Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 371/05
POSTANOWIENIE
Dnia 13 października 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Irena Gromska-Szuster
Protokolant Bożena Nowicka
w sprawie z wniosku Gminy B.
przy uczestnictwie M.Ć., T.K., M.Ć., [...]
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 13 października 2006 r.,
na rozprawie
kasacji następców prawnych Z.Ć.: M.Ć., M.Ć. i T.K.
od postanowienia Sądu Okręgowego w N.
z dnia 18 czerwca 1998 r., sygn. akt [...],
oddala kasację i nie obciąża następców prawnych skarżącego
kosztami postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Gmina B. wnosiła o stwierdzenie nabycia przez Skarb Państwa, Kuratorium
Oświaty i Wychowania w N., z dniem 31 grudnia 1985 r., w drodze zasiedzenia,
2
prawa własności gruntów położonych w B., stanowiących działki oznaczone w
ewidencji jako:
- nr 449/1 o obszarze 0.08.66 ha odpowiadająca p. gr. 1. kat. 3449/1 objętej
księgą wieczystą nr [...],
- nr 449/7 o obszarze 0.08.57 ha odpowiadająca p. gr. 1. kat. 3449/7 objętej
księgą wieczystą nr [...],
- nr 449/18 o obszarze 0.10.23 ha odpowiadająca p. gr. 1. kat. 3449/25 objętej
księgą wieczystą nr [...],
- nr 452/12 o obszarze 0.12.72 ha odpowiadająca p. gr. 1. kat. 52/16, która
powstała w wyniku podziału p. gr. 1. kat. 452/11 objętej […] na p. gr. 1. kat.
452/16 i p. gr. 1. kat. 452/17,
- nr 452/13 o obszarze 0.12.53 ha odpowiadająca p. gr. 1. kat. 452/18, która
powstała w wyniku podziału p. gr. 1. kat. 452/10 objętej […] na p. gr. 1. kat.
452/18 i p. gr. 1. kat. 452/19,
- i nr 452/15 o obszarze 0.07.26 ha odpowiadająca p. gr. 1. kat. 452/15 objętej
księgą wieczystą nr [...].
W dniu 18 lipca 1997 r. Sąd Rejonowy w Z. – po rozpoznaniu sprawy przy
uczestnictwie Z.Ć., [...] oraz Skarbu Państwa – Kuratorium Oświaty i Wychowania –
wydał postanowienie częściowe, którym stwierdził, że Skarb Państwa, Kuratorium
Oświaty i Wychowania, nabył przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1986 r. prawo
własności nieruchomości położonych w B., stanowiących działki oznaczone w
ewidencji gruntów jako: nr 449/1 o obszarze 0.08.66 ha, nr 449/7 o obszarze
0.08.57 ha, nr 449/18 o obszarze 0.10.23 ha, nr 452/12 o obszarze 0.12.72 ha i nr
452/15 o obszarze 0.07.26 ha. Istotne elementy stanu faktycznego przyjętego
za podstawę orzeczenia przedstawiały się następująco.
Na przełomie lat 1962 i 1963 w B. rozpoczęto budowę nowej szkoły.
Budynek szkolny posadowiono na działkach oznaczonych w ewidencji gruntów
numerami: 452/12, 449/7 i 449/1, a na działkach nr 452/15 i 449/18 urządzono
boisko, bieżnię sportową i lodowisko. Cały teren, obejmujący także działki nr 452/13
i 541/1, został ogrodzony, a wokół ogrodzenia posadzono drzewa. Z początkiem lat
3
siedemdziesiątych Skarb Państwa, reprezentowany przez Prezydium Powiatowej
Rady Narodowej, Wydział Oświaty i Wychowania w T., podjął starania o przejęcie
działek, na których znajdowała się nowa szkoła. Wszczęte zostało nawet w
stosunku do p. gr. 1. kat. 449/7, będącej odpowiednikiem obecnej działki nr 449/7,
postępowanie wywłaszczeniowe, jednak nie doszło do jego ukończenia, gdyż
władający parcelą F.S. przekazał ją nieformalną umową Skarbowi Państwa.
Podobnie uczynili B.B., W.S., i W.S., władający działkami nr 449/1, 449/18 i 452/12,
oraz właściciel działki nr 452/15, którzy zawarli z Prezydium Powiatowej Rady
Narodowej w T. nieformalną umowę sprzedaży. Żaden z właścicieli działek nr
449/1, nr 449/7, nr 449/18, nr 452/12 i nr 452/15, ani żaden z ich następców
prawnych nie rościł pretensji do gruntu zajmowanego przez szkołę. W latach
dziewięćdziesiątych do istniejącego budynku szkolnego dobudowano nowy
pawilon.
Sąd Rejonowy podkreślił, że spośród uczestniczących w postępowaniu
następców prawnych, ujawnionych w księgach wieczystych właścicieli
przedmiotowych nieruchomości, jedynie Z.Ć., roszczący pretensje do działki nr
452/13, sprzeciwił się żądaniu wniosku. Pozostali uznali żądanie i przyznali
przytoczone dla jego uzasadnienia okoliczności faktyczne. Ze względu na to, że
Z.Ć. był następcą prawnym jedynie ujawnionego w lwh [...] właściciela działki nr
452/13, Sąd Rejonowy w odniesieniu do pozostałych działek, co do których stan
faktyczny sprawy okazał się bezsporny, wydał postanowienie częściowe. Uznał
przy tym, że Skarb Państwa co najmniej od 1962 r. był samoistnym posiadaczem
nieruchomości objętych postanowieniem częściowym, wobec czego – zgodnie z
art. 172 k.c. w związku z art. XLI § 1 i 2 przep. wprow. k.c. – nabył ich własność po
upływie dwudziestoletniego okresu posiadania, czyli z dniem 1 stycznia 1986 r. Sąd
Rejonowy podkreślił, że w stosunku do działki nr 452/13 zachodzi potrzeba
prowadzenia dalszego postępowania dowodowego.
Postanowienie to zaskarżył apelacją uczestnik postępowania Z.Ć., który –
stawiając zarzut naruszenia przepisów art. 172 w związku z art. 336 i art. 1 k.c.
oraz art. 609 i art. 610 § 2 k.p.c. – wnosił o jego zmianę przez oddalenie wniosku
ewentualnie o uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Podniósł, że – wbrew odmiennej ocenie Sądu pierwszej instancji – Skarb Państwa
4
objął sporny grunt w toku postępowania wywłaszczeniowego i władał nim w
ramach wypełniania zadań publicznych, wobec czego nie może być uznany za
samoistnego posiadacza w rozumieniu art. 336 k.c. Zarzucił też, że Sąd pierwszej
instancji nie określił w prawidłowy sposób kręgu zainteresowanych odnośnie
działek objętych zaskarżonym postanowieniem i mimo to nie zarządził
wymaganego w takim wypadku ogłoszenia.
Postanowieniem z dnia 18 czerwca 1998 r. Sąd Wojewódzki w N. apelację tę
odrzucił, przytaczając następującą argumentację.
Postanowienie częściowe nie dotyczy działki nr 452/13 o obszarze 0.12.43
ha, powstałej w wyniku podziału p. gr. 1. kat. 452/10 objętej lwh [...], której
właścicielem był poprzednik prawny apelującego, F.Ć. Działki objęte tym
postanowieniem są ujawnione w księgach wieczystych wyłącznie na rzecz
pozostałych uczestników postępowania lub ich poprzedników prawnych. Apelujący
nie rości sobie również do nich praw z tytułu posiadania, bądź innego korzystania,
dającego przymiot zainteresowania. Zarzuty podniesione w apelacji sprowadzają
się zatem do kwestionowania treści orzeczenia w interesie i na korzyść pozostałych
uczestników. Apelacja taka jest niedopuszczalna, zgodnie bowiem z zasadą
gravaminis, tylko strona pokrzywdzona orzeczeniem sądu pierwszej instancji
posiada uprawnienia do jego zaskarżenia. Na rozprawie apelacyjnej uczestnik Z.Ć.
nie potrafił wyjaśnić, jaki ma interes prawny w kwestionowaniu zaskarżonego
postanowienia i nie był też w stanie wskazać innych zainteresowanych poza
uczestniczącymi w postępowaniu. W tym stanie rzeczy wniesiona apelacja ulegała
odrzuceniu na podstawie art. 373 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., jako
niedopuszczalna.
Uczestnik Z.Ć. zaskarżył postanowienie Sądu Wojewódzkiego kasacją, w
której – powołując się na podstawę określoną wówczas w art. 3931
pkt 2 k.p.c. –
wnosił o jego uchylenie oraz o uchylenie postanowienia Sądu Rejonowego w Z. i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W ramach
powołanej podstawy kasacyjnej, skarżący wskazał na naruszenie przepisów: art.
373 w związku z art. 510 § 1 i art. 518 k.p.c. przez odrzucenie wolnej od uchybień
formalnych apelacji wniesionej przez uczestnika, któremu nie odmówiono
5
dopuszczenia do dalszego udziału w sprawie, i art. 378 § 2 w związku z art. 379 pkt
5 k.p.c. przez uznanie, że nie ma on interesu prawnego we wniesieniu apelacji,
mimo że podniósł zarzut nieważności postępowania, podlegającej uwzględnieniu z
urzędu, także bez naruszenia jego interesu.
W dniu 23 czerwca 2001 r. skarżący Z.Ć. zmarł, a spadek po nim na
podstawie ustawy nabyły: żona M.Ć. oraz córki M.Ć. i T.K. po 1/3 części (k. 295).
[...].
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący wywodził, że, zgodnie z art. 510 § 1 k.p.c., każdy zainteresowany,
który weźmie udział w sprawie, staje się uczestnikiem, zgodnie natomiast z art. 518
k.p.c., każdemu uczestnikowi przysługuje uprawnienie do wniesienia apelacji
od postanowienia sądu pierwszej instancji orzekającego co do istoty sprawy.
Dopuszczalność apelacji nie jest przy tym uzależniona od wykazania interesu
strony w zaskarżeniu orzeczenia. Interes prawny bowiem pełni już w postępowaniu
nieprocesowym określoną funkcję (art. 510 k.p.c.), co wyłącza przypisanie mu
w tym postępowaniu jeszcze jednej funkcji, a mianowicie przesłanki
dopuszczalności apelacji. Poza tym istnienie interesu prawnego w zaskarżeniu jest
przesłanką merytoryczną, która może przesądzać jedynie o zasadności, a nie
o dopuszczalności apelacji. Z tej przyczyny apelacja strony niemającej interesu
prawnego w jej wniesieniu podlega oddaleniu, nie zaś – jak przyjął Sąd Okręgowy –
odrzuceniu. Nie można też, zdaniem skarżącego, przyjmować, że nie ma on
interesu prawnego w zaskarżeniu postanowienia Sądu Rejonowego, postępowanie
przed tym Sądem jest bowiem dotknięte nieważnością spowodowaną
zaniechaniem wezwania do wzięcia udziału w sprawie wszystkich współwłaścicieli
działek objętych postanowieniem, a jeżeli współwłaściciele ci nie żyją – ich
następców prawnych.
Odnosząc się do przytoczonych wywodów autora kasacji trzeba zauważyć,
że konieczność istnienia pokrzywdzenia (gravamen),czy też interesu prawnego
w zaskarżeniu orzeczenia jest w nauce prawa procesowego zagadnieniem
spornym. Nie jest ono też w jednolity sposób rozstrzygane w orzecznictwie,
zarysowały się w nim bowiem dwa kierunki wykładni. Według jednego z nich,
6
warunkiem dopuszczalności zaskarżenia orzeczenia jest interes skarżącego w tym
zaskarżeniu, zachodzący w wypadku tzw. gravamen, polegający – najogólniej
mówiąc – na niezgodności orzeczenia z żądaniem zgłoszonym w procesie przez
strony. W braku interesu prawnego po stronie skarżącego wniesiony przez niego
środek odwoławczy ulega odrzuceniu jako niedopuszczalny (zob. orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 1 grudnia 1961 r., IV CR 212/61, OSNCP 1963, nr 6, poz. 120,
z dnia 22 listopada 1968 r., I CR 538/68, OSNCP 1969, nr 11, poz. 204, z dnia
22 kwietnia 1991 r., III CZP 34/91, OSNC 1992, nr 2, poz. 24, z dnia 8 kwietnia
1997 r., I CKN 57/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 166, z dnia 5 września 1997 r.,
III CKN 152/97, niepubl., z dnia 1 kwietnia 2003 r., II CKN 1413/00, niepubl., z dnia
20 listopada 2003 r., III CKN 606/00, niepubl., z dnia 28 kwietnia 2004 r.,
I CK 106/04, niepubl. oraz z dnia 27 kwietnia 2005 r., I CK 62/05).
Według drugiego natomiast, interes prawny jest przesłanką merytoryczną
dotyczącą istoty rozpoznawanej sprawy i nie ma podstaw do nadania temu pojęciu
innego znaczenia w zakresie środków odwoławczych. Apelacja uczestnika, nie
mającego interesu w jej wniesieniu, podlega zatem oddaleniu, a nie odrzuceniu
(zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1971 r., III CZP 79/71, OSNCP
1972, nr 6, poz. 101, a także postanowienia z dnia 27 maja 1997 r., I CKN 88/96,
OSNC 1997, nr 12, poz. 198 oraz z dnia 15 kwietnia 1999 r., I CKN 1098/97,
niepubl.).
Przystępując do rozważenia kwestii legitymacji Z.Ć. (obecnie jego
następców prawnych) do zaskarżenia postanowienia częściowego Sądu
Rejonowego, trzeba zauważyć, że żądaniem stwierdzenia nabycia własności przez
zasiedzenie objęte zostały bliżej oznaczone we wniosku działki gruntu, z których
każda jest ujawniona w innej księdze wieczystej i stanowi przedmiot własności lub
współwłasności innych osób. Żądanie wniosku dotyczyło zatem stwierdzenia
nabycia przez zasiedzenie prawa własności różnych nieruchomości, mających
urządzone odrębne księgi wieczyste, względnie części takich nieruchomości.
Uczestnictwo w toczącym się postępowaniu łączyło się tym samym z
zainteresowaniem poszczególnych grup osób jego wynikiem w odniesieniu do
konkretnych nieruchomości. Skarżący, jako następca prawny F.Ć., był przy tym
zainteresowany wynikiem postępowania w odniesieniu do działki gruntu nr 452/13 o
7
obszarze 0.12.43 ha objętej lwh [...], co do której sprawa nie została w
postanowieniu częściowym rozstrzygnięta. Oznacza to, że zaskarżone
postanowienie nie dotyczy skarżącego, nie zawiera bowiem rozstrzygnięcia o
skierowanym przeciwko niemu żądaniu. Apelacja została więc wniesiona wyłącznie
na korzyść pozostałych – poza skarżącym i uczestniczką J.A. – uczestników
postępowania. Uczestnik postępowania nie jest natomiast uprawniony – jak
wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 kwietnia 1997 r., I CKN 57/97
(OSNC 1997, nr 11, poz. 166) – do wniesienia środka odwoławczego wyłącznie na
korzyść innego uczestnika postępowania.
Oceny tej w niczym nie zmienia powołanie się przez autora kasacji
na nieważność postępowania i łączący się z tą nieważnością interes prawny
w zaskarżeniu postanowienia częściowego Sądu Rejonowego, postanowienie
to bowiem nie zawiera rozstrzygnięcia dotyczącego skarżącego.
Na koniec warto przypomnieć, że nie wezwanie do udziału w sprawie
zainteresowanego, który nie jest uczestnikiem postępowania, stanowi uchybienie
procesowe nie powodujące nieważności postępowania (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 21 maja 1997 r., I CKN 39/97, OSNC 1997, nr 12, poz. 197).
Argumenty przytoczone przez skarżącego nie uzasadniają zatem podniesionego
zarzutu nieważności postępowania.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c.
w związku z art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach
sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 48, poz. 554) oraz art. 102 w związku z art. 13 § 2
k.p.c. oddalił kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw, nie obciążając
następców prawnych skarżącego kosztami postępowania kasacyjnego.
8