każdy rodzaj nieprawidłowości w zachowaniu
władzy publicznej wywołujący szkodę uzasadnia przyznanie odszkodowania.
Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 23 września 2003 r.
(TKK 20/02, OTK 2003/7/76) wskazał, że art. 77 Konstytucji nie określa
wyczerpująco, ani jaka szkoda ma podlegać naprawieniu, ani nie rozstrzyga co
decyduje o przesłance bezprawności w działaniu władzy publicznej. Tego rodzaju
kwestie winny być uregulowane w ustawach zwykłych. Brak w Ordynacji
podatkowej i przepisach kodeksu postępowania administracyjnego przepisów
szczególnych regulujących zasady odpowiedzialności Skarbu Państwa za wydanie
wadliwych nieprawomocnych decyzji administracyjnych nie oznacza jednak braku
przepisu ustawowego regulującego zasady tej odpowiedzialności. Podstawę do
dochodzenia odszkodowania w tego rodzaju przypadkach stwarza art. 417 k.c.
Za możliwością stosowania tego przepisu, jako podstawy odpowiedzialności
Skarbu Państwa za szkodę spowodowaną wykonaniem nieprawomocnej decyzji
administracyjnej, opowiedział się już kilkakrotnie Sąd Najwyższy (wyroki z dnia
18 grudnia 2003 r. I CK 443/02, 9 lipca 2003 r. IV CKN 357/01, 23 marca 2004 r.
V CK 376/03 i orzeczenie z dnia 30 maja 2003 r. III CZP 34/03). Brak jednak
podstaw do przyjęcia stanowiska, że każda decyzja lub orzeczenie uchylone w toku
6
instancji może być uznane za niezgodne z prawem i tym samym ich wydanie rodzi
odpowiedzialność odszkodowawczą. Nie każda nieprawidłowość w działaniu
władzy publicznej może być kwalifikowana jako bezprawność w rozumieniu art. 417
k.c. W uzasadnieniu powołanego wyżej postanowienia z dnia 30.05.2003 r.
Sąd Najwyższy podkreślił, że bardzo często organ odwoławczy uchyla orzeczenie
lub decyzję z powodu odmiennej oceny stanu faktycznego, odmiennej wykładni
przepisów prawa materialnego, bądź przepisów regulujących zasady
postępowania, czy też z powodu nie wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności
sprawy. Z tego względu nie można akceptować poglądu, że każde wadliwe
działanie organu pierwszej instancji powinno być uznane za bezprawne.
W uzasadnieniu wyroków z dnia 9.07.2003 r. IV CKN 357/01 i 23.03.2004 r. V CK
376/03 Sąd Najwyższy wyraził ocenę, że o istnieniu podstaw do odpowiedzialności
Skarbu Państwa za wadliwą decyzję nieostateczną można mówić wyjątkowo,
jedynie w przypadku, gdy narusza ona prawo w sposób rażący. W rozstrzyganej
sprawie ostateczna decyzja podatkowa dotycząca zobowiązań powódki i jej męża
potwierdziła istnienie tego zobowiązania, ale w znacznie niższej wysokości niż to
pierwotnie przyjęto. Treść decyzji ostatecznej nie wskazuje na szczególnie istotne
uchybienia organu podatkowego pierwszej instancji. Powódka nie wnioskowała zaś
innych dowodów dla wykazania, że decyzja, na mocy której ustalono wysokość jej
zobowiązań podatkowych na kwotę ponad 30 000 zł., została wydana
w okolicznościach wskazujących na bezprawność działania organu podatkowego.
Podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa powódka
upatrywała w samym fakcie wadliwości tej decyzji stwierdzonej w toku
postępowania instancyjnego, co jak już wcześniej wskazano nie było wystarczające
do przyjęcia istnienia podstaw odpowiedzialności deliktowej Skarbu Państwa.
Ostatecznie, mimo błędnego w części uzasadnienia, usprawiedliwiona była zatem
ocena Sądu drugiej instancji, że roszczenie odszkodowawcze powódki nie
znajdowało uzasadnionych podstaw. Przemawiało to za oddaleniem skargi
kasacyjnej na podstawie art. 39814
k.p.c., gdyż zaskarżony wyrok odpowiada
prawu. Wymaga jednocześnie podkreślenia, że Sąd Apelacyjny uznał powództwo
za bezzasadne także z tej przyczyny, że w jego ocenie brak było normalnego
związku przyczynowego pomiędzy koniecznością zapłacenia przez pozwaną
7
ustalonego przez organ podatkowy pierwszej instancji zobowiązania podatkowego,
a wstrzymaniem przez powódkę prowadzonej produkcji cykli filmowych i wynikłymi
z tego stratami finansowymi powódki. Ocena ta została oparta o dokonaną przez
Sąd drugiej instancji analizę sytuacji finansowej firmy powódki oraz kosztów
prowadzonej przez nią działalności. Zgromadzone w tym zakresie dowody w jego
ocenie nie pozwalały przyjąć, aby powódka wykazała, że zapłata przez nią podatku,
przy uwzględnieniu jego wysokości oraz jego częściowego zwrotu w toku
postępowania instancyjnego, mogła zaważyć na dalszych losach produkcji filmowej
prowadzonej przez powódkę. Rozważania Sądu Apelacyjnego w tej części zostały
zakwestionowane w skardze kasacyjnej poprzez podniesienie zarzutów naruszenia
przepisów postępowania dotyczących przeprowadzenia dowodów, pominięcia
części z nich i wadliwej oceny rozkładu ciężaru dowodów w procesie. Ocena
zasadności tych zarzutów przez Sąd Najwyższy stała się bezprzedmiotowa
w sytuacji, gdy skarga kasacyjna powódki nie mogła być uwzględniona z tego
względu, że powództwo, jak już wyżej wskazano, było pozbawione uzasadnionej
podstawy materialnoprawnej. Zatem nawet błędna ocena co do braku istnienia
normalnego związku przyczynowego, jako kolejnej przesłanki roszczenia
odszkodowawczego, wyrażona przez Sąd drugiej instancji, pozostawała bez
wpływu na możliwość uwzględnienia skargi kasacyjnej powódki.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 39821
k.p.c.