Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 5/13
POSTANOWIENIE
Dnia 11 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Józef Frąckowiak
w sprawie z wniosku A. O.
przy uczestnictwie Miasta W. i A. O.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 11 października 2013 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika Miasta W.
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 1 sierpnia 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Uczestnik postępowania Miasto W. wniosło skargę kasacyjną od
postanowienia Sądu Okręgowego w W. z dnia 1 sierpnia 2012 r., zmieniającego
postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 15 lutego 2012 r. Sąd Rejonowy oddalił
wniosek A. O. o stwierdzenie nabycia przez niego i jego żonę - uczestniczkę A.O.
na zasadach wspólności małżeńskiej w drodze zasiedzenia własności
nieruchomości położonych w W. przy ul. P. […], stanowiących działkę zabudowaną
o numerze ewidencyjnym 67 i powierzchni 1235 m2
oraz działkę niezabudowaną o
numerze ewidencyjnym 72 i powierzchni 896 m2
. Sąd Okręgowy zmienił to
postanowienie w ten sposób, że stwierdził nabycie własności obu działek z dniem
17 października 2009 r. przez wnioskodawcę A. O., natomiast w pozostałej części
jego apelację oddalił. Za podstawę rozstrzygnięcia przyjął ustalenia, zgodnie z
którymi obie działki w 1974 r., wówczas jeszcze niewydzielone, znalazły się w
granicach terenu, na którym w drodze decyzji wydanej na rzecz Rzemieślniczej
Spółdzielni „M.” w W. przez Urząd m. W., ustalono lokalizację zespołu pawilonów
rzemieślniczych usług motoryzacyjnych. W dniu 20 grudnia 1975 r. spółdzielnia
zawarła m. in. z ojcem wnioskodawcy umowę „poddzierżawy” spornych działek,
zawierającą postanowienie, że inwestorami pawilonu będą poszczególni
rzemieślnicy, a segmenty tego pawilonu staną się ich własnością po zakończeniu
robót. 24 lutego 1976 r. teren został przekazany Spółdzielni w użytkowanie. Ojciec
powoda wybudował z własnych środków segment pawilonu na działce nr 67 i
wykorzystywał go jako warsztat samochodowy. Działkę nr 72 ogrodził i
wykorzystywał jako parking. W końcu 1983 r. Spółdzielnia wystąpiła o wydanie
zapewnienia przyznania rzemieślnikom użytkowanie wieczystego, a w 1992 r. – o
oddanie terenu w użytkowanie bezpośrednio rzemieślnikom. W grudniu 1994 r.
ojciec wnioskodawcy darował wnioskodawcy nakłady poczynione na budowę
warsztatu oraz prawa i roszczenia przysługujące mu jako samoistnemu
posiadaczowi, w szczególności prawo do ubiegania się o ustanowienie użytkowania
wieczystego obu działek. Decyzją z dnia 1 września 1995 r. Urząd Gminy W. uchylił
decyzję z dnia 24 lutego 1976 r. o oddaniu gruntu w użytkowanie Spółdzielni „M”. W
czerwcu 1996 r. walne zgromadzenie spółdzielni wyraziło zgodę na bezpłatne
przekazanie działek użytkującym je rzemieślnikom. Ojciec wnioskodawcy, a potem
3
on sam ubiegali się od 1992 r. o oddanie im działek w użytkowanie wieczyste.
W kwietniu 1994 r. ojciec wnioskodawcy zabiegał o dokonanie podziału
nieruchomości. W 1997 r. Zarząd Dzielnicy […] wyraził zgodę na oddanie
wnioskodawcy i jego żonie w użytkowanie wieczyste udziału w gruntach i własności
wzniesionych na nich budynków. W skład przekazanej nieruchomości miały wejść
działki objęte wnioskiem. W ramach przygotowań do zawarcia umowy w grudnia
1997 r., określając się jako „użytkownik", wnioskodawca wniósł o oszacowanie
działek na niższą wartość. Do powstania prawa użytkowania wieczystego jednak
ostatecznie nie doszło. Do 1998 r. wnioskodawca z żoną użytkowali działki
osobiście, a potem wynajęli je spółce, w której wnioskodawca jest wspólnikiem. A.
O. opłaca podatek od tych nieruchomości. W końcu grudnia 2000 r. złożył wniosek
o nadanie tytułu własności i umożliwienie wykupu obu działek. Urząd Dzielnicy
odmówił wyjaśniając, że toczy się postępowanie w sprawie zwrotu nieruchomości
następcom prawnym poprzednich właścicieli. W ewidencji gruntów i budynków
państwo O. figurują jako władający. Sądy obu instancji stwierdziły, że działki
pozostawały we władaniu wnioskodawcy. Sąd Rejonowy uznał jednak, że Miasto W.
obaliło domniemanie samoistności posiadania, ponieważ wnioskodawca i jego
ojciec nie mieli woli władania działkami jak właściciele, skoro ubiegali się o
ustanowienie użytkowania wieczystego, a budynek wybudował ojciec
wnioskodawcy jako posiadacz zależny - poddzierżawca.
Sąd Okręgowy ustalił dodatkowo, że wnioskodawca ani jego ojciec nigdy nie
uiszczali czynszu dzierżawnego Spółdzielni „M”. W okresie od 1993 do 2009 r.
opłacali natomiast podatek od obu nieruchomości. O uregulowanie tytułu prawnego
do gruntu zwracali się najpierw do Spółdzielni „M.”, a następnie do władz miasta.
Nieruchomości objęte wnioskiem nabyła z dniem 27 maja 1990 r. Gmina W. Sąd II
instancji ocenił, że wnioskodawca nie tylko sprawował faktyczne władztwo nad
obiema działkami, ale czynił to z wolą władania jak właściciel. Sąd wskazał, że fakt
zabiegania o ustanowienie na jego rzecz prawa użytkowania wieczystego nie
podważał samoistności posiadania, mógł jedynie świadczyć o złej wierze
posiadacza. Przyjęciu samoistności posiadania nie sprzeciwiał się też zapis umowy
z 20 grudnia 1975 r. o przekazaniu rzemieślnikom działek na zasadzie
„poddzierżawy”, który nie korespondował z postanowieniem, że pawilony będą
4
stanowiły własność rzemieślników ani z faktem, że A. O., a następnie A. O. nie
uiszczali czynszu dzierżawnego. Sąd Okręgowy podkreślił też, że opłacając
podatek od nieruchomości A. O., a potem wnioskodawca wykonywali obowiązek
ciążący na posiadaczu samoistnym nieruchomości.
W skardze kasacyjnej opartej na obydwu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c.
Miasto W. zarzuciło naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe
zastosowanie art. 172 k.c. w zw. z art. 336 k.c. oraz uchybienie przepisom
postępowania - art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
We wniosku skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu
Okręgowego w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu
Sądowi, z pozostawieniem mu orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego
ewentualnie o uchylenie tego postanowienia i orzeczenie co do istoty sprawy
poprzez oddalenie apelacji wnioskodawcy i zasądzenie od niego na rzecz
uczestnika m. W. zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. (w zw. z art.
13 § 2 k.p.c.) nie jest uzasadniony. Sąd Okręgowy nie miał obowiązku ująć
w uzasadnieniu szczegółowej oceny dowodów, ponieważ przyjął za prawidłowe
ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i podzielił dokonaną przez ten Sąd
ocenę materiału dowodowego. Dał temu wyraz ustosunkowując się negatywnie do
podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 233 § 1
k.p.c. Uzasadnienie wskazuje także podstawę prawną rozstrzygnięcia i przytacza
zastosowane przepisy. Jako motywy orzeczenia Sądu drugiej instancji zawiera
także niezbędne, z uwagi na specyfikę postępowania odwoławczego,
ustosunkowanie się do zarzutów podniesionych w apelacji.
Skarżący ma natomiast rację zgłaszając zastrzeżenia do prawidłowości
zastosowania przez ten Sąd przepisów prawa materialnego. Z ustaleń będących
podstawą rozstrzygnięcia wynika, że działki, których dotyczy wniosek, należące do
Skarbu Państwa, w 1974 r. przeznaczono pod inwestycję dla Rzemieślniczej
Spółdzielni „M.” w W. Spółdzielnia umownie przekazała te działki swoim członkom
w 1975 r. W 1976 r. doszło do uregulowania praw Spółdzielni do terenu przy ul. P.
– Skarb Państwa oddał jej ten grunt w użytkowanie, które trwało do 1 września
5
1995 r. W 1996 r. walne zgromadzenie Spółdzielni wyraziło zgodę na bezpłatne
przekazanie działek użytkującym je rzemieślnikom. Z tych faktów wynika, że sporne
działki od 1976 r. znajdowały się w posiadaniu zależnym - użytkowaniu Spółdzielni
i taki był też ich status w dniu 16 listopada 1979 r., to znaczy w dniu zakończenia
budowy pawilonu, który to dzień Sąd Okręgowy uznał za początek samoistnego
posiadania nieruchomości przez poprzednika prawnego wnioskodawcy. Wejście
w posiadanie gruntu przez rzemieślników – członków spółdzielni, w tym przez ojca
wnioskodawcy, wynikało z umowy. Sąd Okręgowy, oceniając charakter tej umowy,
ograniczył się do stwierdzenia, iż nie jest to umowa poddzierżawy, ponieważ nie
płynął z niej obowiązek płacenia czynszu, a ponadto z tej przyczyny,
że przewidywała przejście na własność poszczególnych rzemieślników
wybudowanych przez nich z własnych środków segmentów pawilonu. Jednak
negatywne ustalenie, jakim typem kodeksowym umowa nie była, nie zwalnia od
obowiązku rozważenia charakteru stosunku prawnego, jaki kreowała, jego granic
czasowych oraz rodzaju wynikającego z tego stosunku posiadania. Dysponowanie
nieruchomością na podstawie stosunków prawnych oddających ją w posiadanie
zależne podważa domniemanie samoistności posiadania. W takim wypadku zmiana
charakteru posiadania, jakkolwiek możliwa, wymaga wykazania przez posiadacza,
że jego władztwo nad rzeczą oderwało się od zakresu przekazanych mu uprawnień
i stało się samoistnym, właścicielskim, niezależnym od istniejących stosunków
umownych, a zmiana była dostrzegalna dla innych, także dla właściciela
nieruchomości. Ocena charakteru posiadania musi być przeprowadzona w realiach
faktycznych, do których w rozpatrywanej sprawie należy nie tylko treść stosunków
prawnych dotyczących nieruchomości, ale także fakt powiązań organizacyjnych
rzemieślników ze Spółdzielnią i powzięcia przez walne zgromadzenie tej spółdzielni
w 1996 r. uchwały wyrażającej zgodę na przekazanie rzemieślnikom zajmowanych
działek. Nieuwzględnienie przez Sąd Okręgowy tych elementów w rozważaniach
prawnych nie pozwala odeprzeć zarzutu niewłaściwego zastosowania art. 172 w zw.
z art. 336 k.c.
Z przytoczonych względów zaskarżony wyrok należało uchylić na podstawie
art. 39815
§ 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., a sprawę przekazać do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w W.
6
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego wynika z postanowień art. 39821
w zw. z art. 391 § 1, art. 108 § 2 oraz art. 13 § 2 k.p.c.
db