Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 161/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 czerwca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Klubu Sportowego "Ł." w O.
przeciwko Gminie O.
o ustalenie i nakazanie złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 czerwca 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 27 lipca 2005 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację;
2. pozostawia Sądowi Okręgowemu w O. rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Klub Sportowy "Ł." wnosił o ustalenie, że przysługuje mu roszczenie o
zawarcie umowy o użytkowanie wieczyste położonych w Ol. działek gruntu
oznaczonych numerami 3/3 i 3/4 oraz części działki nr 1/2 i o zobowiązanie
pozwanej Gminy O. do zawarcia z powodem umowy o oddanie w użytkowanie
wieczyste tych działek oraz do nieodpłatnego przeniesienia na jego rzecz
budynków znajdujących się na wymienionych działkach. Pozwana Gmina O.
wnosiła o oddalenie powództwa.
Sąd Okręgowy w O. wyrokiem wstępnym z dnia 6 kwietnia 2005 r., uznał
roszczenie powoda co do nakazania pozwanej Gminie O. zawarcia z nim umowy w
trybie art. 207 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
za usprawiedliwione co do zasady, pozostawiając do rozstrzygnięcia końcowego
szczegółowe zasady zawarcia umowy wraz z rozstrzygnięciem o ewentualnym
zakresie odpłatności.
Podstawą rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego były następujące ustalenia
faktyczne. Klub Sportowy "Ł." w dniu 30 sierpnia 1995 r. wystąpił do Wydziału
Geodezji i Gospodarki Gruntami Urzędu Miasta O. o przekazanie mu w
użytkowanie wieczyste działek o numerach 3/3 i 3/4 oraz części działki numer 1/2,
wraz z prawem własności znajdujących się na tych działkach obiektów.
Jednocześnie złożył oświadczenie, że wskazane we wniosku budynki i inne
urządzenia, pomosty i przystań wodna zostały wybudowane ze środków własnych
bez dotacji państwowych, w tym z wpłat innych osób prawnych, środków
obrotowych, ze środków byłych zjednoczeń i organizacji równorzędnych, a
większość obiektów została wybudowana przez powoda w latach 1953 -1958.
Zarząd Miasta w dniu 24 marca 1998 r. postanowił o przekazaniu w użytkowanie
wieczyste rzeczonej nieruchomości gruntowej wraz ze sprzedażą znajdujących się
na niej obiektów. Decyzję tę przekazano do wykonania Wydziałowi Geodezji i
Gospodarki Gruntami. W dniu złożenia wniosku oraz w dniu 5 grudnia 1990 r.
pozwany Klub był w posiadaniu terenu objętego pozwem i nie legitymował się
dokumentami prawem przewidzianymi o przekazaniu terenu.
3
Sąd Okręgowy przyjął, że art. 207 u.g.n. stanowi podstawę roszczenia
o zawarcie z posiadaczem nieruchomości umowy o ustanowienie użytkowania
wieczystego. Zdaniem tego Sądu, w ustalonych bezspornie okolicznościach sprawy
powód może skutecznie realizować roszczenie na podstawie art. 207 u.g.n.
w brzmieniu sprzed nowelizacji tego przepisu przez ustawę z dnia 7 stycznia
2000 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz zmianie innych
ustaw (Dz. U. Nr 6, poz. 70). Artykuł 9 ostatnio wymienionej ustawy, wobec braku
w niej przepisów przejściowych, wyraża zasadę bezpośredniego działania nowej
regulacji, z tym wszakże zastrzeżeniem, że owo bezpośrednie działanie musi
uwzględniać ochronę prawa nabytego na podstawie regulacji obowiązujących do
nowelizacji. Wynika to, zdaniem Sądu Okręgowego, z uzasadnienia wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 października 2000 r., SK 7/00 (OTK 2000, nr
7, poz. 256), według którego zasada ochrony praw nabytych odnosi się także do
ochrony ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych, czyli takich, które spełniają,
jak w niniejszej sprawie, zasadnicze przesłanki ustawowe nabycia praw.
Pozwana w apelacji wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie
powództwa oraz zasądzenie od powoda kosztów procesu.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 lipca 2005 r., zmienił zaskarżony wyrok i
powództwo oddalił, zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 6.300 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu za obie instancje oraz nakazał ściągnąć od powoda na
rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego kwotę 6.600 zł tytułem nieuiszczonego
wpisu od apelacji.
Według Sądu Apelacyjnego, w okolicznościach sprawy nie może budzić
wątpliwości, że art. 207 u.g.n. (w brzmieniu obecnie obowiązującym) nie mógł mieć
zastosowania. Sąd ten nie podzielił natomiast stanowiska Sądu I instancji, iż do
roszczenia powoda miał zastosowanie art. 207 u.g.n. w brzmieniu sprzed jej
nowelizacji dokonanej przez ustawę z dnia 7 stycznia 2000 r. Nie podzielił też
wniosków Sądu I instancji co do przysługiwania powodowi podlegającej ochronie
ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej. Podkreślił ponadto, że wniosek powoda
z 1995 r. dotyczył działek nr 3/3 i 3/4, zaś decyzja Zarządu Miasta odnosiła się do
działek nr 3/3, 3/8 i części działki 1/2.
4
Powód w skardze kasacyjnej zarzucił wyrokowi Sądu Apelacyjnego
naruszenie art. 207 u.g.n., art. 64 ust. 2 w zw. z art. 2 i art. 21 Konstytucji RP oraz
art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 238 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Jest okolicznością niesporną i niekwestionowaną w skardze kasacyjnej, że
powód nie spełnił wymagań przewidzianych w art. 207 u.g.n. w obecnym brzmieniu.
Jedyną kwestią sporną było to, czy w czasie obowiązywania art. 207 u.g.n.
w pierwotnym brzmieniu (przed zmianą, która weszła w życie w 2000 r., Dz. U. Nr
6, poz. 70) po stronie powoda powstała tzw. ekspektatywa maksymalnie
ukształtowana. W razie jej powstania należy bowiem przyjąć, że wprawdzie powód
nie spełnia przesłanek obecnie wymaganych do zawarcia z nim umowy
o ustanowienie użytkowania wieczystego, ale powołując się na wcześniej istniejącą
ekspektatywę może żądać zawarcia takiej umowy, zwłaszcza że wspomniana
ekspektatywa występuje pod postacią roszczenia, które podlega ochronie jako już
powstałe prawo podmiotowe.
Powód złożył wniosek o oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste
w 1995 r., czyli przed wejściem w życie ustawy o gospodarce nieruchomościami.
Od 1997 r. (po wejściu w życie tej ustawy) wniosek był oceniany z uwzględnieniem
nowego, cywilnoprawnego sposobu powstawania użytkowania wieczystego.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 20 czerwca 2002 r., I CKN
341/00, niepubl.) przyjęto na tle pierwotnego brzmienia art. 207 u.g.n., że po
spełnieniu przesłanek określonych w tym artykule powstaje roszczenie o zawarcie
umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, którego można dochodzić na
drodze postępowania sądowego. W okolicznościach sprawy należy uznać, że po
stronie powoda takie roszczenie powstało, powództwo powinno zatem być
uwzględnione. Jak już bowiem wspomniano, powód wystąpił z wnioskiem przed
zmianą treści art. 207 u.g.n. (a nawet przed wejściem w życie u.g.n., jednak
pozwana traktowała ten wniosek jako nadal aktualny po wejściu w życie u.g.n.)
i wtedy spełniał kryteria zawarcia z nim umowy o oddanie gruntu w użytkowanie
wieczyste.
W okolicznościach niniejszej sprawy podniesiony w skardze kasacyjnej
zarzut naruszenia prawa materialnego okazał się zatem oczywiście uzasadniony.
5
Skoro bowiem powód nabył na podstawie art. 207 u.g.n. roszczenie o oddanie
nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste, późniejsza zmiana tego
przepisu nie pozbawiła powoda roszczenia ze względu na konstytucyjną zasadę
ochrony praw słusznie nabytych (art. 2 Konstytucji RP).
W okolicznościach niniejszej sprawy może powstać wątpliwość, czy żądanie
nie jest dostatecznie sprecyzowane jako dotyczące „części działki nr 1/2”.
Owa „część” nie została geodezyjnie wyodrębniona, toteż w razie uwzględnienia
żądania nie byłoby możliwe przeniesienie własności nieruchomości, ponieważ
(nawet w razie dysponowania informacją o całkowitej powierzchni działek) nie
byłoby wiadomo, jaki jest konkretnie kształt „części działki nr 1/2”. Opisana tu
nieścisłość żądania nie ma jednak decydującego wpływu na ocenę żądania pozwu,
gdyż skarga kasacyjna wniesiona została od wyroku wstępnego, rozstrzygającego
żądanie pozwu co do zasady, zatem w dalszym toku postępowania część działki
zostanie zapewne geodezyjnie wyodrębniona w nową działkę.
Drugi zarzut podniesiony w skardze kasacyjnej dotyczy naruszenia art. 233
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. (błędnie podano art. 238 § 2 k.p.c., jednak
w uzasadnieniu skargi numer artykułu wskazany jest poprawnie) dotyczy
podniesionej przez Sąd Apelacyjny rozbieżności w oznaczeniu geodezyjnym
działek wskazanych we wniosku powoda z 1995 r. i w decyzji Zarządu Miasta
z 1998 r. oraz stwierdzenia, że działka nr 3/4 obecnie nie istnieje. Taki zarzut nie
może być skutecznie podniesiony w skardze kasacyjnej ze względu na wyraźne
brzmienie art. 3983
§ 3 k.p.c. Z materiału sprawy pośrednio zresztą wynika, że
miały miejsce przekształcenia geodezyjne działki nr 3/4, która uległa podziałowi.
Twierdzenie Sądu Apelacyjnego o braku tożsamości działek jest zatem nietrafne.
Jeśli Sąd miał w tym zakresie wątpliwości, jeszcze na rozprawie apelacyjnej mógł
dokonać stosownych ustaleń, przyjęcie zaś za podstawę rozstrzygnięcia
twierdzenia o niewyjaśnieniu kwestii, która przez strony nie była uznawana za
sporną, było bezzasadne. Wspomniana nieścisłość nie ma jednak decydującego
wpływu na ocenę zaskarżonego wyroku, nie tylko zresztą ze wskazanego wyżej
powodu, ale również dlatego, że skarga kasacyjna została wniesiona od wyroku
wstępnego, zatem w dalszym toku postępowania kwestia tożsamości działek
zostanie oczywiście wyjaśniona.
6
Nie jest trafny trzeci zarzut podniesiony w skardze kasacyjnej, dotyczący
„niekonstytucyjności sposobu wprowadzenia zmian w art. 207 ustawy”. Skarżący
nie powołuje zresztą przepisów, które miałyby być „niekonstytucyjne”, ale
kwestionuje sam sposób wprowadzenia zmian, mianowicie bez przepisów
przejściowych. Kwestia ta została rozważona przez Trybunał Konstytucyjny
w wyroku z dnia 18 kwietnia 2006 r., SK 30/04 (Dz. U. Nr 64, poz. 456), w którym
uznano, że art. 207 u.g.n. w nowym brzmieniu nie jest niezgodny z art. 64 ust. 2
w zw. z art. 2 i art. 21 Konstytucji RP. Niezależnie od tego warto zauważyć, że
rozważany zarzut jest wewnętrznie sprzeczny, a także bezprzedmiotowy.
Skoro bowiem, zdaniem skarżącego, przysługująca mu ekspektatywa podlega
ochronie jako prawo nabyte, wejście w życie zmian ustawy bez przepisów
przejściowych nie powodowało utraty uzyskanego uprzednio prawa, zatem nie
pogarszało sytuacji prawnej powoda.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
oraz
art. 318 § 2 w zw. z art. 391 w zw. z art. 39821
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
db