Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 305/07
POSTANOWIENIE
Dnia 30 listopada 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku K.K.
przy uczestnictwie W.K.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 listopada 2007 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w T.
z dnia 25 kwietnia 2007 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie w punkcie 2 (drugim)
w części oddalającej apelację co do podziału gospodarstwa
rolnego i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 31 stycznia 2007 r. Sąd Rejonowy w T. dokonał
podziału gospodarstwa rolnego byłych małżonków K. i W.K. w ten sposób, że
cztery działki wchodzące w skład tego gospodarstwa przyznał na wyłączną
własność wnioskodawczyni, zaś pozostałe dwie działki oraz ruchomości przyznał
uczestnikowi postępowania oraz zasądził od uczestnika postępowania na rzecz
wnioskodawczyni kwotę 53.243,69 złotych tytułem zwrotu połowy pożytków
pobranych przez uczestnika ze wspólnego gospodarstwa w okresie od dnia 1 lipca
2004 r. do dnia 30 czerwca 2006 r. i wyrównania udziału wnioskodawczyni we
wspólnym majątku. Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w T. oddalił
apelację uczestnika postępowania w części odnoszącej się do kwestionowania
zasady podziału w naturze i żądania zmiany orzeczenia Sądu Rejonowego przez
przyznanie całego gospodarstwa rolnego skarżącemu, natomiast przyznał
uczestnikowi postępowania rację co do określonego błędu rachunkowego
rzutującego na ustalenie wartości pobranych przez uczestnika postępowania
pożytków i w tym zakresie zmienił orzeczenie Sądu pierwszej instancji w zakresie
wysokości należnej wnioskodawczyni od uczestnika postępowania dopłaty z tytułu
wyrównania udziałów i zwrotu połowy pożytków. Sąd Okręgowy podzielił
stanowisko Sądu Rejonowego, że racjonalny i zgodny z zasadami prawidłowej
gospodarki rolnej, a także najbardziej sprawiedliwy, jest podział gospodarstwa
rolnego stron i to zarówno co do zasady, jako sposób zniesienia współwłasności,
jak i co do formy wyrażającej się przyznaniem każdej ze stron określonych działek.
Sąd Okręgowy uznał, że w rozpoznawanej sprawie nie istniała potrzeba
powoływania biegłego ze względu na treść art. 619 § 2 k.p.c., ponieważ
wymieniony przepis dotyczy tylko sposobu podziału gospodarstwa rolnego a
sposób podziału w niniejszej sprawie determinowany był faktem, iż gospodarstwo
rolne stron składało się z kilku odrębnych nieruchomości mających odrębne księgi
wieczyste. Ponadto wskazał, że podział gospodarstwa rolnego w rozpoznawanej
sprawie nie jest sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki, ponieważ zasady
prawidłowej gospodarki nie zostały ustawowo zdefiniowane i nie pozostają w
bezpośrednim związku przyczynowym z obszarem gospodarstwa. Wyraził też
3
pogląd, że powstałe w wyniku podziału w niniejszej sprawie odrębne gospodarstwa
rolne mają kilkunastohektarowe powierzchnie, „jakich jest zbyt dużo”.
W skardze kasacyjnej uczestnik postępowania zaskarżył oddalenie apelacji
w przedmiocie podziału gospodarstwa rolnego i zarzucił naruszenie przepisów
postępowania - art. 619 § 2, 619 § 1 i 623 k.p.c. przez błędną wykładnię art. 619
§ 2 k.p.c. oraz niewłaściwe zastosowanie wymienionych przepisów przez
zaniechanie zasięgnięcia opinii biegłych co do sposobu podziału gospodarstwa
rolnego, a także co do samej dopuszczalności podziału oraz przyjęcie,
że orzeczony podział nie pozostaje w sprzeczności z interesem społeczno-
gospodarczym, a ponadto - na ustaleniu w sposób wadliwy powierzchni działki nr
205/02. Zarzucił też naruszenie prawa materialnego - art. 211 i 213 k.c. przez
niewłaściwe zastosowanie tych przepisów w sytuacji, gdy dokonany podział
gospodarstwa rolnego jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
rzeczy i zasadami prawidłowej gospodarki rolnej. Uczestnik postępowania wnosił
o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego w T. w zaskarżonej części
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną za oczywiście uzasadnioną.
Za prawidłową należy przyjąć tylko taką wykładnię art. 619 § 2 k.p.c.,
zgodnie z którą zasięgnięcie opinii biegłych jest obligatoryjne nie tylko co do formy
podziału ale także co do samej dopuszczalności podziału gospodarstwa rolnego
(por. orzeczenie SN z dnia 18 września 1951 r. C. 549/50, NP 1953, nr 5, str. 85).
Ma to związek z patronującą podziałowi gospodarstwa rolnego zasadą prawidłowej
gospodarki rolnej, dla której przeszkodą, wymagającą posiadania wiedzy
specjalistycznej (art. 278 § 1 k.p.c.), może być sam podział jako taki (art. 213 k.c.),
jak również sposób podziału nie uwzględniający wszystkich okoliczności (art. 623
k.p.c.), do których należy zaliczyć m.in. usytuowanie gruntów rolnych w stosunku
do budynków mieszkalnych i gospodarczych jak również poszczególnych, odrębnie
położonych gruntów względem siebie, dogodność dojazdu, planowany sposób
wykorzystania gruntów rolnych, techniczne możliwości faktycznego prowadzenia
gospodarstwa rolnego oraz dotychczasowe zaangażowanie w jego prowadzenie
przy uwzględnieniu priorytetowego traktowania współwłaściciela, który dotychczas
nim się zajmował (art. 214 § 1 i 2 k.c.). Okoliczność, że gospodarstwo rolne składa
4
się z kilku wydzielonych ewidencyjnie działek oraz, że dla różnych części
gospodarstwa powadzone są odrębne księgi wieczyste niewątpliwie sprzyja
technice podziału jednakże nie ma istotnego znaczenia dla oceny, czy wydzielone,
przy zastosowaniu tego kryterium, gospodarstwa gwarantują racjonalne
prowadzenie każdego z nich i nie może przesądzać o zaniechaniu korzystania
przez Sąd z opinii biegłych. Nie miał tego na względzie Sąd Okręgowy
w zaskarżonym postanowieniu, w którym ponadto wyraził stanowisko wewnętrznie
sprzeczne odnośnie do dopuszczalności podziału ponad trzydziestohektarowego
gospodarstwa rolnego na dwa kilkuhektarowe przy jednoczesnym wskazaniu,
że tych ostatnich jest zbyt dużo.
Z przedstawionych względów, uznając za oczywiście zasadne zarzuty skargi
kasacyjnej odnośnie do naruszenia art. 619 § 2 i 623 k.p.c. Sąd Najwyższy uchylił
zaskarżone postanowienie w części dotyczącej podziału gospodarstwa rolnego
i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w T. do ponownego
rozpoznania, w trakcie którego, przy ewentualnym ponownym dopuszczeniu
podziału, Sąd Okręgowy uwzględni prawidłowy obszar działki nr [...].
Wobec nie zaskarżenia przez uczestnika postanowienia Sądu Okręgowego,
w pkt 1 oraz braku integralnego związku przedmiotu zaskarżenia z problematyką
rozliczenia pożytków i wyrównania nakładów (w razie przyznania uczestnikowi na
własność całego gospodarstwa rolnego kwota należna wnioskodawczyni może
jedynie ulec zwiększeniu) Sąd Najwyższy orzekał tylko w granicach apelacji
(por. postanowienie SN z dnia 28 marca 2003 r. IV CKN 1961/00 - nie publ.; LEX nr
80241).
Zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące naruszenia prawa materialnego były
przedwczesne wobec nienależytego wyjaśnienia w zaskarżonym postanowieniu
kwestii dopuszczalności podziału gospodarstwa rolnego stron i jako takie nie
zasługiwały na rozważenie. Nie zmienia to w niczym oceny skargi kasacyjnej jako
usprawiedliwionej z innych, wcześniej przedstawionych względów.
Mając to na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1
k.p.c.). O kosztach orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.