Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 191/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. M.
przeciwko H. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 7 lutego 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2005 r., Sąd Okręgowy w E. uchylił wyrok
zaoczny i zasądził od pozwanego H. W. na rzecz powoda W. M. kwotę 60 000 zł z
odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 29 lipca 2001 r. do dnia zapłaty oraz
oddalił powództwo obejmujące roszczenie odsetkowe od kwot po 3 000 zł za okres
poprzedzający tę datę w kolejnych miesiącach od kwietnia 1997 r., zaś w
pozostałym zakresie umorzył postępowanie i obciążył pozwanego kosztami
procesu.
Apelację pozwanego od powyższego wyroku Sąd Apelacyjny oddalił
wyrokiem z dnia 7 lutego 2006 r., zasądzając od pozwanego na rzecz powoda
kwotę 2 700 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. U podstaw
tego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne i ich ocena prawna:
Strony od początku lat 90-tych pozostawały w stałych stosunkach
gospodarczych, w ramach której powód sprowadzał z Tajlandii i Korei Południowej
towar, który pozwany odbierał i sprzedawał na Litwie. W 1992 r. powód miał
dostarczyć pozwanemu drogą lotniczą ostatnią partię towaru o wartości 20 000
dolarów amerykańskich. Strony ustaliły, iż miejscem dostawy jest Moskwa.
Ponieważ w tym czasie pozwany uległ wypadkowi, w jego zastępstwie odbioru
miała dokonać inna osoba. Przesyłka zaginęła.
W marcu 1997 r. strony zawarły umowę pożyczki 20 000 dolarów
amerykańskich, której równowartość w walucie polskiej określiły na 60 000 zł.
Pozwany oświadczył, że powyższą kwotę odebrał i zobowiązał się do jej zwrotu
w miesięcznych ratach, po 1 000 dolarów (tj. 3 000 zł) każda, poczynając od dnia
1 kwietnia 1997 r., jednak umówionego świadczenia nie spełnił.
Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo, uznając, że pozwany
nie wykazał okoliczności świadczących o nieważności zobowiązania z umowy
pożyczki. Sąd Apelacyjny, przychylając się do rozstrzygnięcia o roszczeniu
powoda, nie podzielił jednak oceny prawnej stanu faktycznego, wywodząc,
iż zamiarem stron było odnowienie zobowiązania. Co prawda ten zamiar stron nie
został wyrażony wprost, jednak z punktu widzenia art. 60 k.c. może on być
3
dorozumiany, byleby został dostatecznie uzewnętrzniony. Nie zachodzą, zdaniem
Sądu drugiej instancji, istotne wątpliwości co do tego, że strony zmierzały do
umorzenia dotychczasowego zobowiązania z tytułu ceny dostawy towaru
(zaś ściślej, odszkodowania z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania).
Zrzeczenie się przez pozwanego zarzutu przedawnienia nie stoi na przeszkodzie
umorzeniu dotychczasowego zobowiązania, wystarczająca była również
zachowana przez strony forma pisemna.
Sąd Apelacyjny wskazał również, że wraz z umorzeniem pierwotnego
zobowiązania wygasają wszelkie związane z nim zarzuty, poza zarzutem
nieważności. Z tych przyczyn brak podstaw do przyjęcia, iż nowe zobowiązanie
pozwanego poza częścią odsetek, wygasło z upływem trzech lat od daty jego
powstania, albowiem nie jest to zobowiązanie tożsame z wcześniejszym. Chybiony
jest w tym stanie rzeczy zarzut naruszenia prawa materialnego, odnoszony do art.
83 i art. 117 § 2 w zw. z art. 118 k.c.
Skarżąc powyższy wyrok w całości skargą kasacyjną, pozwany zarzucił,
w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego, niewłaściwe zastosowanie
art. 506 k.c., które polegało na przyjęciu, że złożenie przez pozwanego w dniu
1 kwietnia 1997 r. oświadczenia, rzekomo potwierdzającego zaciągnięcie u powoda
pożyczki, spowodowało konkludentne odnowienie wcześniej powstałego
zobowiązania, mimo braku wyraźnej woli stron spowodowania takiego skutku.
Wskazując na powyższe, pozwany wnosił o uchylenie powyższego wyroku Sądu
Apelacyjnego w całości i jego zmianę poprzez oddalenie powództwa oraz
o zasądzenie kosztów procesu, zaś ewentualnie o uchylenie wyroku
i o przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania, wraz
z pozostawieniem rozstrzygnięcia o kosztach procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się uzasadniona. Trafnie wywodził skarżący,
że woli stron zawarcia umowy odnowienia nie można domniemywać.
Przeprowadzone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku rozumowanie Sądu
Apelacyjnego jest nie tylko oparte na domniemaniach, lecz wręcz ignoruje
fundamentalny czynnik woli stron. Sąd drugiej instancji w istocie przyjął, jako
4
podstawę rozstrzygnięcia, nie wolę faktycznie powziętą i wyrażoną przez strony,
lecz czysto hipotetyczną. Ze zgromadzonego bowiem w sprawie materiału
dowodowego wynika, że kwota pożyczki, potwierdzona oświadczeniem pisemnym
pozwanego (k. 5), wynosiła 20 000 dolarów amerykańskich i takiej również kwoty
domagał się powód, jako podstawę roszczenia wyraźnie podając w pozwie zawartą
umowę pożyczki. To samo zresztą powtórzył słuchany na rozprawie (k. 79v),
podając, że wartość zaginionej przesyłki wynosiła około 10 000 dolarów (k. 80). Na
związek pomiędzy pożyczką a odszkodowaniem za zaginiony towar zwracał
natomiast uwagę sam pozwany, twierdząc, że wartość zaginionej przesyłki była
zbliżona lub tożsama z kwotą pożyczki (k. 80v-81). Powyższych rozbieżności Sąd
Apelacyjny jednak nie rozstrzygnął, mimo że mogą one świadczyć o braku zamiaru
stron wywołania skutku prawnego, jaki został przypisany oświadczeniu biorącego
pożyczkę — i z tego powodu ich wyjaśnienie nie pozostawało bez znaczenia dla
kwalifikacji prawnomaterialnej roszczenia powoda.
Odnosząc się bezpośrednio do sformułowanego w skardze zarzutu
naruszenia art. 506 k.c., należy zauważyć, że zarówno w judykaturze, jak
i w doktrynie zgodnie podkreśla się trzy konstytutywne cechy odnowienia: 1)
istnienie i ważność dawnego (pierwotnego) zobowiązania; 2) ważne zaciągnięcie
nowego zobowiązania; 3) zamiar stron umorzenia dawnego zobowiązania przez
zawarcie nowego (animus novandi).
Do dwóch pierwszych przesłanek, z uwagi na wiążące w postępowaniu
kasacyjnym ustalenia faktyczne oraz uzasadnienie podstawy kasacyjnej, nie ma
potrzeby się odnosić. Natomiast odnośnie do ostatniej z nich, tzn. istnienia zamiaru
stron, zauważyć należy, iż jakkolwiek kodeks cywilny nie zawiera analogicznego do
art. 264 § 1 k.z. zakazu domniemywania odnowienia, to jednakowoż przypisywanie
stronom woli nowacji pierwotnego zobowiązania, której one zgodnie nie wyraziły,
jest niedopuszczalne. Taki pogląd był już wielokrotnie wyrażany w orzecznictwie
Sądu Najwyższego (por. m.in. wyroki SN: z 6 stycznia 2000 r., I CKN 315/98, OSP
2000 nr 10, poz. 145; z 10 marca 2004 r., IV CK 95/03, niepubl.; z 17 grudnia
2004 r., II CK 296/04, niepubl.) i skład rozpoznający sprawę niniejszą w pełni
go podziela.
5
Wprawdzie można zgodzić się z twierdzeniem Sądu Apelacyjnego, że wola
odnowienia, w związku z dyspozycją art. 60 k.c., mogłaby przejawić się
w jakikolwiek sposób, który ją ujawnia w sposób dostateczny; wówczas jednak
konieczne byłoby złożenie oświadczeń takiej treści lub zaistnienie takich
towarzyszących zawarciu nowego zobowiązania okoliczności faktycznych, które
w sposób niebudzący wątpliwości wskazywałyby, że zawarcie czynności prawnej
nastąpiło nie w jakimkolwiek celu, lecz po to, aby umorzyć dawny stosunek
obligacyjny i aby dłużnik zaspokoił wierzyciela z nowej podstawy (tak m.in.
w wyroku SN z 15 października 1999 r., III CKN 373/98, Wokanda 2000 nr 1, poz.
4). Na prawidłowość takiej wykładni wskazuje zresztą pośrednio treść art. 506 § 2
zd. drugie k.c. (por. wyrok SN z 10 marca 2004 r., IV CK 95/03).
Reasumując przeprowadzone rozważania, należy stwierdzić, że w oparciu
o założenia poczynione przez Sąd Apelacyjny nie było podstaw do sformułowania
wniosku, iż pozwany dłużnik, za zgodą powodowego wierzyciela, zobowiązał się do
świadczenia z umowy pożyczki w celu umorzenia zobowiązania
odszkodowawczego za utracony towar. Czyni to koniecznym powtórną ocenę przez
Sąd meriti zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, z uwzględnieniem
rezultatów wykładni dokonanej w uzasadnieniu przedmiotowego wyroku.
Mając na względzie powyższe, zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. należało uchylić i przekazać temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
jz