Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 71/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 lipca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa M.O.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "S."
o uchylenie uchwały,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 lipca 2006 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 września 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód – M.O. wystąpił przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej „S." z
powództwem o ustalenie nieważności uchwały rady nadzorczej pozwanej z dnia 30
września 1996 r. Pozwana wniosła o oddalenie powództwa wskazując, że powód
nie wyczerpał przewidzianego w ustawie z dnia 16 września 1982 r. Prawo
spółdzielcze (jedn. tekst Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.) trybu odwołania
się od uchwały wykluczającej go ze spółdzielni. Wyrokiem z dnia 10 listopada 2004
r. Sąd Okręgowy w G. oddalił powództwo wskazując, że powód nie wykazał aby
miał obiektywny interes prawny w ustaleniu nieważności uchwały rady nadzorczej
pozwanej Spółdzielni.
Oddalając apelację wniesioną przez powoda Sąd Apelacyjny podkreślił, że
powód wytaczając powództwo oparte na art. 189 k.p.c. powinien wskazać istnienie
interesu prawnego. Na nim też ciąży obowiązek przytoczenia oraz udowodnienia
okoliczności uzasadniających istnienie takiego interesu. Stwierdzenie braku
interesu prawnego powoda uzasadnia oddalenie powództwa. W niniejszej sprawie,
jak słusznie ustalił Sąd I instancji, powód domagając się ustalenia nieważności
uchwały rady nadzorczej pozwanej spółdzielni, wykluczającej go z rejestru
członków spółdzielni, nie wykazał istnienia interesu prawnego w wytoczeniu
powództwa opartego na art. 189 k.p.c. Za utrwalony w orzecznictwie i doktrynie, na
tle ustawy Prawo spółdzielcze, w brzmieniu obowiązującym w czasie
podejmowania uchwały rady nadzorczej pozwanej o wykluczeniu powoda ze
Spółdzielni, można uznać pogląd, że dany podmiot nie ma interesu prawnego,
o którym mowa w art. 189 k.p.c., jeżeli może na innej drodze osiągnąć w pełni
ochronę swych praw. W rozpoznawanej sprawie z taką sytuacja mamy zaś do
czynienia.
Przepis art. 24 § 4 Prawa spółdzielczego (w brzmieniu obowiązującym
w czasie podejmowania uchwały o wykluczeniu powoda), stanowił, że jeżeli
zgodnie ze statutem o wykluczeniu członka decydowała rada nadzorcza, to członek
taki mógł odwołać się od jej uchwały do walnego zgromadzenia. Ponadto
wykluczony członek na podstawie art. 42 Prawa spółdzielczego mógł dochodzić na
3
drodze sądowej swych praw po wyczerpaniu postępowania
wewnątrzspółdzielczego lub po bezskutecznym upływie terminów ustalonych
w statucie do podjęcia uchwały przez organ odwoławczy.
Skoro powód nie odwołał się od uchwały rady nadzorczej o jego wykluczeniu
do walnego zgromadzenia, tym samym zamknął sobie drogę do ewentualnego
zaskarżenia uchwały w trybie art. 42 Prawa spółdzielczego.
Nie można zaakceptować stanowiska, że nieskorzystanie z drogi ochrony
praw przewidzianej w Prawie spółdzielczym otworzyło powodowi drogę do
wytoczenia powództwa o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. Przewidziany
prawem spółdzielczym mechanizm uchylania uchwał organów spółdzielczych
niezgodnych z prawem jest bowiem uregulowaniem szczególnym w stosunku do
art. 189 k.p.c. Takie uregulowanie przyjęte przez ustawodawcę ma na celu
zabezpieczenie prawidłowego funkcjonowania spółdzielni i wprowadzenie
określonej stabilności w jej działaniu: Sąd Apelacyjny podkreślił również,
że ponieważ przesłanką oddalenia powództwa jest brak interesu prawnego, to nie
ma podstaw do dalszego merytorycznego badania sprawy i rozpoznawania
podnoszonego w apelacji powoda zarzutu naruszenia art. 58 § 2 k.c.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie prawa materialnego tj. art.
189 k.p.c. polegającą na stwierdzeniu nieistnienia po stronie powoda interesu
prawnego dopuszczającego wytoczenie powództwa o ustalenie oraz błędną
wykładnię art. 58 § 1 i 2 k.c. polegającą na jego pominięcie i w konsekwencji
zaniechanie orzeczenia co do istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na tle ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (jedn. tekst
Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym do dnia
22 lipca 2005 r. za utrwalony można było uznać pogląd, że w razie gdy członek
spółdzielni nie zaskarżył uchwały o wykluczeniu go ze spółdzielni w sposób
i terminie przewidzianym w ustawie Prawo spółdzielcze oraz opartym na niej
statucie, to nie przysługiwało mu powództwo o ustalenie z art. 189 k.p.c. Uznawano
bowiem, że interes członka może być zaspokojony wyłącznie w postępowaniu
wewnątrzspółdzielczym, a po jego wyczerpaniu, w trybie art. 42 Prawa
4
spółdzielczego (wyrok SN z dnia 11 października 1985 r., II CR 302/85, OSNC
1986/10/155, wyrok SN z dnia 8 kwietnia 1997 r. I CKN 33/97, OSNC 1997/10/148,
uchwała SN z dnia 9 lutego 2005 r., III CZP 81/04, OSNC 2005/12/204).
W dniu 22 lipca 2005 r. weszła jednak w życie istotna nowelizacja art. 24 i 42
Prawa spółdzielczego (ustawa z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych ustaw, Dz.U. Nr 122, poz. 1024).
Zgodnie ze znowelizowanym art. 24 § 6 ustawy Prawo spółdzielcze, jeżeli organem
właściwym w sprawie wykluczenia albo wykreślenia członka ze spółdzielni jest rada
nadzorcza może on zaskarżyć tę uchwałę do sądu w terminie sześciu tygodni od
dnia doręczenia członkowi uchwały; przepisy art. 42 stosuje się odpowiednio. Na tle
powołanego przepisu nie ulega wątpliwości, że członek może także uchwałę rady
nadzorczej zaskarżyć do sądu oraz, że do oceny zaskarżenia takiej uchwały należy
stosować art. 42 Prawa spółdzielczego.
Z kolei gdy chodzi o nowe brzmienie art. 42 Prawa spółdzielczego, to na
podkreślenie zasługuje, że w art. 42 § 2 ustawodawca wyraźnie stwierdza,
iż uchwała sprzeczna z ustawą jest nieważna. Takie sformułowanie wyraźnie
sugeruje, że ustawodawca uchwały walnego zgromadzenia, a także w przypadku
wskazanym w art. 24 § 6, uchwały rady nadzorczej traktuje tak jak czynności
cywilnoprawne, czyli gdy chodzi o skutki sprzeczności takich uchwał z ustawą,
stosować należy art. 58 k.c., a w konsekwencji także art. 189 k.p.c. Uchwałę
sprzeczną z ustawą, art. 42 Prawa spółdzielczego wyraźnie też odróżnia od
uchwały sprzecznej z postanowieniami statutu bądź dobrymi obyczajami lub
godzących w interesy spółdzielni albo mającej na celu pokrzywdzenie członka.
Tylko dla takich uchwał przewidziane jest specjalne powództwo o ich uchylenie,
które może być wytoczone jedynie przez podmioty wskazane w art. 42 § 3
w terminie określonym w art. 42 § 6.
Znowelizowany art. 42 Prawa spółdzielczego wskazuje wyraźnie, że termin
sześciotygodniowy do wystąpienia przez członka z powództwem o uchylenie
uchwały rady nadzorczej wykluczającej go ze spółdzielni, nie dotyczy uchwały
sprzecznej z ustawą. Jeżeli uchwała rady nadzorczej będzie sprzeczna z ustawą
jest ona, zgodnie z art. 42 § 2 Prawa spółdzielczego, który stosuje się odpowiednio
5
do takich uchwał, nieważna. Oznacza to, że każdy kto ma w tym interes prawny
może, w każdym czasie żądać ustalenia, w trybie powództwa opartego na art. 189
k.p.c., iż nie wywiera ona skutków prawnych, co w okolicznościach rozpoznawanej
sprawy oznacza ustalenia, że powód jest dalej członkiem pozwanej Spółdzielni.
Nowa regulacja prawa spółdzielczego, znacznie zmieniająca sytuację
członka spółdzielni wobec którego podjęto uchwałę o jego wykluczeniu ze
spółdzielni, obowiązywała już w czasie orzekania w sprawie przez Sąd Apelacyjny.
Sąd ten oddalił apelację, gdyż uznał, że powodowi nie przysługuje interes prawny
w domaganiu się ustalenia w trybie art. 189 k.p.c., że uchwała rady nadzorczej nie
wywiera skutków prawnych. Takie stanowisko nie znajduje podstawy prawnej, gdyż
wykluczony ze spółdzielni członek jest niewątpliwie osobą, która ma interes prawny
w stwierdzeniu, czy jest on dalej jej członkiem. Skoro zaś ustawa Prawo
spółdzielcze dopuszcza aby uchwała rady nadzorczej o wykluczeniu członka ze
spółdzielni mogła być kwestionowana w trybie art. 189 k.p.c. przez każdego
w dowolnym czasie kto ma w tym interes prawny, to oddalenie powództwa
i oddalenie apelacji, z powołaniem się na brak po stronie powoda interesu
prawnego, nie znajduje usprawiedliwionych podstaw w świetle art. 24 § 6 i 42 § 2
Prawa spółdzielczego, w brzmieniu obowiązującym w chwili wyrokowania przez
Sąd Apelacyjny.
Mając na względzie powyższe Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
k.p.c., orzekł jak w sentencji.