Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 196/05
POSTANOWIENIE
Dnia 29 czerwca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z wniosku wierzycieli "A." Spółki z o.o., „T.” C. i Spółka s.j., B. SA
przy uczestnictwie dłużników E.P., K.P., M.T. i S.T.
przy udziale Syndyka masy upadłości "V." Spółki z o.o.
i "F." SA
o egzekucję z nieruchomości,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 czerwca 2006 r.,
dwóch skarg kasacyjnych: dłużników E.P. i K.P.
oraz Syndyka masy upadłości "V." Spółki z o.o.
od postanowienia Sądu Okręgowego w O.
z dnia 28 lutego 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Prawomocnym postanowieniem z dnia 11 lutego 2004 r. Sąd Rejonowy
w O. udzielił przybicia nieruchomości położonych w O. przy ul. P. 13, składających
się z działek szczegółowo opisanych w sentencji, na rzecz wierzyciela „A.” sp. z
o.o. W uzasadnieniu wskazał, że w toku bezskutecznej licytacji, która miała miejsce
w dniu 3 września 2003 r., wierzyciel ten uiścił wymaganą rękojmię oraz złożył
wniosek o przejęcie nieruchomości i dlatego należało go uwzględnić na podstawie
art. 989 k.p.c. w zw. z art. 987 k.p.c.
We wniosku o przysądzenie własności z dnia 6 kwietnia 2004 r. wierzyciel
podniósł, że posiada wobec dłużników wierzytelność przekraczającą kwotę
3 000 000 zł stwierdzoną w ponad dwudziestu tytułach wykonawczych i złożył
oświadczenie o zaliczeniu na poczet ceny część tej wierzytelności w kwocie
1 202 353,32 zł, która po rozliczeniu rękojmii w kwocie 212 180 zł pokrywała cenę
w całości. W piśmie z dnia 7 kwietnia 2004 r. wniosek ten uzupełnił, wskazując,
że gdyby wierzytelność wymieniona w oświadczeniu na skutek błędnego naliczenia
lub z jakiegokolwiek innego powodu nie pokryła całości ceny nabycia, lub nie mogła
być zaliczona, to na poczet ceny zalicza dalszą jej część w kwocie 1 183 200 zł
wynikającą z pozostałych tytułów wykonawczych przeciwko dłużnikom.
Postanowieniem z dnia 18 października 2004 r. Sąd Rejonowy w O.
uwzględnił wniosek wierzyciela A. spółki z o.o., tj. zaliczył na poczet ceny nabycia
zawnioskowane kwoty i przysądził na jego rzecz prawo własności i użytkowania
wieczystego przedmiotowych nieruchomości.
W uzasadnieniu wskazał, że po przeanalizowaniu wszystkich postępowań
egzekucyjnych przeciwko dłużnikom, toczących się co do wskazanych
w postanowieniu o przybiciu nieruchomości, prowadzonych przez Komornika
Sądowego przy Sądzie Rejonowym w O. uznał, że wniosek A. sp. z o.o. zaliczenie
na poczet ceny własnej wierzytelności zasługiwał na uwzględnienie.
Zażalenie dłużników E.P. i K.P. oraz uczestnika syndyka upadłości „V.”
spółki z o.o. Sąd Okręgowy w O. oddalił postanowieniem z dnia 28 lutego 2005 r.
3
Sąd ten ustalił, że zbycie przedmiotowych nieruchomości na rzecz „V.” sp. z o.o.
nastąpiło już po wszczęciu postępowania egzekucyjnego. Wpis ostrzeżenia o
wszczęciu postępowania egzekucyjnego do księgi wieczystej nastąpił w 2001 r., a
wpisanie „V.” sp. z o.o. jako właściciela w ½ części przedmiotowych nieruchomości
nastąpiło dopiero w 2002 r.
W konsekwencji uznał, że rozporządzenie to nie miało wpływu na
prowadzone już postępowanie egzekucyjne. Wyraził pogląd, że syndyk nie może
skutecznie wykonywać uprawnienia określonego w art. 118 § 2 prawa
upadłościowego z bezpośrednim pokrzywdzeniem wierzyciela, gdyż stoi temu na
przeszkodzie unormowanie zawarte w art. 930 § 1 k.p.c. Według jego oceny
podstawą zażalenia na przysądzenie własności nie mogą być ewentualne
uchybienia popełnione w postępowaniu egzekucyjnym przed przybiciem.
Dłużnicy w skardze kasacyjnej opartej na naruszeniu prawa materialnego tj.
art. 551
k.c. w zw. z art. 552
k.c. oraz art. 118 § 2 prawa upadłościowego i na
naruszeniu przepisów postępowania w zakresie, który miał istotny wpływ na wynik
sprawy, a to art. 316 k.p.c., art. 233 k.p.c., art. 930, art. 968 k.p.c. art. 998 k.p.c.
i art. 379 pkt. 2 k.p.c., wnieśli o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Z kolei Syndyk masy upadłości „V.” sp. z o.o. w skardze kasacyjnej opartej
na podstawie naruszenia prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik
sprawy tj. art. 63 § 1 prawa upadłościowego i art. 118 § 2 prawa upadłościowego w
zw. z art. 968 k.p.c. wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 13 § 2 k.p.c. przepisy o procesie – jeżeli przepisy szczególne
nie stanowią inaczej - stosuje się odpowiednio także do postępowania
egzekucyjnego. Niemniej przepis ten nie został wskazany w skargach kasacyjnych
jako naruszony, a ponadto Sądy pierwszej i drugiej instancji w przedmiocie
przysądzenia własności orzekały na posiedzeniu niejawnym, gdy tymczasem
art. 316 k.p.c. dotyczy rozprawy. Z tego już względu zarzut jego naruszenia nie był
trafny.
4
Poza tym skarżący dłużnicy, wskazując na pominięte w ustaleniach
i rozważaniach akty notarialne z dnia 30 listopada 2000 r. i z dnia 29 marca
2001 r., co jest niewątpliwie uchybieniem procesowym, powinni byli wykazać jego
wpływ na wynik sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 1997 r.,
III CKN 171/97, OSNC 1998, nr 2, poz. 24). Tymczasem, skoro wspólnicy
małżonkowie M.T. i S.T. wystąpili ze spółki cywilnej „E.” w wyniku zawartej w dniu
30 listopada 2000 r. umowy notarialnej, to od tego wystąpienia do współwłasności
łącznej wspólników praw do przedmiotowych nieruchomości miały odpowiednie
zastosowanie, na podstawie art. 875 § 1 k.c., przepisy o współwłasności w
częściach ułamkowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 września
1997 r., III CRN 87/77, OSNCP 1978, nr 7, poz. 115). Nie mogli więc skutecznie
dłużnicy E.P. i K.P., bez złożenia oświadczenia woli we właściwej formie byłych
wspólników, skutecznie przenieść na rzecz „V.” spółki z o.o. w całości prawa
własności i użytkowania wieczystego spornych nieruchomości aktem notarialnym z
dnia 29 marca 2001 r. Wydaje się, że w ten sposób jego skuteczność oceniali
wtedy skarżący, skoro umową sporządzoną też w formie aktu notarialnego z dnia
12 marca 2002 r. pokryli udziały w spółce z o.o. „V.” tylko przeniesionymi na rzecz
tej spółki udziałami w ½ części tych praw, do przedmiotowych nieruchomości.
Z tego względu nie można przyjąć aby dokonane przez Sąd drugiej instancji
ustalenie, że zbycie nieruchomości na rzecz uczestnika spółki z o.o. „V.” miało
miejsce po wszczęciu postępowania egzekucyjnego, nastąpiło z rażącym
naruszeniem zasad swobodnej oceny dowodów. Poza tym de lege lata podstawą
skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny
dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Zarzut zatem obrazy art. 233 k.p.c. był chybiony.
Wskazane wyżej ustalenie, którym Sąd Najwyższy był związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.) skutkowało koniecznością rozważenia relacji pomiędzy unormowaniem
zawartym w art. 930 k.p.c. a normą art. 63 § 1 i art. 118 § 2 Rozporządzenia
Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe
(tekst jednolity Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512, ze zm.).
Według art. 63 § 1 prawa upadłościowego postępowanie egzekucyjne
wszczęte przed ogłoszeniem upadłości przeciwko upadłemu będzie zawieszone
5
z ogłoszeniem upadłości i zostaje umorzone z mocy samego prawa po
uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. W tym wypadku
komornik jako organ egzekucyjny nie wydawał postanowienia w przedmiocie
umorzenia, gdyż następowało to z mocy prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 31 marca 2000 r., III CKN 872/00 niepublikowany). Z tego unormowania
wynika zatem, że po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości
nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie egzekucji komorniczej przeciwko
syndykowi masy upadłości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2004
r., II CK 213/03, niepublikowany). W sprawie jednak postępowanie egzekucyjne nie
toczyło się przeciwko spółce z o.o. „V.”, czy też po jej upadłości przeciwko jej
syndykowi, lecz przeciwko dłużnikom E.P. i K.P. oraz M.T. i S.T. Spółka z o.o. „V.”,
a następnie po ogłoszeniu upadłości jej syndyk, wzięli udział w postępowaniu
egzekucyjnym w charakterze uczestnika.
Z tego więc względu przepis art. 63 § 1 prawa upadłościowego nie miał
w sprawie zastosowania, podobnie jak art. 118 § 2 prawa upadłościowego.
Nabycie zajętych w toku egzekucji praw nie ma wpływu na dalsze postępowanie
egzekucyjne, tj. dalsze czynności egzekucyjne są ważne zarówno w stosunku do
dłużnika jak i w stosunku do nabywców (por. wyrok Sądu Najwyższego, z dnia
3 lutego 1998 r., I CKN 403/97, OSP 1998, nr 11, poz. 196). W takim wypadku
zgodnie z art. 930 § 1 k.p.c., jak trafnie podkreślono w literaturze, choć nabywca
uczestniczy w postępowaniu egzekucyjnym formalnie nawet jako dłużnik,
w rzeczywistości postępowanie egzekucyjne toczy się przeciwko
dotychczasowemu dłużnikowi. Nabywca bowiem nie wstępuje w miejsce zbywcy.
Dłużnik nie przestaje być stroną postępowania egzekucyjnego i nie jest zastąpiony
przez nabywcę. Motyw legislacyjny tego unormowania jest jasny. Chodzi o to, aby
po zajęciu wierzyciel mógł mieć skuteczne prawo do zaspokojenia wierzytelności
wobec każdej osoby, która po wszczęciu egzekucji przedmiot nabywa. Kwalifikacja
stron właściwego postępowania egzekucyjnego wynika bowiem z tytułu
wykonawczego oraz z wniosku o wszczęcie egzekucji.
W omawianym wypadku spółka „V.” nabyła udziały w prawach
przedmiotowych nieruchomości jeszcze przed ogłoszeniem jej upadłości, a jak
wynika z wiążącego ustalenia, po wszczęciu egzekucji. W tej sytuacji art. 930 § 1
6
wywołał ten skutek, że czynności dłużnika egzekwowanego zmierzające do
uniknięcia egzekucji nie miały wpływu na jego status. W literaturze przyjmuje się,
że wynikające z tego przepisu uprawnienie wierzyciela nie jest prawem prywatnym
lecz publicznym, trwającym aż do zakończenia egzekucji. W toku egzekucji zatem
przeciwko dotychczasowemu dłużnikowi ma ono zastosowanie i wyłącza
unormowanie wynikające z art. 118 § 2 prawa upadłościowego. Nietrafny był więc
także zarzut obrazy tych przepisów.
Nie można natomiast odeprzeć zarzutu naruszenia art. 968 k.p.c. przez
zaliczenie na poczet ceny 100% wierzytelności wierzyciela sp. z o.o. „A.”, pomimo,
że w egzekucji biorą udział inni wierzyciele. W tej materii ani sąd pierwszej, ani
drugiej instancji nie poczyniły żadnych ustaleń, a porównanie tylko cen z
postanowienia o przybiciu i zaliczeń na poczet ceny poszczególnych
nieruchomości dokonanych w postanowieniu Sądu Rejonowego z dnia
18 października 2004 r., przy uwzględnieniu rozliczenia rękojmi wskazuje,
że zarzut ten był trafny, pomimo odmiennej sugestii zawartej w uzasadnieniu tego
orzeczenia.
Tymczasem ocena, czy zaliczona przez wierzyciela na poczet ceny nabycia
własna wierzytelność lub jej część znajduje pokrycie w cenie nabycia (art. 968 § 1
k.p.c.) powinna być dokonana ścisłym związku z przepisem art. 1025 k.p.c., jeżeli
z sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości mają być, jak w rozpoznawanej
sprawie, zaspokojone należności również innych wierzycieli. Pomimo
występowania innych wierzycieli nie przedstawiono żadnych rozliczeń które
mogłyby wskazywać na spełnienie tego wymagania. Przez wierzytelność bądź jej
część, która znajduje pokrycie w cenie nabycia należy rozumieć tylko taką
wierzytelność lub jej część, która by została zaspokojona na podstawie
sporządzonego w przyszłości planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji
nieruchomości (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 1972 r.,
III CRN 1567, OSNC 1976, nr 6, poz. 121).
Wykazanie zarzutu procesowego uzasadniającego podstawę naruszenia
prawa procesowego zwalnia Sąd Najwyższy od rozważenia zarzutów dotyczących
obrazy prawa materialnego. W judykaturze utrwalony jest bowiem pogląd,
7
że dopiero prawidłowo ustalony stan faktyczny pozwala na ocenę zarzutów
dotyczących naruszenia prawa materialnego (por. np. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 7 marca 1997, II CKN 18/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 128).
Z tych względów orzeczono jak w sentencji (art. 39815
k.p.c.).