Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 263/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 grudnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Agencji Nieruchomości Rolnych
przeciwko Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej T. w N.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 12 grudnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 7 lutego 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Powódka Agencja Nieruchomości Rolnych domagała się zasądzenia od
pozwanej Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej „T.” kwoty 54.555,70 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 1 października 2002 r. i kosztami procesu. W uzasadnieniu
wskazała, iż kwota dochodzona pozwem stanowi równowartość udziałów
członkowskich, jakie w pozwanej Spółdzielni przysługiwały poprzednikowi
prawnemu powódki – Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu w M.
Sąd Rejonowy w N. wyrokiem z dnia 30 września 2005 r. oddalił
powództwo. Sąd ten ustalił, że Państwowe Gospodarstwo Rolne w M. do dnia jego
likwidacji, tj. do 31 grudnia 1992 r. było członkiem pozwanej Spółdzielni i posiadało
w niej udziały członkowskie. Udziały te uchwałą Walnego Zgromadzenia
Przedstawicieli z dnia 6 grudnia 1991 r. zostały zwaloryzowane zgodnie z
przepisami ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o waloryzacji udziałów członkowskich
w spółdzielniach i zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 83, poz. 373 ze zm.; dalej:
„ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r.”). W uchwale przewidziano, że wypłata
zwaloryzowanych udziałów nie może nastąpić wcześniej niż po upływie pięciu lat
od daty jej podjęcia. Wartość zwaloryzowanych udziałów PGR w M. określona
została przez pozwaną na kwotę 545.557.000 zł (przed denominacją).
Majątek zlikwidowanego PGR w M. przekazany został Agencji Własności
Rolnej Skarbu Państwa. Pozwana nie wypłaciła zwaloryzowanych udziałów
członkowskich ani tej Agencji, ani powódce, podnosząc ostatecznie zarzut
przedawnienia.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, że
zwaloryzowane udziały członkowskie nie zmieniły swojego dotychczasowego
charakteru. Pozostały dalej udziałami tyle, że ponadobowiązkowymi. Po ustaniu
członkowstwa w spółdzielni winny one zatem zostać zwrócone byłemu członkowi.
Zgłoszone przez powódkę w tym zakresie roszczenie uległo jednak – stosownie do
dyspozycji art. 29 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo Spółdzielcze
(tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r., Nr 188, poz.1848 ze zm.; dalej: „Pr. spółdz.”) –
3
przedawnieniu. Stało się ono bowiem wymagalne w dniu 7 grudnia 1996 r.,
powódka zaś wniosła pozew 3 czerwca 2005 r.
Sąd Okręgowy oddalił apelacje powódki od powyższego orzeczenia
wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną, podzielając w całej rozciągłości
dokonane przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną.
W skardze kasacyjnej opartej na podstawie naruszenia prawa materialnego
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) powódka zarzuciła naruszenie:
- art. 1, 2 i 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o waloryzacji udziałów
członkowskich w spółdzielniach i zmianie niektórych ustaw poprzez błędną ich
wykładnię i uznanie, że zwaloryzowane udziały członkowskie pozostają nadal
udziałami członkowskimi, o których mowa w ustawie z dnia 16 września 1982 r.
Prawo spółdzielcze i są z nimi tożsame;
- art. 118 k.c. poprzez jego pominięcie;
- art. 29 Pr. spółdz. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie,
że przewidziany w tym przepisie trzyletni termin przedawnienia ma
zastosowanie do dochodzonego przez następcę prawnego byłego
członka spółdzielni roszczenia o wypłatę zwaloryzowanych udziałów
członkowskich.
Powołując się na tak ujętą podstawę kasacyjną powódka wniosła
o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
Rejonowego i przekazanie sprawy pierwszemu lub drugiemu z wymienionych
Sądów do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie orzeczeń Sądów obu
instancji i uwzględnienie powództwa w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku bezspornych ustaleń
faktycznych wynika, że powódka jako następca prawny zlikwidowanego w 1993 r.
Państwowego Gospodarstwa w M., byłego członka pozwanej Spółdzielni, nabyła
uprawnienie do żądania wypłacenia jej zwaloryzowanych udziałów członkowskich.
Istota sporu w rozpoznawanej sprawie sprowadza się do kwestii, czy roszczenie o
wypłatę takich udziałów ulega przedawnieniu z upływem trzyletniego terminu
4
określonego w art. 29 Pr. spółdz., czy też – zgodnie z treścią art. 118 k.c. – z
upływem terminu dziesięcioletniego. Pozwana podniosła bowiem zarzut
przedawnienia odwołując się do pierwszego z wymienionych przepisów. Nie budzi
przy tym wątpliwości, że trzyletni termin przedawnienia upłynął przed wniesieniem
pozwu.
Według skarżącej zgłoszone przez nią roszczenie przedawnia się
w terminie dziesięcioletnim, a przemawiają za tym dwa zasadnicze argumenty.
Po pierwsze, uprawnienie do żądania wypłaty zwaloryzowanych udziałów skarżąca
nabyła w wyniku następstwa prawnego po byłym członku pozwanej Spółdzielni
stosownie do uregulowań ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu
nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r., Nr 208,
poz. 2128 ze zm.). Po drugie, zwaloryzowane udziały - jakkolwiek są udziałami
ponadobowiązkowymi, nie deklarowanymi przez członków - nie zostały
uregulowane przepisami ustawy Prawo spółdzielcze, lecz odrębną ustawą z dnia
30 sierpnia 1991 r. W regulacji tej ustawodawca nie odwołał się do przepisów
Prawa spółdzielczego, w tym do art. 29 wymieniającego, jakie roszczenia
przedawniają się z upływem trzyletniego terminu.
Odnosząc się do przytoczonego wyżej zapatrywania skarżącej należy
zgodzić się z oceną Sądu Okręgowego wskazującą na jego bezzasadność.
Kwestia charakteru prawnego zwaloryzowanych udziałów członkowskich -
na co trafnie zwrócił uwagę Sąd Okręgowy – była już podejmowana w judykaturze.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 27 kwietnia 2000 r., I CKN 648/98 (nie publ.)
Sąd Najwyższy wyraził pogląd, który skład orzekający w pełni aprobuje, że udziały
te (zwaloryzowane) pozostają nadal udziałami, tyle że ponadobowiązkowymi, nie
zadeklarowanymi przez członka. Pogląd ten zaakceptowany też został
w piśmiennictwie. Waloryzacja udziałów członkowskich nie prowadzi do powstania
odrębnej, nie znanej Prawu spółdzielczemu, instytucji prawnej, lecz do
przywrócenia konkretnym udziałom realnej wartości. Skutkiem tego zabiegu nie
jest więc – jak odczytuje to skarżąca – zmiana charakteru zobowiązania do wypłaty
udziałów, ale modyfikacja wysokości tego zobowiązania przy zachowaniu samej
jego istoty. Jest to normalny mechanizm właściwy każdej waloryzacji świadczenia
5
pieniężnego (art. 3581
3 k.c.). Konsekwencją tego zapatrywania musi być wniosek,
że roszczenie o wypłatę udziałów członkowskich w zwaloryzowanej wysokości
podlega – w zakresie przedawnienia – reżimowi ustawy Prawo spółdzielcze.
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. nie określa innego terminu przedawnienia tego
roszczenia. Reguluje jedynie w sposób szczególny datę jego wymagalności.
Pozostawienie po przyjęciu ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. nie zmienionej
treści art. 29 Pr. spółdz. nie wskazuje wcale na wyłączenie spod działania tego
unormowania roszczenia o wypłatę „zwaloryzowanych udziałów”. Jest to
konsekwencją braku woli ustawodawcy poddania tego roszczenia innemu niż
określony w powołanym przepisie terminowi przedawnienia. Trudno byłoby zresztą
doszukać się racjonalnych przesłanek, które uzasadniałyby przyjęcie innego
rozwiązania.
Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącej, Sąd Okręgowy prawidłowo
uznał, że przepis art. 29 Pr. spółdz. nie ogranicza kręgu podmiotów
legitymowanych do wystąpienia z roszczeniem o wypłatę udziałów (także
w zwaloryzowanej wysokości) do członków i byłych członków spółdzielni. Nie ulega
zatem wątpliwości, że przepis ten ma zastosowanie także do innych osób, które
nabyły uprawnienie do żądania wypłaty udziałów w drodze czynności prawnej
(art. 27 Pr. spółdz.), czy też – jak to miało miejsce w konkretnym stanie faktycznym
– z mocy ustawy.
Z przytoczonych względów zarzuty naruszenia wskazanych przez skarżąca
przepisów praw materialnego okazały się chybione.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.
db