Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 130/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 1 września 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. S.
przeciwko P. Powszechnemu Towarzystwu Emerytalnemu S.A. w W.
o wynagrodzenie
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 1 września 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 13 listopada 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
2
Wyrokiem z dnia 13 listopada 2008 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił wyrok Sądu Rejonowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 21 kwietnia 2008 r. i oddalił powództwo A.
S. przeciwko P. S.A. w W. o zasądzenie kwoty 48.000 zł wraz z ustawowymi
odsetkami tytułem prowizji od umów o członkostwo w Otwartym Funduszu
Emerytalnym (OFE) „R.", zawartych przez przedstawicieli handlowych jednostek
podległych powodowi.
Sąd drugiej instancji przyjął za własne ustalenia faktyczne poczynione przez
Sąd Rejonowy, zgodnie z którymi powodowi, zatrudnionemu do 31 lipca 2001 r. w
Powszechnym Towarzystwie Emerytalnym […], przysługiwało - na podstawie § 7
umowy o pracę z dnia 1 grudnia 1999 r. - wynagrodzenie prowizyjne w wysokości
15 zł od każdej umowy o członkostwo w OFE „R." zawartej przez podległych mu
przedstawicieli handlowych. Z tytułu umów zawartych w okresie od 1 grudnia 1999
r. do 31 sierpnia 2000 r. powodowi należała się prowizja w łącznej kwocie 48.000 zł,
której nie otrzymał od swego pracodawcy. W dniu 8 czerwca 2001 r. PTE […]
zawarło z P. S.A. umowę w przedmiocie przejęcia przez pozwaną Spółkę
zarządzania otwartym funduszem emerytalnym, na co w dniu 26 lipca 2001 r.
zezwolił Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi, wyznaczając datę
rozpoczęcia likwidacji OFE „R." na dzień 4 sierpnia 2001 r. Jednak tego dnia powód
nie był już pracownikiem PTE […], bowiem umowa o pracę łącząca go z tą Spółką
została rozwiązana za porozumieniem stron z dniem 31 lipca 2001 r.
Według Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji nietrafnie przyjął, że
pozwanej - jako ogólnemu następcy prawnemu PTE […] - przysługuje bierna
legitymacja procesowa. Sąd Okręgowy wskazał w szczególności, że w ustawie z
dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 159, poz. 1667 ze zm.; aktualnie jednolity tekst:
Dz.U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189, powoływanej dalej jako ustawa) brak jest
przepisów, na mocy których określony podmiot stawałby się ogólnym następcą
prawnym zlikwidowanego powszechnego towarzystwa emerytalnego. Przedmiotem
przejścia, na podstawie art. 66 ust. 2 zdanie pierwsze tej ustawy, są - w ocenie
Sądu - tylko te prawa i obowiązki, które przysługują powszechnemu towarzystwu
emerytalnemu jako organowi otwartego funduszu emerytalnego, a nie wszystkie
3
prawa i obowiązki wynikające ze stosunków prawnych łączących towarzystwo z
innymi podmiotami. Jest to zatem sukcesja singularna, a nie uniwersalna, która
występuje wówczas, gdy cały majątek osoby fizycznej lub prawnej przechodzi na
inny podmiot. Powszechne towarzystwo emerytalne, od którego inne towarzystwo
przejęło zarządzanie otwartym funduszem emerytalnym nie traci tymczasem swojej
podmiotowości prawnej z chwilą tego przejęcia. Przepis art. 52 ustawy o organizacji
i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych stanowi, że w kwestiach przez nią
nieuregulowanych stosuje się do powszechnych towarzystw emerytalnych przepisy
Kodeksu spółek handlowych. Oznacza to, że wobec braku odmiennej regulacji w
ustawie, towarzystwo emerytalne przekazujące zarządzanie funduszem musi
przeprowadzić postępowanie likwidacyjne, służące przede wszystkim zaspokojeniu
wierzycieli. Nie budzi wątpliwości, że takie postępowanie przeprowadziło PTE […],
a byłoby ono zbędne, gdyby strona pozwana mogła być uznana za ogólnego
następcę prawnego tego towarzystwa. Sąd Okręgowy podniósł również, że otwarty
fundusz emerytalny i zarządzające nim powszechne towarzystwo emerytalne są
dwoma odrębnymi od siebie „bytami prawnymi", chociaż ściśle powiązanymi.
Przejęcie praw i obowiązków towarzystwa emerytalnego przekazującego
zarządzanie otwartym funduszem emerytalnym, o którym mowa w art. 66 ust. 2
ustawy, dotyczy zatem praw i obowiązków tego towarzystwa związanych z
zarządzaniem funduszem i przysługujących towarzystwu jako organowi funduszu, a
nie wszelkich praw i obowiązków wynikających ze stosunków prawnych łączących
towarzystwo z innymi podmiotami. Przepis ten nie określa statusu powszechnego
towarzystwa jako odrębnego podmiotu prawa, a jedynie reguluje kwestię przejścia
uprawnień i obowiązków tego towarzystwa jako organu funduszu emerytalnego. W
konsekwencji, skoro strona pozwana nie jest ogólnym następcą prawnym
pracodawcy powoda, to nie ma ona legitymacji biernej w przedmiotowym sporze.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego powód oparł na podstawie
naruszenia prawa materialnego wskutek błędnej wykładni art. 66 ust. 2 oraz art. 71
ust. 5 pkt 4 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych,
polegającej na przyjęciu, że przepisy te nie statuują ogólnego następstwa
prawnego między powszechnym towarzystwem emerytalnym rezygnującym z
prowadzenia dotychczasowej działalności, a powszechnym towarzystwem
4
emerytalnym przejmującym zarządzanie otwartym funduszem emerytalnym, a co
za tym idzie, że pozwana nie wstąpiła w ogół praw i obowiązków PTE […].
Rozpoznając powyższą skargę, Sąd Najwyższy, postanowieniem z dnia 25
listopada 2009 r., postanowił przedstawić do rozstrzygnięcia powiększonemu
składowi tego Sądu zagadnienie prawne, czy powszechne towarzystwo emerytalne
przejmujące zarządzanie otwartym funduszem emerytalnym w trybie art. 6 ust. 1
ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych jest ogólnym
następcą prawnym powszechnego towarzystwa emerytalnego zarządzającego
dotychczas tym funduszem. W uzasadnieniu zagadnienia prawnego podkreślono,
że powód pierwotnie wystąpił z analogicznym powództwem przeciwko swojemu
pracodawcy (PTE), któremu wówczas przysługiwał status przedsiębiorcy w
likwidacji. Jednakże postępowanie to zostało prawomocnie umorzone, bowiem w
trakcie procesu pozwana Spółka (PTE) została wykreślona z Krajowego Rejestru
Sądowego po zakończeniu postępowania likwidacyjnego. Sąd Najwyższy wyrokiem
z dnia 19 lipca 2005 r. oddalił kasację powoda od orzeczenia sądu odwoławczego,
utrzymującego w mocy postanowienie o umorzeniu postępowania, wyrażając
między innymi pogląd, że nie istnieje podmiot będący ogólnym następcą prawnym
PTE [..], a zatem nie jest nim również P. S.A., które przejęło zarządzanie OFE „R".
Natomiast w uzasadnieniu uchwały z dnia 29 listopada 2005 r., II PZP 7/05 (OSNP
2006 nr 7-8, poz. 107) Sąd Najwyższy stwierdził, iż powszechne towarzystwo
przejmujące zarządzanie otwartym funduszem emerytalnym w trybie określonym w
art. 66 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych wstępuje w
prawa i obowiązki powszechnego towarzystwa zarządzającego dotychczas tym
funduszem, a wykładnia językowa powołanego przepisu jednoznacznie wskazuje,
iż towarzystwo przejmujące zarządzanie otwartym funduszem emerytalny jest
ogólnym następcą prawnym powszechnego towarzystwa emerytalnego, które
dotychczas zarządzało tym funduszem, wstępując we wszystkie prawa i obowiązki
towarzystwa likwidowanego (rezygnującego z prowadzenia dotychczasowej
działalności). Następstwo ogólne wynikające z art. 66 ust. 2 ustawy ma charakter
bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że strony nie mogą go skutecznie
wyłączyć.
5
W wyniku rozstrzygnięcia powyższego zagadnienia uchwałą składu siedmiu
sędziów z dnia 25 marca 2010 r., II PZP 12/09 Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że
powszechne towarzystwo emerytalne przejmujące zarządzanie otwartym
funduszem emerytalnym wstępuje w prawa i obowiązki powszechnego towarzystwa
zarządzającego dotychczas tym funduszem wynikające ze stosunków pracy (art. 66
ust. 2 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 159, poz. 1667 ze zm.).
Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że istotnie z art. 66 ust. 1 ustawy o
organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych wynika, iż wszelkie prawa i
zobowiązania towarzystwa przekazującego, nieobjęte „zarządzaniem” otwartym
funduszem emerytalnym, nie są przedmiotem umowy, o której przepis ten stanowi,
a więc nie są przejmowane w trybie art. 66 ust. 2 powołanej ustawy. W
konsekwencji nie dochodzi do sukcesji uniwersalnej, ale singularnej, jednakże
istota problemu nie sprowadza się do tego rozróżnienia, lecz do określenia zakresu
następstwa prawnego w ramach zawieranej umowy, a więc zakresu pojęcia
„zarządzanie otwartym funduszem emerytalnym”. W ocenie powiększonego składu
Sądu Najwyższego, analiza art. 2, art. 3 ust. 1 i 2, art. 8 pkt 7, art. 27 ust. 1, a
przede wszystkim art. 29 ust. 1 ustawy o organizacji i finansowaniu otwartych
funduszy emerytalnych w związku z art. 551
k.c. prowadzi do wniosku, że
przedmiotem zorganizowanego zespołu wszelkich składników niematerialnych i
materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej
(przedmiotem przedsiębiorstwa) towarzystwa emerytalnego (spółki akcyjnej) jest
wyłącznie tworzenie i zarządzanie otwartym funduszem emerytalnym. Oznacza to
także, że przedmiotem (działalności) przedsiębiorstwa towarzystwa emerytalnego
nie jest (nie może być) żadna działalność nieobjęta pojęciem „tworzenia”, a po
utworzeniu pojęciem „zarządzania” funduszem emerytalnym. Stosunki pracy
pracowników zatrudnionych przez towarzystwo emerytalne (spółkę akcyjną), a
ściślej prawa i obowiązki pracodawcy wynikające z tych stosunków pracy, są
„składnikami materialnymi przeznaczonymi do prowadzenia działalności
gospodarczej” w rozumieniu art. 551
k.c. Te prawa i obowiązki wchodzą w skład
przedsiębiorstwa spółki (towarzystwa), a to znaczy, że - według sformułowania art.
29 ust. 1 ustawy - wyłącznym ich przedmiotem (po utworzeniu) jest zarządzanie
6
funduszem emerytalnym. Skoro więc przedmiotem umowy określonej w art. 66 ust.
1 ustawy jest „zarządzanie otwartym funduszem emerytalnym” i w tym zakresie
towarzystwo przejmujące wstępuje w prawa i obowiązki towarzystwa
przejmującego (art. 66 ust. 2 ustawy), to towarzystwo przejmujące wstępuje w
prawa i obowiązki towarzystwa przekazującego wynikające ze stosunków pracy,
gdyż wchodzą one w skład przedsiębiorstwa tego towarzystwa, a tym samym ich
(wyłącznym) przedmiotem jest zarządzanie funduszem emerytalnym. W rezultacie,
skoro przedmiotem działalności otwartego funduszu emerytalnego jest między
innymi gromadzenie środków pieniężnych pochodzących od jego członków w celu
ich wypłaty po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego (art. 2 ust. 2 ustawy o
organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych), a uzyskanie członkostwa w
otwartym funduszu co do zasady następuje z chwilą zawarcia umowy z funduszem
(art. 81 ust. 1 ustawy), to nie ulega wątpliwości, że będące przedmiotem
działalności powszechnego towarzystwa emerytalnego zarządzanie otwartym
funduszem emerytalnym obejmuje w szczególności podejmowanie przez
towarzystwo wszelkich działań zmierzających do pozyskiwania, lokowania i wypłaty
środków zgromadzonych przez członków funduszu. Jednym z istotnych elementów
zmierzających do realizacji tego celu jest podejmowanie działalności akwizycyjnej,
o której mowa w rozdziale 8 ustawy. Jeżeli otwarty fundusz emerytalny prowadzi
działalność akwizycyjną bez pośrednictwa podmiotów zewnętrznych, to - na mocy
art. 93 ust. 4 ustawy - czynności akwizycyjne na rzecz tego funduszu mogą być
wykonywane między innymi przez osoby fizyczne na podstawie umowy o pracę
łączącej tę osobę z powszechnym towarzystwem będącym organem funduszu.
Wynika z tego jednoznacznie, że wykonywanie działalności akwizycyjnej na rzecz
otwartego funduszu emerytalnego przez pracownika pozostającego w stosunku
pracy z powszechnym towarzystwem emerytalnym jest czynnością składającą się
na „zarządzanie" otwartym funduszem emerytalnym. Nie może więc być
wątpliwości, że powszechne towarzystwo emerytalne przejmujące zarządzanie
otwartym funduszem emerytalnym na podstawie umowy określonej w art. 66 ust. 1
ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, wstępuje w
obowiązki powszechnego towarzystwa zarządzającego dotychczas tym funduszem
(art. 66 ust. 2 ustawy) wynikające ze stosunku pracy, którego treścią było
7
prowadzenie przez to towarzystwo działalności akwizycyjnej, co dotyczy zwłaszcza
zobowiązania do zapłaty pracownikowi należnego wynagrodzenia za pracę
polegającą na zawieraniu umów o przystąpieniu do funduszu.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku na podstawie
art. 39815
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c. Orzeczenie o kosztach postępowania oparto o
odpowiednio stosowany art. 98 i art. 108 § 2 k.p.c.