Sygn. akt V CSK 267/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Ewa Zawisza
w sprawie z powództwa „B.” Sp. z o.o.
przeciwko T.P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 17 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 listopada 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyro
k w punktach I i III (pierwszym i trzecim) i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód domagał się od pozwanych T.P. i L.N. odszkodowania w kwocie
50.000,- złotych, jako równowartości urządzenia do gięcia rur i profili zamkniętych o
numerze fabrycznym {...] produkcji włoskiej firmy BLM UCIMU. Twierdził, że jako
syndycy mas upadłości „U.” Spółki z o.o. i H.K. prowadzącego działalność
gospodarczą pod firmą „H.K.” pozwani wyrządzili mu szkodę przez nie wydanie
przedmiotowego urządzenia stanowiącego jego własność, mimo istnienia
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 18 sierpnia 2000 r.
nakazującego H.K. i Spółce z o.o. „U.”, aby wydali powodowi w/w urządzenie, a
ponadto, przez niesumienne wykonanie obowiązków syndyków polegające na nie
zabezpieczeniu tego urządzenia i jego wydanie, względnie dopuszczenie do jego
zabrania, a następnie sprzedaży przez Bank S.A. Z powyższym żądaniem, jako
alternatywnym, rozszerzającym dotychczasowe powództwo, powód wystąpił
w piśmie procesowym z dnia 4 kwietnia 2003 r. złożonym w toczącej się pomiędzy
stronami sprawie [...]/02, w której domagał się wyłączenia z mas upadłości
wymienionego urządzenia i nakazania pozwanym jego wydania lub zasądzenia na
swoją rzecz świadczenia wzajemnego. Sąd Okręgowy w W. powyższe żądanie
uznał za samodzielne, odrębne powództwo, w związku z czym wymienione pismo
procesowe zarejestrował jako pozew w nowej sprawie o sygnaturze[...]/03. W
sprawie [....]/02 Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 2 lipca 2004 r. oddalił
powództwo wobec obydwu pozwanych Syndyków, którymi byli T.P. i L.N., a Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 2 lipca 2004 r. oddalił apelację powoda. Obydwa
orzekające w tej sprawie Sądy uznały, że bezzasadne było powoływanie się
powoda na wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 18 sierpnia 2000 r., jako mający
usprawiedliwiać żądanie wydania przez pozwanych urządzenia do gięcia rur i profili
zamkniętych. Przyjęły, że – wbrew twierdzeniu powoda – z wyroku tego nie
wynikało prawo własności powoda, jak również, że realizacja wyroku nie należała
do pozwanych Syndyków, skoro urządzenie podlegające – zgodnie z wyrokiem –
wydaniu przez upadłych H.K. i Spółkę z o.o. „U.” nie zostało przez żadnego
z pozwanych uznane za należące do masy upadłości, ani objęte przez nich
w posiadanie.
3
W rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 12 kwietnia
2005 r. oddalił powództwo. Ustalił, że obydwaj pozwani po objęciu funkcji syndyków
mas upadłości Spółki z o.o. „U.” i H.K. we własnym zakresie i bez pomocy ze strony
upadłych podjęli działania zmierzające do wyjaśnienia co stanowi majątek
upadłych, oraz, że w trakcie tych działań ustalili, iż niektóre maszyny i urządzenia
znajdujące się w hali produkcyjnej w T., w tym – przedmiotowe urządzenie do
gięcia rur i profili zamkniętych – posiadały oznaczenia wskazujące na to, że są
przedmiotem przewłaszczenia na zabezpieczenie kredytu zaciągniętego przez H.K.
w 1993 roku w Banku […] S.A. Wobec tego, że z wyroku, na który powoływał się
powód, nie wynikało, żeby powód był właścicielem w/w urządzenia, a jednocześnie
z dokumentów Banku wynikało, że właścicielem urządzenia jest Bank, żaden z
pozwanych Syndyków nie włączył tego urządzenia do spisu inwentarzy
obejmujących masy upadłości ani nie był władny wydać urządzenia powodowi. Sąd
Okręgowy ustalił przy tym, że pozwany L.N. w sprawozdaniu dla sędziego
komisarza z dnia 26 lutego 2001 r. wskazał, że w hali produkcyjnej dzierżawionej
przez Spółkę z o.o. „U.” znajdują się zarówno urządzenia należące do tej Spółki, jak
i urządzenia przewłaszczone na rzecz Banku, a ponadto, że żaden z pozwanych
nie objął w posiadanie urządzenia, którego dotyczy spór; zostało ono na początku
2002 r. usunięte przez Bank a następnie sprzedane firmie P. za kwotę 36.000,-
złotych brutto. Zdaniem Sądu Okręgowego, wyrok nakazujący wydanie powodowi
w/w urządzenia nie mógł być realizowany przez Syndyków, skoro wszczęte na jego
podstawie postępowanie egzekucyjne przeciwko upadłemu zostało zawieszone na
mocy art. 63 Prawa upadłościowego, a powód nie zaskarżył czynności Komornika,
ani też nie wniósł o kontynuowanie postępowania egzekucyjnego przeciwko
upadłemu, ani nie wszczął postępowania o ustalenie prawa własności urządzenia
mimo, że był informowany przez Syndyków, że oprócz niego prawa do tej rzeczy
zgłasza Bank. Sąd Okręgowy zauważył, że przyjęciem, iż w/w urządzenie nie
należało do Spółki z o.o. „U.”, w momencie ogłoszenia jej upadłości, przemawia też
okoliczność, iż postanowieniem sędziego komisarza z dnia 11 kwietnia 2001 r.
oddalony został wniosek powoda o wyłączenie tej rzeczy z masy upadłości Spółki z
o.o. „U.”. Według oceny Sądu Okręgowego, stało się tak w związku z uznaniem, iż
4
wniosek był bezprzedmiotowy ponieważ wymienione urządzenie nigdy do masy
upadłości nie weszło.
W wyniku apelacji powoda Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem zmienił
wyrok Sądu Okręgowego w stosunku do pozwanego T.P. i zasądził od tego
pozwanego na rzecz powoda kwotę 50.000,- złotych oraz koszty procesu,
natomiast oddalił apelację w pozostałym zakresie i zasądził od powoda na rzecz
pozwanego L.N. koszty procesu. Sąd Apelacyjny ustalił, że w dniu ogłoszenia
upadłości Spółki z o.o. „U.” urządzenie do gięcia rur i profili zamkniętych, którego
dotyczy spór, znalazło się w posiadaniu pozwanego T.P., skoro pozostało w hali
produkcyjnej dzierżawionej przez spółkę „U.” oraz, że w związku z tym, jak również
wobec istnienia prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 18 sierpnia
2000 r., nakazującego H.K. oraz spółce z o.o. „U.” wydanie na rzecz powoda
przedmiotowego urządzenia, pozwany T.P. miał obowiązek wydać to urządzenie
powodowi. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, pozwany T.P. nie był uprawniony do
przesądzenia, że roszczenie Banku, wywodzone z umowy przewłaszczenia,
wyprzedza roszczenie strony powodowej oparte na wyroku sądu zaopatrzonym w
klauzulę wykonalności. Stanowiłoby to naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania
obywateli do demokratycznego państwa prawa i respektowania prawomocnych
orzeczeń sądu. Pozwany powinien był wykonać wymieniony wyrok a skoro tego nie
uczynił, wbrew ciążącemu na nim, z mocy art. 102 Prawa upadłościowego z 1934
r., obowiązku dołożenia należytej staranności przy wykonywaniu czynności
syndyka, to dopuścił się czynu niedozwolonego i wyrządzenia szkody wyrażającej
się w tym, że przedmiotowe urządzenie nie weszło w skład majątku powoda, lecz
zostało sprzedane osobie trzeciej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, wysokość szkody
stanowiąca równowartość spornego urządzenia została ustalona przez Sąd
Rejonowy w W. postanowieniem z dnia 8 maja 2002 r. w sprawie [...]/02, wydanym
po sprawdzeniu przez Sąd wartości przedmiotu sporu. Jednocześnie Sąd
Apelacyjny uznał, że urządzenie, którego dotyczy spór, nie wchodziło do masy
upadłości oraz, że pozwani Syndycy zasadnie nie ujęli tego urządzenia w spisach
inwentarzy, gdyż z dokumentacji wynikało, że zostało ono przewłaszczone na rzecz
Banku.
5
W skardze kasacyjnej pozwany T.P. zarzucił powyższemu wyrokowi
naruszenie przepisów postępowania art. 382 w zw. z art. 233 § 1 i art. 236 oraz art.
128 w zw. z art. 140 k.p.c., a także art. 25 k.p.c. Ponadto, zarzucił naruszenie
prawa materialnego – art. 102 Prawa upadłościowego z 1934 r. w zw. z art. 415
k.c., art. 361 § 2 w zw. z art. 6 k.c. oraz art. 441 § 1 w zw. z art. 366 § 1 k.c. Wnosił
o uchylenie zaskarżonego wyroku w punktach 1 i 3 i przekazanie w tym zakresie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną za oczywiście uzasadnioną w części
dotyczącej naruszenia w zaskarżonym wyroku art. 6, 361 § 2 k.c. oraz art. 102
Prawa upadłościowego z 1934 r. (Dz. U. Nr 93, poz. 834 ze zm.). Przede wszystkim
zasadnicze zastrzeżenia budzi przyjęcie przez Sąd Apelacyjny wysokości szkody
powoda w kwocie równej wartości przedmiotu sporu ustalonej przez Sąd Rejonowy
w W. w sprawie, która – po przekazaniu jej według właściwości rzeczowej Sądowi
Okręgowemu w W. – oznaczona została sygnaturą [...]/02. Pomijając już, że
wartość przedmiotu sporu w sprawie o wyłączenie rzeczy z masy upadłości i
wydanie nie musi być tożsama z wartością przedmiotu sporu w sprawie o
odszkodowanie (art. 363 § 2 k.c., art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 19 k.p.c.) należy
zauważyć, że oznaczenie przedmiotu sporu jest czynnością procesową (art. 19
k.p.c.) natomiast szkoda, jej wysokość oraz odpowiednia suma pieniężna służąca
naprawieniu szkody należą do materialno-prawnych przesłanek odpowiedzialności
cywilnej, które powinien wykazać powód (art. 361 § 2, art. 363, art. 6 k.c. w zw. z
art. 232 k.p.c.). Wynik sprawdzenia przez sąd wartości przedmiotu sporu w sprawie
o wydanie rzeczy nie może stanowić podstawy ustalenia wysokości odszkodowania
za utratę rzeczy, jeśli wynik ten został uzyskany na podstawie samego tylko
oświadczenia powoda, względnie innych osób opierających się na oświadczeniu
powoda. W postanowieniu z dnia 8 maja 2002 r. (k – 55 akt [...]/02) sprawdzenie
wartości przedmiotu sporu wyrażało się w zasięgnięciu przez Sąd Rejonowy
informacji o wartości przedmiotu sporu wskazanej przez powoda w sprawie[...]/99
Sądu Okręgowego w W. W żądnym razie nie mogło to stanowić podstawy przyjęcia
przez Sąd Apelacyjny w rozpoznawanej sprawie wartości szkody. Wymaga
podkreślenia, że sam powód nie tylko nie wykazał, żeby jego szkoda przedstawiała
kwotę 50.000,- zł, ale w sprawie [...]/02 sprzeciwiał się przyjęciu wartości
6
przedmiotu sporu w kwocie wyższej niż 30.000,- złotych, natomiast w sprawie
niniejszej twierdził, że jego szkoda wynosi co najmniej 18.300,- złotych (k - 324).
Wadliwe przyjęcie wysokości szkody stanowiło wystarczającą podstawę do
uchylenia zaskarżonego wyroku w punktach 1 i 3 i przekazania w tym zakresie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Jednakże zasadny był także zarzut skargi kasacyjnej dotyczący naruszenia
art. 102 Prawa upadłościowego z 1934 r. Powód opierał swoje żądanie
odszkodowawcze przede wszystkim na twierdzeniu, że Sąd Okręgowy w W.
prawomocnie orzekł o wydaniu przez H.K. i Spółkę z o.o. „U.” urządzenia, o
którym mowa w sprawie niniejszej i w sprawie [...]/02. W zakresie w jakim
nieuwzględnienie przez pozwanych powyższego wyroku jako podstawy wydania
przez nich powodowi przedmiotowego urządzenia w trybie art. 28 Prawa
upadłościowego z 1934 r. miało przesądzać co do zasady o odpowiedzialności
pozwanych na podstawie art. 102 Prawa upadłościowego kwestia, czy pozwani
mieli obowiązek wydania powodowi urządzenia na podstawie w/w wyroku
przedstawiała się jako prejudycjalna i tak też potraktował ją Sąd Apelacyjny w
zaskarżonym wyroku. Uszło jednak uwagi Sądu, że ta kwestia została już wcześniej
pomiędzy stronami prawomocnie rozstrzygnięta w sprawie [...]/02, w której żądanie
powoda dotyczące wydania przedmiotowego urządzenia na podstawie art. 28
Prawa upadłościowego zostało oddalone m.in. dlatego, że Sądy orzekające uznały
za bezpodstawne powoływanie się powoda na wyrok Sądu Okręgowego w W. z
dnia 18.VIII.2000 [....]/99. Wywołało to skutki z art. 365 § 1 k.p.c. w związku z czym
w rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny nie mógł w tej materii przesłankowo
orzekać inaczej. Można dodać, że nieuprawnione było także stanowisko Sądu
Apelacyjnego, iż pozwany T.P. był posiadaczem przedmiotowego urządzenia.
Posiadania nie wyczerpuje samo tylko władanie rzeczą. Wymagana jest
jednoczesna wola władania dla siebie (animus cum sibi habendi), której w
przypadku skarżącego Sąd Apelacyjny nie ustalił, zaś inne, niezaprzeczone w
zaskarżonym wyroku okoliczności (odmowa ujęcia przedmiotowego urządzenia w
spisie inwentarza składników masy upadłości Spółki z o.o. „U.”) wskazywałyby
wręcz, że takiej woli pozwany T.P. nie wyraził. Okoliczności faktyczne
rozpoznawanej sprawy, takie jak zawarcie przez upadłego z Bankiem umowy
7
przewłaszczenia odnośnie do urządzenia będącego przedmiotem sporu, a
następnie umowy sprzedaży tego urządzenia powodowi i wzięcie go od powoda w
leasing, niewywiązanie się upadłego (upadłych) z umowy o kredyt i umowy
leasingowej, legitymowanie się przez powoda prawomocnym wyrokiem
nakazującym wydanie urządzenia (nie wiadomo na jakiej podstawie; brak
uzasadnienia wyroku) niewątpliwie nasuwały określone zagadnienia prawne
związane z potrzebą wyjaśnienia praw i obowiązków powoda, Banku oraz
pozwanych w sytuacji, gdy do urządzenia, o które chodzi w sprawie, zgłaszały
pretensje dwa podmioty pozostające z upadłymi w stosunkach obligacyjnych a
Syndycy urządzenia tego nie objęli w ramach mas upadłości, a jednocześnie nie
wiadomo, czy podmioty te zgłosiły się do postępowania upadłościowego w
charakterze wierzycieli mas upadłości. Fragmentarycznie zagadnieniami tymi zajął
się w swoim wyroku Sąd Okręgowy, natomiast lektura uzasadnienia wyroku Sądu
Apelacyjnego a także skargi kasacyjnej nie pozwala na szersze rozważenie
określonych kwestii przez Sąd Najwyższy.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok
w części dotyczącej pozwanego T.P. i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
Nie były zasadne zarzuty skarżącego odnośnie do naruszenia
w zaskarżonym wyroku art. 233 § 1, 236, 128, 140 i 25 k.p.c. oraz art. 441 § 1
i 366 § 1 k.c. W świetle art. 3983
k.p.c. niedopuszczalne były zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów, a taki charakter miały zarzuty skargi
kasacyjnej dotyczące art. 233, 236, 128 i 140 k.p.c. Na marginesie można
zauważyć, że w okolicznościach niniejszej sprawy zaniechanie formalnego
dopuszczenia dowodu ze sprawozdania autorstwa pozwanego L.N.
przeznaczonego dla sędziego komisarza, na którym oparł swoje ustalenia Sąd
Apelacyjny, w niczym nie mogło wpłynąć na wynik sprawy w stosunku do
skarżącego, skoro Sąd pierwszej instancji dowód z tego dokumentu przeprowadził
i dał temu wyraz w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 kwietnia 2005 r. Co do
stosunku solidarności, to – wbrew przekonaniu skarżącego - samo wskazanie przez
powoda na pozwanych jako zobowiązanych solidarnie nie przesądzało o uznaniu
ich solidarnej odpowiedzialności. W związku z tym, władny był Sąd Apelacyjny
8
ocenić, że każdy z pozwanych odpowiadał samodzielnie za własne działania lub
zaniechania, zaś ich równoczesne pozwanie spowodowało stan współuczestnictwa
formalnego, w ramach którego dopuszczalna była odmienna ocena zasadności
powództwa w stosunku do każdego z pozwanych. Można dodać, że oczywiście
błędne było stanowisko powoda co do solidarnej odpowiedzialności pozwanych za
niewydanie urządzenia w sytuacji, gdy każdy z pozwanych sprawował swoją
funkcję w odniesieniu do innej masy upadłości, zaś przedmiot sporu mógł
dotyczyć tylko jednej z mas upadłości względnie tylko jednego z Syndyków jako
ewentualnie odpowiedzialnego za niewydanie tej rzeczy powodowi.
Bezpodstawność pozostałych zarzutów skargi kasacyjnej nie wpływa na
ocenę zaskarżonego jako podlegającego uchyleniu z innych, wcześniej
przedstawionych przyczyn. O kosztach Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art.
108 § 2 k.p.c.