Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 141/06
POSTANOWIENIE
Dnia 19 lipca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Grzelka
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z wniosku Zakładów Mięsnych "P." S.A. w O.
przy uczestnictwie […]
o wykreślenie dożywotniej służebności osobistej z działu III,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 lipca 2006 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w O.
z dnia 31 października 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w W. prowadzi księgę wieczystą nr […] dla nieruchomości
położonej w W., oznaczonej jako działka nr 61 o pow. 0,1170 ha, gdzie jako
właściciel nieruchomości wpisany jest Skarb Państwa.
W dniu 23 lipca 2001 r. M. i M. K. małżonkowie K. zawarli umowę
przeniesienia przysługującego im prawa użytkowania wieczystego opisanej
nieruchomości na rzecz „I.” sp. z o.o. w N. Umową z dnia 31 sierpnia 2001 r. spółka
ta ustanowiła na rzecz małżonków K. nieodpłatną dożywotnią służebność osobistą
polegającą na korzystaniu z całego budynku mieszkalnego wraz z prawem
korzystania z całej działki. W dniu 27 września 2001 r. służebność ta wpisana
została w dziale III księgi wieczystej. Umową z dnia 24 lipca 2002 r. „I.” sp. z o.o.
przeniosła prawo użytkowania wieczystego na rzecz „V.” sp. z o.o. w W. W dniu
8 sierpnia 2002 r. nabywca wpisany został w księdze wieczystej jako użytkownik
wieczysty.
Postanowieniem z dnia 20 listopada 2003 r. wydanym w toku postępowania
egzekucyjnego Sąd Rejonowy w W. przysądził na rzecz wierzyciela Zakładów
Mięsnych „O.” S.A. prawo wieczystego użytkowania nieruchomości i własność
budynków objętych księgą wieczystą nr […]. Plan podziału sumy uzyskanej z
egzekucji nie został sporządzony.
W dniu 18 marca 2005 r. referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w W.
wpisał na wniosek Zakładów Mięsnych w księdze wieczystej w dziale II tę spółkę
jako użytkownika wieczystego i właściciela budynków, w dziale III wykreślił
służebność na rzecz małżonków K., a w dziale IV wykreślił hipoteki na rzecz
Banku Spółdzielczego w W. i Banku Spółdzielczego w W. Na skutek skargi
małżonków K. na orzeczenie referendarza sądowego Sąd Rejonowy w W.
postanowieniem z dnia 25 lipca 2005 r. uchylił zaskarżony wpis w części
dotyczącej wykreślenia w dziale III księgi wieczystej służebności na rzecz
małżonków K. i w tym zakresie wniosek oddalił.
Postanowieniem z dnia 31 października 2005 r. Sąd Okręgowy w O. oddalił
apelację wnioskodawcy, przyjmując, że brak planu podziału stanowi przeszkodę do
3
wykreślenia służebności. Sąd drugiej instancji uznał ponadto, że rozporządzenie
przez małżonków K. prawem użytkowania wieczystego po zajęciu tego prawa przez
komornika i ustanowienie na ich rzecz służebności były skuteczne.
W skardze kasacyjnej skarżący zarzucił w ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej naruszenie art. 1023 § 1 w zw. z art. 1003 § 1 k.p.c. i art. 31 ust. 2
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece przez odmowę
wykreślenia dożywotniej służebności osobistej korzystania z całej nieruchomości
przez małżonków K. w sytuacji bezskuteczności ustanowienia tego prawa i braku
podstaw do sporządzenia planu podziału wobec jednego wierzyciela
egzekwującego. W ramach drugiej podstawy kasacyjnej skarżący zarzucił ponadto
naruszenie art. 6268
§ 2 w zw. z art. 316 § 1 i 233 k.p.c. oraz art. 328 § 2 i 13 § 2
k.p.c. przez niedostateczne zbadanie treści księgi wieczystej, a w szczególności
wzmianek o wszczęciu egzekucji z nieruchomości, terminów zbycia nieruchomości
i ustanowienia służebności i nierozważenie tych okoliczności na gruncie art. 930
k.p.c. oraz nieodniesienie się do stanowiska sądu egzekucyjnego, że plan podziału
nie zostanie sporządzony.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący podniósł w pierwszej kolejności, że służebność na rzecz
małżonków K. podlega wykreśleniu, gdyż w istocie nie powstała ona, a to ze
względu na nieważność umowy o jej ustanowieniu. Zarzuty oparte na tym
założeniu, sformułowane w ramach obu podstaw kasacyjnych, nie zasługują
na uwzględnienie.
W myśl art. 6268
§ 6 k.p.c., w postępowaniu wieczystoksięgowym wpis
w księdze wieczystej jest orzeczeniem. Po uprawomocnieniu się wpis wiąże
zatem, zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c., nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz
również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej,
a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Nie ulega wątpliwości,
że wpis taki wiąże również sąd wieczystoksięgowy. Kwestionowanie prawidłowości
dokonania prawomocnego wpisu jest zatem generalnie niedopuszczalne w innych
postępowaniach, w tym postępowaniach wieczystoksięgowych (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 22 maja 1998 r., II CKN 793/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 11).
4
Ustawodawca przewidział dwa wyjątki od tej zasady. Prawomocny wpis może być
zaskarżony skargą kasacyjną wniesioną od orzeczenia sądu wieczystoksięgowego
drugiej instancji wydanego w sprawie, w której dokonano wpisu. Ponadto, jeżeli
wpis spowodował niezgodność między stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym podmioty
określone w art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece mogą wytoczyć
powództwo określone w tym przepisie. Podkreślić należy, że także niemożność
wykreślenia służebności w ramach niniejszego postępowania nie wyklucza
możliwości wystąpienia z powództwem o usunięcie niezgodności między stanem
prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym
stanem prawnym.
W żadnym jednak razie nie jest dopuszczalne kwestionowanie
prawidłowości prawomocnego wpisu w postępowaniu wywołanym wnioskiem o jego
wykreślenie. W konsekwencji, zarzut skarżącego nieuwzględnienia przez Sąd
drugiej instancji bezskuteczności wpisu służebności na rzecz małżonków
Kosarzeckich nie znajduje uzasadnienia.
Skarżący jako podstawę wykreślenia tej służebności wskazał ponadto jej
wygaśnięcie wskutek przysądzenia prawa użytkowania wieczystego przedmiotowej
nieruchomości. Zarzucił następnie Sądowi drugiej instancji – jak można wywodzić
z niejasno sformułowanych podstaw skargi – błędną wykładnię m.in. art. 1003 § 1
k.p.c. polegającą na przyjęciu, że do wykreślenia służebności osobistej konieczne
jest złożenie przez wnioskodawcę planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji
z nieruchomości (prawa użytkowania wieczystego) również wówczas, gdy plan taki
nie został sporządzony. Zarzut ten także okazał się bezzasadny.
W pierwszej kolejności należy wskazać, że uprawomocnienie
się postanowienia o przysądzeniu własności wydanego w postępowaniu
egzekucyjnym skutkuje co do zasady wygaśnięciem wszelkich praw i skutków
ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążących na nieruchomości, a na ich
miejsce powstaje prawo do zaspokojenia z ceny nabycia z pierwszeństwem
przewidzianym w przepisach o podziale ceny uzyskanej z egzekucji (art. 1000 § 1
k.p.c.). Od wskazanej zasady przewidziano jednak liczne wyjątki, polegające na
5
pozostaniu w mocy określonych praw (art. 1000 § 2 i 3 oraz 1001 k.p.c.). Do praw,
które wygasają albo – przy spełnieniu określonych przesłanek – pozostają w mocy,
należą m.in. służebności osobiste.
Należy podkreślić, że wygaśnięcie służebności jako materialnoprawny skutek
uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu prawa użytkowania
wieczystego nie jest wystarczającą przesłanką do wykreślenia takiej służebności
z księgi wieczystej. Ze względu na kognicję sądu wieczystoksięgowego,
ograniczoną w art. 6268
§ 2 k.p.c. do badania jedynie treści i formy wniosku,
dołączonych do wniosku dokumentów oraz treści księgi wieczystej, zdarzenie
powodujące ustanie prawa podlegającego wykreśleniu musi być potwierdzone
odpowiednim dokumentem. Dokumenty mogące stanowić podstawę wykreślenia
prawa wygasłego wskutek uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu
własności (prawa użytkowania wieczystego) nieruchomości wydanego
w postępowaniu egzekucyjnym określa art. 1003 § 1 k.p.c. Zgodnie z dyspozycją
tego przepisu, dokumentami takimi są prawomocne postanowienie o przysądzeniu
własności wraz z planem podziału sumy uzyskanej z egzekucji. Użycie
w analizowanym przepisie sformułowania „wraz z planem podziału sumy uzyskanej
z egzekucji” oznacza, że wskazane dokumenty muszą być złożone łącznie. Tylko
wówczas mogą stanowić podstawę wykreślenia wygasłych praw.
Brak któregokolwiek z nich uniemożliwia uwzględnienia wniosku o wykreślenie
wygasłego prawa (tak też Sąd Najwyższy w niepublikowanych postanowieniach
z dnia 4 lutego 2004 r., I CK 543/03, oraz z dnia 7 maja 2004 r., III CK 309/03).
Mimo wszystko rozważenia wymaga także możliwość wykreślenia
wygasłego prawa w sytuacji, w której plan podziału w ogóle nie został sporządzony.
W związku z tak ujętym zagadnieniem należy przede wszystkim podkreślić,
że sporządzenie planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości jest
obligatoryjne w każdym przypadku. Przemawia za tym redakcja przepisów art. 1023
§ 1 i 1035 k.p.c., które nie przewidują żadnych wyjątków od obowiązku
sporządzenia planu podziału. Nie bez znaczenia jest i to, że funkcje planu podziału
w egzekucji z nieruchomości nie ograniczają się jedynie do dokonania podziału
sumy uzyskanej z egzekucji pomiędzy wierzycieli. Plan podziału jest bowiem
6
jednocześnie deklaratywnym orzeczeniem stwierdzającym wygaśnięcie wskutek
przysądzenia własności praw ujawnionych przez wpis w księdze wieczystej lub
złożenie dokumentów do zbioru (art. 1026 § 1 pkt 5 k.p.c.). W konsekwencji,
za nieuzasadnione należy uznać zaniechanie sądu egzekucyjnego sporządzenia
planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji przedmiotowego prawa użytkowania
wieczystego ze względu na występowanie tylko jednego wierzyciela. Niemniej
jednak, zaniechanie sądu egzekucyjnego w tym zakresie nie może wpływać na
dyspozycję art. 1003 § 1 k.p.c. i modyfikować określonej w tym przepisie podstawy
wpisu do księgi wieczystej. Tym samym, za trafne należy uznać stanowisko Sądu
drugiej instancji, że brak planu podziału stanowił przeszkodę do wykreślenia
służebności z księgi wieczystej.
Z podanych względów, na podstawie art. 39814
w zw. z 13 § 2 k.p.c., Sąd
Najwyższy oddalił skargę kasacyjną jako pozbawioną uzasadnionych podstaw.
jz