Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 216/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Andrzej Wróbel (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gersdorf (uzasadnienie)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z odwołania L. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do wcześniejszej emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 10 lutego 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Ubezpieczony L. G. domagał się od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
przyznania prawa do emerytury w wieku obniżonym do 60 lat. Wykazał, że
reprezentuje się łącznym stażem w wysokości 43 lat, 6 miesięcy i 10 dni okresów
2
składkowych i nieskładkowych. ZUS odmówił przyznania mu tego prawa
podnosząc, że nie wykazał on, aby pozostawał całkowicie niezdolny do pracy.
W odwołaniu od tej decyzji ubezpieczony podnosił, że swoje prawo wywodzi
z art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r., Nr 153 poz. 1227) z
uwzględnieniem skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 października
2007 r., sygn. P 10/07. Zdaniem ubezpieczonego nie może mieć znaczenia fakt
odroczenia momentu wejścia w życie skutku orzeczenia Trybunału, a zatem można
mu przyznać prawo do emerytury stosując na zasadzie analogii reguły
przewidziane dla kobiet w art. 29 ustawy.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 7 sierpnia 2008 r., sygn. XI U 1634/08
zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od
dnia 8 maja 2008 r. Zmiana ta podyktowana była wejściem w życie od tej daty
ustawy z dnia 23 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 67 poz. 411). W pozostałym
zakresie odwołanie zostało oddalone.
W apelacji od tego wyroku ubezpieczony domagał się przyznania mu prawa
do emerytury od 1 stycznia 2008 r. albowiem, zdaniem ubezpieczonego, sąd oparł
się na przepisie niezgodnym z Konstytucją, przyznając mu prawo do świadczenia
jedynie od momentu wejścia w życie ustawy z dnia 23 marca 2008 r.
Wyrokiem z dnia 10 lutego 2009 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację.
Sąd uznał, że do momentu wejścia w życie ustawy z dnia 23 marca 2008 r.
ubezpieczony nie spełniał warunków do przejścia na wcześniejszą emeryturę. Sąd
wskazał, że w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego podniesiono, że
wyrok ma charakter zakresowy. Orzekał on o niekonstytucyjności art. 29 ustawy
emerytalnej co do treści pominiętej w tym przepisie. Wyrok zobowiązywał
ustawodawcę do zmiany art. 29 ust. 1 tej ustawy w celu usunięcia stanu
niekonstytucyjności, na co ustawodawca otrzymał czas 12 miesięcy. Do tego
momentu przepis art. 29 ust. 1 ustawy pozostawał jednak w mocy w poprzednio
obowiązującym brzmieniu. Nie istniały zatem podstawy do przyznania
ubezpieczonemu prawa do emerytury, reprezentującemu się wiekiem (60 lat) i
określonym stażem ubezpieczeniowym. Z powołanych przez skarżącego w apelacji
3
przepisów Konstytucji (art. 67 ust.1, art. 32 i art. 33) nie wynika wprost prawo
ubezpieczonego do uzyskania emerytury po spełnieniu tych właśnie warunków.
Skargę kasacyjną od tego wyroku wywiódł pełnomocnik ubezpieczonego,
zarzucając naruszenie art. 32 i 33 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez
przyjęcie, że na podstawie art. 29 ustawy emerytalnej nie było możliwe przyznanie
ubezpieczonemu prawa do emerytury, naruszeniu art. 8 ust. 2 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej przez pominięcie zasady jej bezpośredniego stosowania,
art. 2 i 3 ust. 2 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską przez
sankcjonowanie zaskarżonym orzeczeniem, że ubezpieczonemu ze względu na
płeć przysługują mniejsze prawa, Dyrektywy Rady nr 79/7/EWG z dnia 19 grudnia
1978 r. oraz z Dyrektywy nr 86/378/EWG z dnia 24 lipca 1986 r. przez
sankcjonowanie zasady braku równości płci a także Dyrektywy 2006/54/EW z dnia
5 lipca 2006 r. przez przyjęcie, że ubezpieczonemu przysługują mniejsze prawa ze
względu na kryterium płci.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie znajduje uzasadnienia.
Przede wszystkim Sąd Najwyższy za nieuzasadnione uważa zarzuty
naruszenia przez sąd odwoławczy przepisów wszystkich wymienionych w skardze
kasacyjnej Dyrektyw wspólnotowych. Zarzut naruszenia wszystkich tych aktów
prawnych sformułowany został niezgodnie z wymaganiami stawianymi skardze
kasacyjnej. Nie sposób bowiem przyjąć, że prawidłowe sformułowanie podstawy
skargi kasacyjnej polega na wskazaniu, że orzeczenie narusza cały akt
normatywny, bez względu na to czy akt taki należy do porządku krajowego czy
międzynarodowego (w tym także w ramach porządku prawnego Unii Europejskiej).
W dotychczasowej judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zarzut
naruszenia całego aktu normatywnego nie stanowi wskazania podstawy kasacyjnej
(postanowienie z dnia 9 stycznia 2002 r., sygn. II UKN 662/00), który to pogląd Sąd
Najwyższy rozpatrujący niniejszą sprawę w pełni podziela. Sąd Najwyższy, jak
wskazano w wyroku z dnia 5 października 2007 r., sygn. II PK 29/07, nie jest
bowiem uprawniony do zastępowania skarżącego w wyborze podstaw kasacyjnych,
w szczególności odnosi się wyłącznie do oceny, czy naruszono normy prawne
4
(przepisy, z których one wynikają) wskazane konkretnie przez skarżącego w
skardze kasacyjnej. Ponieważ skarga nie zawiera tego rodzaju koniecznej
szczegółowości, zarzuty naruszenia wszystkich wymienionych w skardze Dyrektyw
nie mogą zostać uwzględnione.
Nieuzasadnione pozostają także, jednak z innych względów, zarzuty
naruszenia art. 8 ust. 2, art. 32 i art. 33 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz
art. 2 i art. 3 ust. 2 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Dz.U. z 2004
r. Nr 90 poz. 864/2 ze zm.). Powołując się na te normy ubezpieczony pragnie
pominąć skutki, jakie wiążą się z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23
października 2007 r., sygn. P 10/07 w związku z odroczeniem utraty mocy
obowiązującej przepisu art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w
zakresie określonym w wyroku.
Sąd Najwyższy rozpatrujący niniejszą sprawę pragnie w związku z tym
przypomnieć, że skutki orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności
określonych norm prawnych były wielokrotnie omawiane przez judykaturę.
Orzeczenia Trybunału wywierać mogą skutek natychmiastowy albo też, stosownie
do art. 190 ust. 3 Konstytucji RP wchodzić w życie dopiero po upływie określonego
czasu. Wyrok w sprawie P 10/07 ma taki właśnie charakter.
Sąd Najwyższy rozważał już kilkakrotnie kwestię dopuszczalności orzekania
przez sądy powszechne na podstawie przepisów uznanych za niekonstytucyjne,
które jednak mają utracić moc obowiązującą dopiero z upływem określonego czasu
od momentu ogłoszenia orzeczenia. W tej kwestii judykatura prezentowała różne
poglądy . Problem ten został szczegółowo omówiony w wyroku SN z dnia 19 lutego
2009 r., sygn. akt II UK 320/08. Rozważania Sądu Najwyższego zamieszczone w
powołanym orzeczeniu Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w niniejszej
sprawie w pełni podziela. Zamykają się one w twierdzeniu, że wyrok Trybunału
Konstytucyjnego w sprawie P 10/07 ma charakter zakresowy. Oznacza to, że
Trybunał nie orzekł o niekonstytucyjności tego, co w art. 29 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zostało przez
ustawodawcę uregulowane. Stwierdził niezgodność z Konstytucją treści
normatywnej, której w przepisie brakuje. Siłą rzeczy treść, która została w przepisie
pominięta, nie może utracić mocy obowiązującej, bo w ogóle nie posiada ona takiej
5
mocy, skoro ustawodawca wyłączył ją z przepisu. Orzeczeniu stwierdzającemu
niekonstytucyjność przepisu w zakresie, w jakim pomija on określoną treść
normatywną, można przypisać tylko i wyłącznie skutek ustalający
niekonstytucyjność pominięcia i zobowiązujący prawodawcę do stosownej zmiany
tego przepisu, niezbędnej dla realizacji norm konstytucyjnych. Przyjęcie poglądu,
że wyrok Trybunału Konstytucyjnego wywołuje skutek "rozporządzający" (uzupełnia
przepis o elementy brakujące), wyraźnie wykracza poza konstytucyjne kompetencje
Trybunału Konstytucyjnego. Dlatego też skutkiem stwierdzenia niekonstytucyjności
art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do nabycia emerytury w
obniżonym wieku emerytalnym przez mężczyznę, który osiągnął wiek 60 lat i - jak
kobieta, która osiągnęła wiek 55 lat - ma długoletni staż ubezpieczeniowy jest
zobowiązanie ustawodawcy do dokonania stosownej zmiany w art. 29 ust. 1.
Trybunał Konstytucyjny ferując orzeczenie w sprawie P 10/07 wskazał, że
niezgodność art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynika z
zaniechania ustawodawcy dokonania wymaganej regulacji. Usunięcie stanu
niezgodności z Konstytucją wymagało zatem interwencji ustawodawczej – zmiany
istniejącego stanu normatywnego. W związku z tym, co podkreślił także Trybunał w
wyroku z dnia 24 października 2007 r., sygn. SK 7/06, odroczenie utraty mocy
obowiązującej przepisu stanowi wskazanie dla ustawodawcy, by usunął stan
niezgodności z Konstytucją.
Ustawodawca zrealizował obowiązek zmiany stanu prawnego, czego wyraz
stanowiła ustawa z dnia 23 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Na tej podstawie ubezpieczony
mógł uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury jedynie od dnia 8 maja 2008 r. tj.
zgodnie z rozstrzygnięciem ferowanym w zaskarżonym wyroku.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.