Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 195/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 kwietnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Grzegorz Misiurek
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa M. K.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Okręgowego w O.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 26 kwietnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 23 lutego 2005 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 7 maja 2004 r. Sąd Okręgowy w C. zasądził na rzecz
powódki M. K. od Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Okręgowego w O. kwotę
78 082 zł z odsetkami ustawowymi, zaś w pozostałej części, wobec częściowego
cofnięcia powództwa, postępowanie umorzył, a nadto zasądził od pozwanego na
rzecz powódki kwotę 4 600 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania i odstąpił od
obciążania powódki kosztami postępowania w części dotyczącej cofniętego
powództwa.
Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że powódka złożyła u komornika
Rewiru IV przy Sądzie Rejonowym w C. opatrzony klauzulą wykonalności tytuł
wykonawczy wraz z wnioskiem o wszczęcie egzekucji przeciwko T. P., od którego
Sąd Rejonowy w C. prawomocnie zasądził na jej rzecz kwotę 29 877 zł wraz z
odsetkami ustawowymi.
Dokonując czynności w sprawie, komornik zwrócił się do Sądu Rejonowego
w O. – Wydziału Ksiąg Wieczystych z wnioskiem o informację, czy dłużnik jest
właścicielem nieruchomości, podając zarazem, że według posiadanych przez
komornika informacji, własność dłużnika stanowi nieruchomość w P. przy ul. D. Sąd
Rejonowy w O. potwierdził, że przedmiotowa nieruchomość jest własnością T. i M.
małżonków P., a na podstawie tej informacji komornik dokonał zajęcia
nieruchomości. Przeprowadzone czynności egzekucyjne doprowadziły do
uzyskania dla powódki częściowego zaspokojenia przysługującej jej wierzytelności.
Informacja przekazana komornikowi okazała się jednak niekompletna, a to z uwagi
na nieaktualny stan wpisów w rejestrze właścicieli. Dłużnik i jego małżonka byli
bowiem właścicielami dwóch innych nieruchomości, których własność, już po
wszczęciu egzekucji z nieruchomości w P., zdążyli zbyć na rzecz osoby trzeciej.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że z winy funkcjonariuszy państwowych
w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w O. dopuszczono się
zaniedbania, na skutek czego powódka została trwale pozbawiona możliwości
zaspokojenia prawomocnie zasądzonego roszczenia i w oparciu o art. 417 k.c.
zasądził na jej rzecz żądaną kwotę tytułem odszkodowania. Zdaniem Sądu
3
Okręgowego, komornik prawidłowo prowadził postępowanie egzekucyjne, wszczęte
na wniosek powódki, natomiast szkoda powstała wskutek niepełnej
i nieprawidłowej informacji udzielonej przez Sąd Rejonowy w O. Jeżeli bowiem z
jakichś przyczyn podanie kompletnych danych było niemożliwe lub znacznie
utrudnione, obowiązkiem Sądu było zwrócenie na to uwagi, co wywieść można
choćby przez analogię z art. 228 § 2 k.p.c. Postępowanie funkcjonariuszy
pozostawało w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą powódki. Bez
znaczenia, w opinii Sądu Okręgowego, było to, iż powódka nie skorzystała
wcześniej z możliwości wniesienia powództwa na podstawie art. 527 k.c. dla
ochrony swych praw wobec podejmowania przez dłużnika czynności mających
udaremnić skuteczną egzekucję.
Od powyższego wyroku pozwany wniósł apelację. Wyrokiem z dnia
23 lutego 2005 r. Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób,
że powództwo oddalił, odstępując zarazem od obciążania powódki kosztami
postępowania za obie instancje. Materiał dowodowy nie pozwalał, zdaniem Sądu
odwoławczego, na przyjęcie, że powódka wykazała istnienie szkody. Sąd
Apelacyjny uznał za istotny dla sprawy fakt, że powódka nie wniosła przeciwko
dłużnikowi skargi pauliańskiej określonej w art. 527 i następnych k.c., zaś
postępowanie egzekucyjne, prowadzone przez komornika Rewiru IV przy Sądzie
Okręgowym w C., nie zostało zakończone, a dopiero jego umorzenie i stwierdzenie
bezskuteczności egzekucji mogłoby wskazać, czy i w jakiej wysokości powódka
poniosła szkodę. Ocenę Sądu Okręgowego w tym zakresie uznał Sąd Apelacyjny
za opartą wyłącznie na założeniach hipotetycznych, zaś rozstrzygnięcie w sprawie
— za przedwczesne.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik powódki zarzucił zaskarżonemu
wyrokowi naruszenie przepisów postępowania mogące mieć istotny wpływ na wynik
sprawy, a to art. 382 k.p.c., a nadto naruszenie prawa materialnego poprzez jego
błędną wykładnię, poprzez przyjęcie, że wymagalność roszczenia opartego na art.
417 k.c. zależy od uprzedniego podniesienia przeciwko dłużnikowi roszczenia z art.
527 k.c. oraz od formalnego zakończenia postępowania egzekucyjnego.
Podnosząc powyższe zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
4
orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany wniósł o jej oddalenie oraz
o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie jest zasadny podnoszony w ramach drugiej podstawy skargi zarzut
naruszenia art. 382 k.p.c. Skarżąca upatrywała naruszenia tego przepisu
w pominięciu przez Sąd drugiej instancji części materiału dowodowego
wskazującego na niekompletność i nieprawdziwość informacji udzielonej
prowadzącemu egzekucję komornikowi przez pracowników Sądu Rejonowego
w O. Pominięcie tej części materiału dowodowego nie miało jednak miejsca. Fakt
udzielenia takiej informacji został ustalony przez Sąd Okręgowy i tego ustalenia
Sąd drugiej instancji nie zakwestionował, uznał natomiast powództwo za
przedwczesne wobec nieskorzystania przez powódkę ze skargi pauliańskiej i braku
umorzenia postępowania egzekucyjnego. Te kwestie jednak nie mieszczą się
w zarzutach natury proceduralnej.
Dalsze natomiast zarzuty, podnoszone w ramach pierwszej podstawy skargi,
należy uznać za trafne, choć nie w pełni można podzielić przedstawioną przez
skarżącą argumentację. Nie budzi wątpliwości, że podstawą prawną
odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego Skarbu Państwa jest art. 417 § 1
k.c. Przewidziana w tym przepisie odpowiedzialność dotyczy szkody wyrządzonej
przez niezgodne z prawem zachowanie funkcjonariusza przy wykonywaniu
powierzonej mu czynności, nie zaś – jak to wskazywała skarżąca w uzasadnieniu
skargi - przez zachowanie zawinione. Kwestię tę wyjaśnił szczegółowo Trybunał
Konstytucyjny w wyroku z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/2000 (OTK 2001, nr 8,
poz. 256). Chodzi tu o obiektywną „niezgodność z prawem”, rozumianą zgodnie
z konstytucyjnym ujęciem źródeł prawa, jako uchybienie obowiązkom
przewidzianym w źródłach prawa (art. 77 ust. 1 i art. 87-94 Konstytucji). Jak wynika
z art. 761 § 1 k.p.c., komornik może żądać, m.in. od instytucji, informacji
niezbędnych do prowadzenia egzekucji. W świetle tego przepisu nie można mu
odmówić prawa do zwrócenia się do sądu wieczystoksięgowego o udzielenie
5
informacji dotyczących posiadanych przez dłużnika nieruchomości. Rodzi to z kolei
obowiązek udzielenia informacji, o ile nie istnieją szczególne względy
uzasadniające odmowę. Obowiązek ten powinien być wykonany sprawnie,
sumiennie i zgodnie z obowiązującymi przepisami (por. § 56 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1987 r. Regulamin wewnętrznego
urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. nr 38, poz. 218 ze zm.). Informacja
udzielana przez sąd, podpisana przez przewodniczącego wydziału, stanowi
dokument urzędowy, korzystający – stosownie do art. 244 § 1 k.p.c. z domniemania
prawdziwości tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. Informacja, o jaką
chodzi w sprawie, została udzielona zgodnie z zapisami istniejącymi w kartotece
„spis właścicieli nieruchomości”, obowiązek prowadzenia której wynika z § 1758
ust.
1 pkt 8 obowiązującego w tym czasie zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
22 lutego 1988 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych
oraz innych działów administracji sądowej (wydanego na podstawie art. 132 pkt 1
ustawy z dnia 12 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U.
nr 31, poz. 137 ze zm.). Zgodnie z § 17529
ust. 1 tego zarządzenia spis właścicieli
nieruchomości ujawnionych w księdze wieczystej prowadzi się systemem
kartotekowym, a jedna karta powinna obejmować wszystkie nieruchomości obojga
małżonków. Jak ustalono, kartoteka nie zawierała prawidłowych danych, bowiem
karta prowadzona na nazwisko dłużnika nie obejmowała wszystkich nieruchomości.
Informacja zatem, udzielona przez pracowników Sądu na wniosek prowadzącego
egzekucję komornika, chociaż zgodna z kartoteką, była jednak obiektywnie
nieprawdziwa. Udzielenie jej stanowiło o obiektywnej bezprawności zachowania
funkcjonariuszy Skarbu Państwa, polegającej na wywołaniu przeświadczenia
komornika o braku innych nieruchomości, z których można prowadzić egzekucję,
a co za tym idzie, mogącej być podstawą odpowiedzialności na podstawie art. 417
k.c. (por. także wyrok SN z dnia 27 marca 2003 r., V CKN 41/01, OSNC 2004, nr 6,
poz. 96). Skarżąca wykazała tym samym wystarczająco istnienie związku
przyczynowego w rozumieniu art. 361 k.c. pomiędzy udzieleniem tej informacji
a szkodą w postaci braku możliwości zaspokojenia się z nieruchomości wykazanej
w kartotece „spis właścicieli nieruchomości”. Nie zostało w sprawie
zakwestionowane, że po zajęciu nieruchomości figurującej w tej kartotece dłużnik
6
sprzedał za cenę 140 000 zł inne nieruchomości, których komornik nie zajął wobec
braku świadomości ich istnienia. Brak natomiast w sprawie stanowczych ustaleń
odnośnie do tego, czy – biorąc pod uwagę ewentualne istnienie innych wierzycieli –
uzyskana z egzekucji tych nieruchomości kwota mogła być wystarczająca dla
zaspokojenia skarżącej. Wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego, uznanie
odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za niezgodne z prawem
zachowanie jego funkcjonariuszy przy wykonywaniu powierzonej im czynności nie
jest uzależnione od podjęcia przez poszkodowanego innych czynności
procesowych, zmierzających do wyegzekwowania stwierdzonej tytułem
egzekucyjnym wierzytelności. W szczególności nie jest uzależnione od wytoczenia
powództwa opartego na art. 527 k.c. (tzw. skarga pauliańska) przeciwko nabywcy
nieruchomości, z której mogła być prowadzona egzekucja, gdyby dłużnik się jej nie
wyzbył. Wytoczenie takiego powództwa – jak trafnie zarzucała skarżąca - jest
prawem, a nie obowiązkiem wierzyciela. Może on z tego prawa skorzystać, jeżeli
jednak tego nie uczyni, nie pozbawia się prawa wytoczenia powództwa
odszkodowawczego przeciwko Skarbowi Państwa w związku z wyrządzeniem
szkody poprzez niezgodne z prawem zachowanie jego funkcjonariuszy.
W konsekwencji za wadliwe należy uznać stanowisko Sądu drugiej instancji,
zgodnie z którym wytoczenie powództwa odszkodowawczego było przedwczesne.
Drugą przyczyną uznania powództwa za nieuzasadnione było przyjęcie,
że powódka nie wykazała istnienia szkody, bowiem egzekucja nie została
zakończona. Dopiero jej zakończenie może prowadzić do oceny, czy egzekucja
była skuteczna. Niewątpliwie zakończenie postępowania egzekucyjnego stanowi
podstawę do oceny jego skuteczności. Nie można jednak, wbrew ocenie Sądu
drugiej instancji, uznać, że tylko po umorzeniu egzekucji można stwierdzić jej
bezskuteczność. Przede wszystkim, umorzenie postępowania egzekucyjnego może
nastąpić z różnych przyczyn (art. 823 i nast. k.p.c.), nie tylko z powodu
bezskuteczności egzekucji. Ponadto, nie można uznać, aby brak formalnego
umorzenia takiego postępowania, pomimo istnienia uzasadniających takie
rozstrzygnięcie przyczyn, stanowił przeszkodę w dochodzeniu odszkodowania od
Skarbu Państwa. W procesie odszkodowawczym Sąd nie jest bowiem pozbawiony
możliwości oceny, po rozważeniu i ocenie dowodów przedstawionych przez strony,
7
czy egzekucja z innego majątku dłużnika mogła doprowadzić do zaspokojenia
wierzyciela. Brak w tym zakresie jakichkolwiek ustaleń Sądu drugiej instancji nie
pozwala Sądowi Najwyższemu na szczegółowe odniesienie się do zarzutów
skarżącej w tym względzie i stanowi o konieczności uchylenia zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
k.p.c.
jz