Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 295/06
POSTANOWIENIE
Dnia 30 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Zbigniew Strus
w sprawie z powództwa B. P.
przeciwko M. Ś. i T. Ś.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 13 kwietnia 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód B. P. wnosił o zasądzenie solidarne od pozwanych T. i M. Ś. kwoty
87.400 zł. tytułem zapłaty poczwórnej kwoty zadatku, zastrzeżonego w
przedwstępnej umowie notarialnej zawartej z pozwanymi w dniu 27 października
2003 r.
Sąd Okręgowy w R. wyrokiem z dnia 16 listopada 2005 r. oddalił powództwo,
ustalając następujący stan faktyczny:
Na mocy wspomnianej przedwstępnej umowy notarialnej pozwani
zobowiązali się sprzedać powodowi działkę nr 1068 o pow. 1013 m2
, położoną
w R., dla której prowadzona jest księga wieczysta Kw nr […], za cenę 250.000 zł.
Strony ustaliły, że do zawarcia umowy przyrzeczonej dojdzie w terminie do 31
grudnia 2003 r. Przy podpisaniu umowy przedwstępnej powód przekazał
pozwanym 25.000 zł. zadatku. W § 6 tej umowy strony zastrzegły, że w przypadku
niewykonania umowy przyrzeczonej przez powoda, pozwani mogą odstąpić od
kontraktu, zachowując otrzymany zadatek, a w razie niewykonania umowy przez
pozwanych, powód może żądać od nich sumy czterokrotnie wyższej. Do zawarcia
umowy przyrzeczonej w umówionym terminie do dnia 30 grudnia 2003 r. nie doszło.
Pozwani nie zgodzili się bowiem na propozycje powoda przesunięcia tego terminu
do 6 stycznia 2004 r., uzasadnianą brakiem możliwości jednorazowego zapłacenia
ceny i, czując się zwolnieni z umowy przedwstępnej, w tymże dniu sprzedali
działkę R. S.A. za 310.000 zł. Dzień wcześniej, czyli 5 stycznia 2005 r. powód
złożył w sądzie wieczystoksięgowym wniosek o dokonanie wpisu w księdze
wieczystej prowadzonej dla spornej nieruchomości jego roszczenia o zawarcie
umowy sprzedaży tej nieruchomości. W dniu 9 stycznia 2004 r. wytoczył sprawę I C
…/04 przed tymże Sądem Okręgowym o zobowiązanie T. i M. Ś. do zawarcia
umowy przyrzeczonej przeniesienia na niego własności nieruchomości. Z racji
dokonanego zbycia nieruchomości, do sprawy zostały wezwane w charakterze
pozwanego R. S.A. Sąd Okręgowy wydał w tamtej sprawie wyrok w dnia 29
kwietnia 2004 r. oddalający powództwo, a Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 21
3
października 2004 r. oddalił apelację powoda. Na skutek kasacji powoda Sąd
Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w stosunku do pozwanych R. i w tym zakresie
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, oddalił zaś kasację wobec
pozwanych Ś., co oznacza, że w stosunku do nich uprawomocnił się wyrok
oddalający powództwo. W uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego podkreślono,
że po ujawnieniu w księdze wieczystej roszczenia powoda o zawarcie umowy
przyrzeczonej przeniesienia własności nieruchomości, uzyskało ono na podstawie
art. 17 ustawy o księgach wieczystych i hipotece rozszerzoną prawomocność
względem praw nabytych przez czynność prawną dokonaną po tym ujawnieniu, co
sprawia, że powód może dochodzić jego realizacji w stosunku do aktualnego
właściciela nieruchomości.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy orzekający w niniejszej
sprawie uznał powództwo za nieuzasadnione z dwóch przyczyn. Po pierwsze
dlatego, że powód wniósł wcześniej powództwo o zawarcie umowy przyrzeczonej,
a więc tym samym dokonał wyboru jednego z alternatywnych roszczeń
przewidzianych w art. 390 k.p.c., wobec czego nie może dochodzić równolegle
roszczenia drugiego, odszkodowawczego, które może stać się aktualne dopiero,
kiedy nie zostanie uwzględnione roszczenie o zawarcie umowy. Drugą przyczyną
oddalenia powództwa było niewykazanie przez powoda, że do zawarcia umowy
przyrzeczonej nie doszło z winy pozwanych.
Apelacja powoda od tego rozstrzygnięcia została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 13 kwietnia 2006 r. Sąd ten uznał, że skoro roszczenie o
zawarcie umowy przyrzeczonej zgłoszone w sprawie I C .../04 nie zostało jeszcze
prawomocnie rozpoznane przeciwko R., to powództwo w niniejszej sprawie jest
przedwczesne, wobec czego słusznie zostało oddalone na podstawie art. 390 § 1
k.c. w zw. z art. 394 k.c.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył powód skargą kasacyjną zarzucając
naruszenie art. 390 § 1 i § 3 k.c. oraz art. 394 k.c., a także art. 316 i art. 177 pkt 1
k.p.c. i na tych podstawach wniósł o jego uchylenie zmianę przez uwzględnienie
powództwa, ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Przede wszystkim należy stwierdzić, iż korzystając z przewidzianej w art.
3511
k.c. zasady swobody umów, strony mogą zamieścić - także w umowie
przedwstępnej - dodatkowe zastrzeżenia w postaci kary umownej lub zadatku,
motywujące je do zawarcia umowy przyrzeczonej. Z treści art. 390 § 1 i § 3 k.c.
należy przy tym wyprowadzić wniosek, że w razie przyjęcia takiego zastrzeżenia,
nie jest dopuszczalne jednoczesne dochodzenie obu roszczeń przewidzianych
w tych przepisach, tj. roszczenia zasadniczego w postaci zobowiązania do
zawarcia umowy przyrzeczonej i roszczenia odszkodowawczego lub, jak w sprawie
niniejszej, roszczenia o zapłatę zadatku. Trzeba jednak podkreślić, że zapewniając
możliwość dochodzenia obu tych roszczeń, ustawodawca wyraźnie uznaje
pierwszeństwo roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej. Skoro zatem
postępowanie w sprawie I C …/04 Sądu Okręgowego w R. o zobowiązanie do
zawarcia tej umowy nie zostało jeszcze zakończone, to trzeba przyznać rację
skarżącemu, że postępowanie w sprawie niniejszej o zapłatę zwielokrotnionego
zadatku należało zawiesić do czasu zakończenia tamtej sprawy, z uwagi na
oczywistą zależność jej rozstrzygnięcia od wyniku sprawy o roszczenie
priorytetowe. Dlatego zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 177 § 1 k.p.c., jest
uzasadniony, przy czym jest to uchybienie procesowe, które mogło ważyć na
merytorycznym rozstrzygnięciu sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), a zatem stanowi
samoistną przyczynę uwzględnienia skargi kasacyjnej (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
Zwalnia to Sąd Najwyższy od ustosunkowywania się do pozostałych zarzutów
skargi, gdyż byłoby to przedwczesne.
Dlatego orzeczono jak w sentencji.
db