Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 49/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa J. W. i M. W.
przeciwko Skarbowi Państwa - Staroście Powiatu W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 20 listopada 2013 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 23 sierpnia 2012 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od J. W. i M. W.
na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3 600
(trzy tysiące sześćset) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 25 października 2011 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił
powództwo J. W. i M. W. skierowane przeciwko Skarbowi Państwa – Staroście
Powiatu W. o zapłatę 224.193,73 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranych opłat za
wydawane przez Powiatowy Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej
w O. kopii materiałów geodezyjnych i wykonywanie innych czynności. Sąd
Okręgowy ustalił, że powodowie są geodetami prowadzącymi działalność
gospodarczą w zakresie prac geodezyjnych i kartograficznych; działalność
tę prowadzą wspólnie, w formie spółki cywilnej. Wykonane przez nich na terenie
Powiatu W. prace geodezyjne i kartograficzne przekazywali do Powiatowego
Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w O., jednostki organizacyjnej
Starostwa Powiatu W. W latach 2000 - 2010 zapłacili na rzecz PODGiK łącznie
211.270,24 zł z tytułu wykonanych przez ten Ośrodek kopii materiałów
geodezyjnych, aktualizacji map zasadniczych oraz za wykonanie innych czynności.
Bez tych kopii i aktualizacji świadczenie przez nich usług geodezyjnych nie byłoby
możliwe. Opłaty były pobierane na podstawie wystawianych przez Ośrodek faktur
VAT. Podstawę do pobierania opłat i ustalania ich wysokości stanowiły zarządzenia
Starosty Powiatu W. Powodowie opłaty uiszczali na konto PODGiK, a następnie
były one przelewane w całości na subkonto wskazane przez Starostwo, jako
przychody państwowego funduszu gospodarki zasobem geodezyjnym i
kartograficznym. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo
geodezyjne i kartograficzne (w brzmieniu obowiązującym według stanu na 31
grudnia 2010 r., Dz. U. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287 – dalej jako: p.g.k.), Fundusz
Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym dzielił się na fundusz
centralny, wojewódzki i powiatowy. Z przekazanych do Funduszu wpłat, zgodnie z
przepisami art. 41 ust. 2 i 3 ustawy, 10 % ich wysokości było przekazywane do
funduszu wojewódzkiego, a dalsze 10% do funduszu centralnego. Z dniem 31
grudnia 2010 r. zostały zlikwidowane fundusze celowe, w tym wojewódzkie i
powiatowe fundusze gospodarki zasobem geodezyjnym i kartograficznym, o
których była mowa w ustawie p.g.k. Środki pieniężne zlikwidowanych funduszy
celowych stały się dochodami odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego
3
(art. 90 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. - Przepisy wprowadzające
ustawę o finansach publicznych - Dz. U. z 2009 r., Nr 157, poz. 1241 ze zm.).
W ocenie Sądu Okręgowego, Skarb Państwa nie był w sprawie
legitymowany biernie. Zgodnie z przepisami p.g.k. służbę geodezyjną stanowi
starosta wykonujący zadania przy pomocy geodety powiatowego wchodzącego
w skład starostwa powiatowego, stanowiącego organ administracji geodezyjnej
i kartograficznej. Do starosty należało prowadzenie powiatowego zasobu
geodezyjno-kartograficznego oraz dysponowanie środkami powiatowego Funduszu
Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym. Uiszczane przez powodów
należności były przychodami funduszu gospodarki zasobem geodezyjnym
i kartograficznym, przy czym samorządowy charakter funduszu powiatowego
przesądził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 21 lutego 2005 r. w sprawie
U 3/04. W sytuacji zatem, gdy pobierane od powodów opłaty były nienależne,
z braku ustawowej podstawy do wydania przez Starostę stosownego zarządzenia, to
nie pozwany w sprawie Skarb Państwa był wzbogaconym, nie na jego bowiem konta
wpływały pobrane środki i nie jest wzbogaconym, wobec przekazania regulacją
ustawową, środków zlikwidowanych funduszy jednostkom samorządu terytorialnego.
Nadto, w ocenie Sądu, powodowie nie udowodnili wysokości dochodzonej kwoty
oraz należało uznać za uzasadniony zarzut pozwanego przedawnienia części
roszczenia, to jest co do opłat uiszczonych przed dniem 1 kwietnia 2007 r., zdaniem
bowiem Sądu Okręgowego roszczenie powodów uległo trzyletniemu przedawnieniu
jako pozostające w związku z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą.
Apelacja powodów została oddalona przez Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia
23 sierpnia 2012 r. Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu pierwszej instancji
co do braku udowodnienia wysokości dochodzonej kwoty, nie podzielił poglądu o
trzyletnim przedawnieniu roszczenia, zaaprobował jednak stanowisko tego Sądu o
braku legitymacji biernej Skarbu Państwa. Wskazał, że opłaty uiszczone przez
powodów, uwzględniając obowiązujący stan prawny, zasiliły budżet powiatu, a nie
Skarbu Państwa, Skarb Państwa nie odpowiada zaś za zobowiązania powiatu.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego powodowie, w ramach
podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. zarzucili naruszenie art. 405 w związku z art. 410
§ 1 i 2 k.c., art. 409 k.c. w związku z art. 41 ust. 3a oraz art. 41 ust. 4 ustawy z dnia
4
17 maja 1987 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 1989 r., Nr 30, poz.
163 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2010 r., art. 407 k.c.
w związku z art. 7d pkt 1, art. 40 ust. 2, art. 41 ust. 3a i art. 41 ust. 4 p.g.k. oraz art.
405 w związku z art. 410 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 6a ust.1 pkt 2 lit.b, art. 6 ust. 3,
art. 7d pkt 1 oraz art. 40 ust. 2 i 3 p.g.k. W ramach podstawy naruszenia przepisów
postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) skarżący zarzucili naruszenie art. 328
w związku z art. 391 k.p.c.
Zarzucając powyższe, powodowie domagali się uchylenia zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Biorąc pod uwagę, że nie było między stronami sporne, że powodowie
uiszczali na rzecz Powiatowego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej
w O. opłaty za wykonywanie czynności związanych z obsługą zasobu geodezyjnego i
kartograficznego, ustalone w cennikach wydanych przez Starostę L., dla których
ustanowienia nie było podstawy prawnej, spełniane przez nich świadczenia były
świadczeniami nienależnymi. Cechą świadczenia nienależnego jest to, że jest ono
spełniane w wykonaniu zobowiązania, które jednak pomiędzy stronami nie istnieje.
W przypadku zatem zapłaty, gdy brak jest zobowiązania, do zwrotu spełnionego
świadczenia zobowiązany jest jego adresat. Nienależne świadczenie, a z takim
mamy do czynienia w sprawie, ma przeto na gruncie art. 410 k.c. określonego
adresata.
Uwzględniając zatem okoliczności sprawy stwierdzić należy, że świadczenie
zostało spełnione na rzecz powiatowego ośrodka dokumentacji geodezyjnej
i kartograficznej będącego jednostką organizacyjną starostwa, a więc jednostki
organizacyjnej powiatu. Nie było sporne, że uzyskane kwoty PODGiK przekazywał
na Powiatowy Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym.
Trybunał Konstytucyjny, wypowiadając się w wyroku z dnia 21 kutego 2005 r., sygn.
U 3/04 co do charakteru powiatowego funduszu gospodarki zasobem geodezyjnym
i kartograficznym stwierdził, że jest on celowym funduszem samorządowym.
Oznacza to, że budżet powiatu (jednostki samorządu terytorialnego) obejmuje ten
fundusz. Tym samym więc środki funduszu zasiliły budżet powiatu i z tego punktu
5
widzenia po stronie Skarbu Państwa niewątpliwie nie ma legitymacji biernej
w sprawie o zwrot świadczenia nienależnego.
Świadczenie powodów objęte zostało fragmentem budżetu powiatu i przez
zatwierdzenie uchwałą rady powiatu (zgodnie z procedurą uchwalania budżetu)
zostało przeznaczone na konkretny, wynikający z ustawy prawo geodezyjne
i kartograficzne, cel, to jest utrzymanie zasobu geodezyjnego i kartograficznego,
który stanowi własność Skarbu Państwa (art. 41 ust. 3a, art. 40 p.g.k.).
Skarżący wskazywali, że przeznaczenie środków funduszu celowego, który
został zasilony wpłatami powodów, na pokrycie kosztów utrzymania zasobu
geodezyjnego i kartograficznego stanowiącego własność pozwanego, uzasadnia
jego legitymację bierną w sprawie. Zauważyć jednak należy, że art. 407 k.c., który
statuuje legitymacje bierną tego, na którego przeszła korzyść uzyskana
bezpodstawnie, reguluje tylko sytuację, w której zmiana podmiotowa po stronie
dłużnika jest następstwem rozporządzenia, a więc czynności prawnej, a co najmniej
zdarzenia w sferze prawa prywatnego. Jeżeli natomiast o przesunięciu majątkowym
decydują przepisy ustawy o publicznoprawnym charakterze, brak jest podstaw do
przyjęcia, że powstaje w takim wypadku cywilne roszczenie z bezpodstawnego
wzbogacenia. Analogicznie należy odnieść się do twierdzenia skarżących
o możliwości uzyskania od pozwanego Skarbu Państwa przynajmniej 10%
zapłaconych kwot, a to wobec przekazywania 10% wpływów z powiatowego
funduszu gospodarki zasobem geodezyjnym i kartograficznym do funduszu
centralnego (art. 41 ust. 2 p.g.k.), który miał i ma nadal status funduszu
państwowego. Również bowiem i w tym wypadku przesunięcie korzyści było
wynikiem wykonania obowiązku nałożonego ustawą, co uniemożliwia zastosowanie
do takiego przesunięcia przepisów prawa powszechnego prywatnego.
Legitymacji biernej pozwanego Skarbu Państwa nie usprawiedliwia również
uregulowanie z art. 409 k.c. Przepis dotyczy tego, kto korzyść uzyskał.
W okolicznościach sprawy za taki podmiot należały poczytać powiat, przy czym
i powiat korzyć zużył przeznaczając ją na utrzymanie zasobu geodezyjnego
i kartograficznego.
Powyższe prowadzi do wniosku, że stanowisko Sądów o braku po stronie
pozwanego Skarbu Państwa legitymacji biernej było trafne. Wniosek taki wynika
6
jednoznacznie z uzasadnienia Sądu Apelacyjnego, zarzut przeto zawarty w skardze
naruszenia przez ten Sąd art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., nie może
być poczytany za skuteczny.
Z przedstawionych zatem powodów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną
(art. 39814
k.p.c.).
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3
k.p.c. i § 6 pkt 7 w związku z § 13 ust. 4 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów niepłaconej pomocy prawnej udzielonej
z urzędu (tekst jedn.: Dz. U. z 2013, poz. 461).
db